|
| |
DE FATO
Home
Libro I (Testo/Traduzione)
Libro II (Testo/Traduzione)
Libro III (Testo/Traduzione)
Libro IV (Testo/Traduzione)
Libro III Testo Latino
21. Quod si ita est, omnia, quae fiunt, causis fiunt antegressis; id si ita
est, fato omnia fiunt; efficitur igitur fato fieri, quaecumque fiant.' Hic
primum si mihi libeat adsentiri Epicuro et negare omnem enuntiationem aut veram
esse aut falsam, eam plagam potius accipiam quam fato omnia fieri conprobem;
illa enim sententia habet aliquid disputationis, haec vero non est tolerabilis.
Itaque contendit omnis nervos Chrysippus, ut persuadeat omne axioma aut verum
esse aut falsum. Ut enim Epicurus veretur, ne, si hoc concesserit, concedendum
sit fato fieri, quaecumque fiant, (si enim alterum utrum ex aeternitate verum
sit, esse id etiam certum et, si certum, etiam necessarium; ita et necessitatem
et fatum confirmari putat), sic Chrysippus metuit, ne, si non obtinuerit omne,
quod enuntietur, aut verum esse aut falsum, non teneat omnia fato fieri et ex
causis aeternis rerum futurarum.
22. Sed Epicurus declinatione atomi vitari necessitatem fati putat. Itaque
tertius quidam motus oritur extra pondus et plagam, cum declinat atomus
intervallo minimo (id appellat elachiston). Quam declinationem sine causa fieri
si minus verbis, re cogitur confiteri. Non enim atomus ab atomo pulsa declinat.
Nam qui potest pelli alia ab alia, si gravitate feruntur ad perpendiculum
corpora individua rectis lineis, ut Epicuro placet? sequitur autem ut, si alia
ab alia numquam depellatur, ne contingat quidem alia aliam; ex quo efficitur,
etiamsi sit atomus eaque declinet, declinare sine causa.
23. Hanc Epicurus rationem induxit ob eam rem, quod veritus est, ne, si semper
atomus gravitate ferretur naturali ac necessaria, nihil liberum nobis esset, cum
ita moveretur animus, ut atomorum motu cogeretur. Id Democritus, auctor atomorum,
accipere maluit, necessitate omnia fieri, quam a corporibus individuis naturalis
motus avellere. Acutius Carneades, qui docebat posse Epicureos suam causam sine
hac commenticia declinatione defendere. Nam cum docerent esse posse quendam
animi motum voluntarium, id fuit defendi melius quam introducere declinationem,
cuius praesertim causam reperire non possent; quo defenso facile Chrysippo
possent resistere. Cum enim concessissent motum nullum esse sine causa, non
concederent omnia, quae fierent, fieri causis antecedentibus; voluntatis enim
nostrae non esse causas externas et antecedentis.
24. Communi igitur consuetudine sermonis abutimur, cum ita dicimus, velle
aliquid quempiam aut nolle sine causa; ita enim dicimus 'sine causa', ut dicamus:
sine externa et antecedente causa, non sine aliqua; ut, cum vas inane dicimus,
non ita loquimur, ut physici, quibus inane esse nihil placet, sed ita, ut verbi
causa sine aqua, sine vino, sine oleo vas esse dicamus, sic, cum sine causa
animum dicimus moveri, sine antecedente et externa causa moveri, non omnino sine
causa dicimus. De ipsa atomo dici potest, cum per inane moveatur gravitate et
pondere, sine causa moveri, quia nulla causa accedat extrinsecus.
25. Rursus autem, ne omnes a physicis inrideamur si dicamus quicquam fieri sine
causa, distinguendum est et ita dicendum, ipsius individui hanc esse naturam, ut
pondere et gravitate moveatur, eamque ipsam esse causam, cur ita feratur.
Similiter ad animorum motus voluntarios non est requirenda externa causa; motus
enim voluntarius eam naturam in se ipse continet, ut sit in nostra potestate
nobisque pareat, nec id sine causa; eius rei enim causa ipsa natura est.
26. Quod cum ita sit, quid est, cur non omnis pronuntiatio aut vera aut falsa
sit, nisi concesserimus fato fieri, quaecumque fiant? Quia futura vera, inquit,
non possunt esse ea, quae causas, cur futura sint, non habent; habeant igitur
causas necesse est ea, quae vera sunt; ita, cum evenerint, fato evenerint.
Confectum negotium, siquidem concedendum tibi est aut fato omnia fieri, aut
quicquam fieri posse sine causa.
27. An aliter haec enuntiatio vera esse potest, 'Capiet Numantiam Scipio', nisi
ex aeternitate causa causam serens hoc erit effectura? An hoc falsum potuisset
esse, si esset sescentis saeculis ante dictum? Et si tum non esset vera haec
enuntiatio: 'Capiet Numantiam Scipio', ne illa quidem eversa vera est haec
enuntiatio: 'Cepit Numantiam Scipio.' Potest igitur quicquam factum esse, quod
non verum fuerit futurum esse? Nam ut praeterita ea vera dicimus, quorum
superiore tempore vera fuerit instantia, sic futura, quorum consequenti tempore
vera erit instantia, ea vera dicemus.
28. Nec, si omne enuntiatum aut verum aut falsum est, sequitur ilico esse causas
inmutabilis, easque aeternas, quae prohibeant quicquam secus cadere, atque
casurum sit; fortuitae sunt causae, quae efficiant, ut vere dicantur, quae ita
dicentur: 'Veniet in senatum Cato', non inclusae in rerum natura atque mundo; et
tamen tam est inmutabile venturum, cum est verum, quam venisse (nec ob eam
causam fatum aut necessitas extimescenda est); etenim erit confiteri necesse 'Si
hoc enuntiatum, "Veniet in Tusculanum Hortensius," vera non est, sequitur, ut
falsa sit.' Quorum isti neutrum volunt; quod fieri non potest. Nec nos impediet
illa ignava ratio, quae dicitur; appellatur enim quidam a philosophis Argos
Logos, cui si pareamus, nihil omnino agamus in vita. Sic enim interrogant: 'Si
fatum tibi est ex hoc morbo convalescere, sive tu medicum adhibueris sive non
adhibueris, convalesces;
29. item, si fatum tibi est ex hoc morbo non convalescere, sive tu medicum
adhibueris sive non adhibueris, non convalesces; et alterutrum fatum est;
medicum ergo adhibere nihil attinet.' Recte genus hoc interrogationis ignavum
atque iners nominatum est, quod eadem ratione omnis e vita tolletur actio. Licet
etiam inmutare, ut fati nomen ne adiungas et eandem tamen teneas sententiam, hoc
modo: 'Si ex aeternitate verum hoc fuit: "Ex isto morbo convalesces", sive
adhibueris medicum sive non adhibueris, convalesces; itemque, si ex aeternitate
falsum hoc fuit: "Ex isto morbo convalesces", sive adhibueris medicum sive non
adhibueris, non convalesces'; deinde cetera.
30. Haec ratio a Chrysippo reprehenditur. Quaedam enim sunt, inquit, in rebus
simplicia, quaedam copulata; simplex est: 'Morietur illo die Socrates'; huic,
sive quid fecerit sive non fecerit, finitus est moriendi dies. At si ita fatum
est: 'Nascetur Oedipus Laio', non poterit dici: 'sive fuerit Laius cum muliere
sive non fuerit'; copulata enim res est et confatalis; sic enim appellat, quia
ita fatum sit et concubiturum cum uxore Laium et ex ea Oedipum procreaturum, ut,
si esset dictum: 'Luctabitur Olympiis Milo' et referret aliquis: 'Ergo, sive
habuerit adversarium sive non habuerit, luctabitur', erraret; est enim copulatum
'luctabitur', quia sine adversario nulla luctatio est. Omnes igitur istius
generis captiones eodem modo refelluntur. 'Sive tu adhibueris medicum sive non
adhibueris, convalesces' captiosum; tam enim est fatale medicum adhibere quam
convalescere. Haec, ut dixi, confatalia ille appellat.
Torna all'inizio
|
