| |
De Bello Gallico
Il De bello Gallico narra le campagne condotte da Cesare in Gallia tra gli anni
58 e 52: sette libri per sette anni di guerra. La prima campagna ebbe lo scopo
di arginare i movimenti migratori verso sud, prima degli Elvezi, poi dei Germani
di Ariovisto (l. I).
Sconfitti Elvezi e Germani, la guerra diventa ben presto offensiva: dapprima
contro i Belgi e i Nervi, popolazione della Gallia belgica (l. II), poi contro i
Veneti e gli Aquitani, con la conquista di tutti i territori che dal nord
scendono lungo la costa atlantica fino ai Pirenei (l. III).
Respinti i Téncteri e gli Usìpeti Cesare, giudicando completa la pacificazione
della Gallia, compie una rapida puntata oltre il Reno e insegue le popolazioni
germaniche che si rifugiano nelle foreste dell'interno; successivamente tenta
anche uno sbarco in Britannia, con scarsi risultati (l. IV).
Migliori successi Cesare in Britannia li ottiene l'anno dopo; ma intanto ha
inizio l'insurrezione gallica (l. V). La rivolta è favorita dai Tréviri,
popolazione germanica stanziata tra il Reno e la Mosa; Cesare compie un'altra
spedizione oltre il Reno, poi, tornato in Gallia, pone termine alla sollevazione
degli Eburoni (l. VI). Mentre Cesare è in Italia per seguire più da vicino le
pericolose vicende politiche che stanno svolgendosi a Roma, si svolge in Gallia
la più rivolta antiromana, campeggiata da Vercingetoríge, re degli Arveni. Dopo
duri scontri e alterne vicende, Cesare assedia infine l'avversario ad Alesia, lo
sconfigge e lo fa prigioniero (l. VII). La conquista della Gallia transalpina è
compiuta.
Gli avvenimenti degli ultimi due anni della guerra gallica (51 - 50) sono
narrati nell'VIII libro, composto da Aulo Irzio, generale dell'esercito di
Cesare: un'opera che collega gli avvenimenti della guerra gallica all'inizio
della guerra civile.
(Testo/Traduzione)
Home
Libro I
Libro II
Libro III
Libro IV
Libro V
Libro VI
Libro VII
Libro VIII
Libro VIII Testo Latino
[Introduzione] Coactus assiduis tuis vocibus, Balbe, cum cotidiana mea recusatio
non difficultatis excusationem, sed inertiae videretur deprecationem habere, rem
difficillimam suscepi. Caesaris nostri commentarios rerum gestarum Galliae, non
comparantibus superioribus atque insequentibus eius scriptis, contexui
novissimumque imperfectum ab rebus gestis Alexandriae confeci usque ad exitum
non quidem civilis dissensionis, cuius finem nullum videmus, sed vitae Caesaris.
Quos utinam qui legent scire possint quam invitus susceperim scribendos, qua
facilius caream stultitiae atque arrogantiae crimine, qui me mediis
interposuerim Caesaris scriptis. Constat enim inter omnes nihil tam operose ab
aliis esse perfectum, quod non horum elegantia commentariorum superetur: qui
sunt editi, ne scientia tantarum rerum scriptoribus deesset, adeoque probantur
omnium iudicio ut praerepta, non praebita, facultas scriptoribus videatur. Cuius
tamen rei maior nostra quam reliquorum est admiratio: ceteri enim, quam bene
atque emendate, nos etiam, quam facile atque celeriter eos perfecerit scimus.
Erat autem in Caesare cum facultas atque elegantia summa scribendi, tum
verissima scientia suorum consiliorum explicandorum. Mihi ne illud quidem
accidit, ut Alexandrino atque Africano bello interessem; quae bella quamquam ex
parte nobis Caesaris sermone sunt nota, tamen aliter audimus ea, quae rerum
novitate aut admiratione nos capiunt, aliter, quae pro testimonio sumus dicturi.
Sed ego nimirum, dum omnes excusationis causas colligo ne cum Caesare conferar,
hoc ipsum crimen arrogantiae subeo, quod me iudicio cuiusquam existimem posse
cum Caesare comparari. Vale.
[1] Omni Gallia devicta Caesar cum a superiore aestate nullum bellandi tempus
intermisisset militesque hibernorum quiete reficere a tantis laboribus vellet,
complures eodem tempore civitates renovare belli consilia nuntiabantur
coniurationesque facere. Cuius rei verisimilis causa adferebatur, quod Gallis
omnibus cogrutum esset neque ulla multitudine in unum locum coacta resisti posse
Romanis, nec, si diversa bella complures eodem tempore intulissent civitates,
satis auxili aut spati aut copiarum habiturum exercitum populi Romani ad omnia
persequenda; non esse autem alicui civitati sortem incommodi recusandam, si tali
mora reliquae possent se vindicare in libertatem.
[2] Quae ne opinio Gallorum confirmaretur, Caesar Marcum Antonium quaestorem
suis praefecit hibernis; ipse equitum praesidio pridie Kal. Ianuarias ab oppido
Bibracte proficiscitur ad legionem XIII, quam non longe a finibus Aeduorum
collocaverat in finibus Biturigum, eique adiungit legionem XI, quae proxima
fuerat. Binis cohortibus ad impedimenta tuenda relictis reliquum exercitum in
copiosissimos agros Biturigum inducit, qui, cum latos fines et complura oppida
haberent, unius legionis hibernis non potuerint contineri quin bellum pararent
coniurationesque facerent.
[3] Repentino adventu Caesaris accidit, quod imparatis disiectisque accidere
fuit necesse, ut sine timore ullo rura colentes prius ab equitatu opprimerentur
quam confugere in oppida possent. Namque etiam illud vulgare incursionis hostium
signum, quod incendiis aedificiorum intellegi consuevit, Caesaris erat
interdicto sublatum, ne aut copia pabuli frumentique, si longius progredi vellet,
deficeretur, aut hostes incendius terrerentur. Multis hominum milibus captis
perterriti Bituriges; qui primum adventum potuerant effugere Romanorum, in
finitimas civitates aut privatis hospitiis confisi aut societate consiliorum
confugerant. Frustra: nam Caesar magni sitineribus omnibus locis occurrit nec
dat ulli civitati spatium de aliena potius quam de domestica salute cogitandi;
qua celeritate et fideles amicos retinebat et dubitantes terrore ad condiciones
pacis adducebat. Tali condicione proposita Bituriges, cum sibi viderent
clementia Caesaris reditum patere in eius amicitiam finitimasque civitates sine
ulla poena dedisse obsides atque in fidem receptas esse, idem fecerunt.
[4] Caesar militibus pro tanto labore ac patientia, qui brumalibus diebus
itineribus difficillimis, frigoribus intolerandis studiosissime permanserant in
labore, ducenos sestertios, centurionibus tot milia nummum praedae nomine
condonanda pollicetur legionibusque in hiberna remissis ipse se recipit die XXXX
Bibracte. Ibi cum ius diceret, Bituriges ad eum legatos mittunt auxilium petitum
contra Carnutes, quos intulisse bellum sibi querebantur. Qua re cognita, cum
dies non amplius decem et octo in hibernis esset moratus, legiones XIIII et VI
ex hibernis ab Arare educit, quas ibi collocatas explicandae rei frumentariae
causa superiore commentario demonstratum est: ita cum duabus legionibus ad
persequendos Carnutes proficiscitur.
[5] Cum fama exercitus ad hostes esset perlata, calamitate ceterorum ducti
Carnutes desertis vicis oppidisque, quae tolerandae hiemis causa constitutis
repente exiguis ad necessitatem aedificiis incolebant (nuper enim devicti
complura oppida dimiserant), dispersi profugiunt. Caesar erumpentes eo maxime
tempore acerrimas tempestates cum subire milites nollet, in oppido Carnutum
Cenabo castra ponit atque in tecta partim Gallorum, partim quae coniectis
celeriter stramentis tentoriorum integendorum gratia erant inaedificata, milites
compegit. Equites tamen et auxiliarios pedites in omnes partes mittit quascumque
petisse dicebantur hostes; nec frustra: nam plerumque magna praeda potiti nostri
revertuntur. Oppressi Carnutes hiemis difficultate, terrore periculi, cum tectis
expulsi nullo loco diutius consistere auderent nec silvarum praesidio
tempestatibus durissimis tegi possent, dispersi magna parte amissa suorum
dissipantur in finitimas civitates.
[6] Caesar tempore anni difficillimo, cum satis haberet convenientes manus
dissipare, ne quod initium belli nasceretur, quantumque in ratione esset,
exploratum haberet sub tempus aestivorum nullum summum bellum posse conflari,
Gaium Trebonium cum duabus legionibus, quas secum habebat, in hibernis Cenabi
collocavit; ipse, cum crebris legationibus Remorum certior fieret Bellovacos,
qui belli gloria Gallos omnes Belgasque praestabant, finitimasque his civitates
duce Correo Bellovaco et Commio Atrebate exercitus comparare atque in unum locum
cogere, ut omni multitudine in fines Suessionum, qui Remis erant attributi,
facerent impressionem, pertinere autem non tantum ad dignitatem sed etiam ad
salutem suam iudicaret nullam calamitatem socios optime de re publica meritos
accipere, legionem ex hibernis evocat rursus undecimam; litteras autem ad Gaium
Fabium mittit, ut in fines Suessionum legiones duas quas habebat adduceret,
alteramque ex duabus ab Labieno arcessit. Ita, quantum hibernorum opportunitas
bellique ratio postulabat, perpetuo suo labore in vicem legionibus expeditionum
onus iniungebat.
[7] His copiis coactis ad Bellovacos proficiscitur castrisque in eorum finibus
positis equitum turmas dimittit in omnes partes ad aliquos excipiendos ex quibus
hostium consilia cognosceret. Equites officio functi renuntiant paucos in
aedificiis esse inventos, atque hos, non qui agrorum colendorum causa
remansissent (namque esse undique diligenter demigratum), sed qui speculandi
causa essent remissi. A quibus cum quaereret Caesar quo loco multitudo esset
Bellovacorum quodve esset consilium eorum, inveniebat Bellovacos omnes qui arma
ferre possent in unum locum convenisse, itemque Ambianos, Aulercos, Caletos,
Veliocasses, Atrebatas; locum castris excelsum in silva circumdata palude
delegisse, impedimenta omnia in ulteriores silvas contulisse. Complures esse
principes belli auctores, sed multitudinem maxime Correo obtemperare, quod ei
summo esse odio nomen populi Romani intellexissent. Paucis ante diebus ex his
castris Atrebatem Commium discessisse ad auxilia Germanorum adducenda; quorum et
vicinitas propinqua et multitudo esset infinita. Constituisse autem Bellovacos
omnium principum consensu, summa plebis cupiditate, si, ut diceretur, Caesar cum
tribus legionibus veniret, offerre se ad dimicandum, ne miseriore ac duriore
postea condicione cum toto exercitu decertare cogerentur; si maiores copias
adduceret, in eo loco permanere quem delegissent, pabulatione autem, quae
propter anni tempus cum exigua tum disiecta esset, et frumentatione et reliquo
commeatu ex insidiis prohibere Romanos.
[8] Quae Caesar consentientibus pluribus cum cognosset atque ea quae
proponerentur consilia plena prudentiae longeque a temeritate barbarorum remota
esse iudicaret, omnibus rebus inserviendum statuit, quo celerius hostis
contempta sua paucitate prodiret in aciem. Singularis enim virtutis veterrimas
legiones VII, VIII, VIIII habebat, summae spei delectaeque iuventutis XI, quae
octavo iam stipendio tamen in collatione reliquarum nondum eandem vetustatis ac
virtutis ceperat opinionem. Itaque consilio advocato, rebus eis quae ad se
essent delatae omnibus expositis animos multitudinis confirmat. Si forte hostes
trium legionum numero posset elicere ad dimicandum, agminis ordinem ita
constituit, ut legio septima, octava, nona ante omnia irent impedimenta, deinde
omnium impedimentorum agmen, quod tamen erat mediocre, ut in expeditionibus esse
consuevit, cogeret undecima, ne maioris multitudinis species accidere hostibus
posset quam ipsi depoposcissent. Hac ratione paene quadrato agmine instructo in
conspectum hostium celerius opinione eorum exercitum adducit.
[9] Cum repente instructas velut in acie certo gradu legiones accedere Galli
viderent, quorum erant ad Caesarem plena fiduciae consilia perlata, sive
certamiuis periculo sive subito adventu sive exspectatione nostri consili copias
instruunt pro castris nec loco superiore decedunt. Caesar, etsi dimicare
optaverat, tamen admiratus tantam multitudinem hostium valle intermissa magis in
altitudinem depressa quam late patente castra castris hostium confert. Haec
imperat vallo pedum XII muniri, loriculam pro [hac] ratione eius altitudinis
inaedificari; fossam duplicem pedum denum quinum lateribus deprimi directis;
turres excitari crebras in altitudinem trium tabulatorum, pontibus traiectis
constratisque coniungi, quorum frontes viminea loricula munirentur; ut ab
hostibus duplici fossa, duplici propugnatorum ordine defenderentur, quorum alter
ex pontibus, quo tutior altitudine esset, hoc audacius longiusque permitteret
tela, alter, qui propior hostem in ipso vallo collocatus esset, ponte ab
incidentibus telis tegeretur. Portis fores altioresque turres imposuit.
[10] Huius munitionis duplex erat consilium. Namque et operum magnitudinem et
timorem suum sperabat fiduciam barbaris allaturum, et cum pabulatum
frumentatumque longius esset proficiscendum, parvis copiis castra munitione ipsa
videbat posse defendi. Interim crebro paucis utrimque procurrentibus inter bina
castra palude interiecta contendebatur; quam tamen paludem nonnumquam aut nostra
auxilia Gallorum Germanorumque transibant acriusque hostes insequebantur, aut
vicissim hostes eadem transgressi nostros longius summovebant. Accidebat autem
cotidianis pabulationibus (id quod accidere erat necesse, cum raris disiectisque
ex aedificius pabulum conquireretur), ut impeditis locis dispersi pabulatores
circumvenirentur; quae res, etsi mediocre detrimentum iumentorum ac servorum
nostris adferebat, tamen stultas cogitationes incitabat barbarorum, atque eo
magis, quod Commius, quem profectum ad auxilia Germanorum arcessenda docui, cum
equitibus venerat; qui, tametsi numero non amplius erant quingenti, tamen
Germanorum adventu barbari nitebantur.
[11] Caesar, cum animadverteret hostem complures dies castris palude et loci
natura munitis se tenere neque oppugnari castra eorum sine dimicatione
perniciosa nec locum munitionibus claudi nisi a maiore exercitu posse, litteras
ad Trebonium mittit, ut quam celerrime posset legionem XIlI, quae cum T. Sextio
legato in Biturigibus hiemabat, arcesseret atque ita cum tribus legionibus
magnis itineribus ad se veniret; ipse equites in vicem Remorum ac Lingonum
reliquarumque civitatum, quorum magnum numerum evocaverat, praesidio
pabulationibus mittit, qui subitas hostium incursiones sustinerent.
[12] Quod cum cotidie fieret ac iam consuetudine diligentia minueretur, quod
plerumque accidit diu turnitate, Bellovaci delecta manu peditum cognitis
stationibus cotidianis equitum nostrorum silvestribus locis insidias disponunt
eodemque equites postero die mittunt, qui primum elicerent nostros, deinde
circumventos aggrederentur. Cuius mali sors incidit Remis, quibus ille dies
fungendi muneris obvenerat. Namque hi, cum repente hostium equites animad
vertissent ac numero superiores paucitatem contempsissent, cupidius insecuti
peditibus undique sunt circumdati. Quo facto perturbati celerius quam consuetudo
fert equestris proeli se receperunt amisso Vertisco, principe civitatis,
praefecto equitum; qui cum vix equo propter aetatem posset uti, tamen
consuetudine Gallorurn neque aetatis excusatione in suscipienda praefectura usus
erat neque dimicari sine se voluerat. Inflantur atque incitantur hostium animi
secundo proelio, principe et praefecto Remorum interfecto, nostrique detrimento
admonentur diligentius exploratis locis stationes disponere ac mode ratius
cedentem insequi hostem.
[13] Non intermittunt interim cotidiana proelia in conspectu utrorumque
castrorum, quae ad vada transitus que fiebant paludis. Qua contentione Germani,
quos propterea Caesar traduxerat Rhenum ut equitibus interpositi proeliarentur,
cum constantius universi paludem transissent paucisque resistentibus interfectis
pertinacius reliquam multitudinem essent insecuti, perterriti non solum ei qui
aut comminus opprimebantur aut eminus vulnerabantur, sed etiam qui longius
subsidiari consuerant, turpiter refugerunt, nec prius finem fugae fecerunt saepe
amissis superioribus locis quam se aut in castra suorum reciperent, aut nonnulli
pudore coacti longius profugerent. Quorum periculo sic omnes copiae sunt
perturbatae ut vix iudicari posset, utrum secundis minimisque rebus
insolentiores an adverso mediocri casu timidiores essent.
[14] Compluribus diebus isdem in castris consumptis, cum propius accessisse
legiones et Gaium Trebonium legatum cognossent, duces Bellovacorum veriti
similem obsessionem Alesiae noctu dimittunt eos quos aut aetate aut viribus
inferiores aut inermes habebant, unaque reliqua impedimenta. Quorum perturbatum
et confusum dum explicant agmen (magna enim multitudo carrorum etiam expeditos
sequi Gallos consuevit), oppressi luce copias armatorum pro suis instruunt
castris, ne prius Romani persequi se inciperent quam longius agmen
impedimentorum suorum processisset. At Caesar neque resistentes adgrediendos
tanto collis ascensu iudicabat, neque non usque eo legiones admovendas ut
discedere ex eo loco sine periculo barbari militibus instantibus non possent.
Ita, cum palude impedita a castris castra dividi videret, quae trans eundi
difficultas celeritatem insequendi tardare posset, adque id iugum quod trans
paludem paene ad hostium castra pertineret mediocri valle a castris eorum
intercisum animum adverteret, pontibus palude constrata legiones traducit
celeriterque in summam planitiem iugi pervenit, quae declivi fastigio duobus ab
lateribus muniebatur. Ibi legionibus instructis ad ultimum iugum pervenit
aciemque eo loco constituit unde tormento missa tela in llostium cuneos conici
possent.
[15] Barbari confisi loci natura, cum dimicare non recusarent, si forte Romani
subire collem conarentur, paulatim copias distributas dimittere non possent, ne
dispersi perturbarentur, in acie permanserunt. Quorum pertinacia cogruta Caesar
XX cohortibus instructis castrisque eo loco metatis muniri iubet castra.
Absolutis operibus pro vallo legiones instructas collocat, equites frenatis
equis in statione disponit. Bellovaci, cum Romanos ad insequendum paratos
viderent neque pernoctare aut diutius permanere sine periculo eodem loco possent,
tale consilium sui recipiendi ceperunt. Fasces, ubi consederant (namque in acie
sedere Gallos consuesse superioribus commentariis Caesaris declaratum est), per
manus stramentorum ac virgultorum, quorum summa erat in castris copia, inter se
traditos ante aciem collocarunt extremoque tempore diei signo pronuntiato uno
tempore incenderunt. Ita continens flamma copias omnes repente a conspectu texit
Romanorum. Quod ubi accidit, barbari vehementissimo cursu refugerunt.
[16] Caesar, etsi discessum hostium animadvertere non poterat incendiis
oppositis, tamen id consilium cum fugae causa initum suspicaretur, legiones
promovet, turmas mittit ad insequendum; ipse veritus insidias, ne forte in eodem
loco subsistere hostis atque elicere nostros in locum conaretur iniquum, tardius
procedit. Equites cum intrare fumum et flammam densissimam timerent ac, si qui
cupidius intraverant, vix suorum ipsi priores partes animadverterent equorum,
insidias veriti liberam facultatem sui recipiendi Bellovacis dederunt. Ita fuga
timoris simul calliditatisque plena sine ullo detrimento milia non amplius decem
progressi hostes loco munitissimo castra posuerunt. Inde cum saepe in insidiis
equites peditesque disponerent, magna detrimenta Romanis in pabulationibus
inferebant.
[17] Quod cum crebrius accideret, ex captivo quodam comperit Caesar Correum,
Bellovacorum ducem, fortissimorum milia sex peditum delegisse equitesque ex omni
numero mille, quos in insidiis eo loco collocaret, quem in locum propter copiam
frumenti ac pabuli Romanos missuros suspicaretur. Quo cognito consilio legiones
plures quam solebat educit equitatumque, qua consuetudine pabulatoribus mittere
praesidio consuerat, praemittit: huic interponit auxilia levis armaturae; ipse
cum legionibus quam potest maxime appropinquat.
[18] Hostes in insidus dispositi, cum sibi delegissent campum ad rem gerendam
non amplius patentem in omnes partes passibus mille, silvis undique aut
impeditissimo flumine munitum, velut indagine hunc insidiis circumdederunt.
Explorato hostium consilio nostri ad proeliandum animo atque armis parati, cum
subsequentibus legionibus nullam dimicationem recusarent, turmatim in eum locum
devenerunt. Quorum adventu cum sibi Correus oblatam occasionem rei gerendae
existimaret, primum cum paucis se ostendit atque in proximas turmas impetum
fecit. Nostri constanter incursum sustinent insidiatorum neque plures in unum
locum conveniunt; quod plerumque equestribus proeliis cum propter aliquem
timorem accidit, tum multitudine ipsorum detrimentum accipitur.
[19] Cum dispositis turmis in vicem rari proeliarentur neque ab lateribus
circumveniri suos paterentur, erumpunt ceteri Correo proeliante ex silvis. Fit
magna contentione diversum proelium. Quod cum diutius pari Marte iniretur,
paulatim ex silvis instructa multitudo procedit peditum, quae nostros coegit
cedere equites. Quibus celeriter subveniunt levis armaturae pedites, quos ante
legiones missos docui, turmisque nostrorum interpositi constanter proeliantur.
Pugnatur aliquamdiu pari contentione; deinde, ut ratio postulabat proeli, qui
sustinuerant primos impetus insidiarum hoc ipso fiunt superiores, quod nullum ab
insidiantibus imprudentes acceperant detrimentum. Accedunt propius interim
legiones, crebrique eodem tempore et nostris et hostibus nuntii adferuntur,
imperatorem instructis copiis adesse. Qua re cognita praesidio cohortium confisi
nostri acerrime proeliantur, ne, si tardius rem gessissent, victoriae gloriam
communicasse cum legionibus viderentur; hostes concidunt animis atque itineribus
diversis fugam quaerunt. Nequiquam: nam quibus difficultatibus locorum Romanos
claudere voluerant, eis ipsi tenebantur. Victi tamen perculsique maiore parte
amissa consternati profugiunt partim silvis petitis, partim flumine (qui tamen
in fuga a nostris acriter insequentibus conficiuntur), eum interim nulla
calamitate victus Correus excedere proelio silvasque petere aut invitantibus
nostris ad deditionem potuit adduci, quin fortissime proeliando compluresque
vulnerando cogeret elatos iracundia victores in se tela conicere.
[20] Tali modo re gesta recentibus proeli vestigiis ingressus Caesar, cum victos
tanta calamitate existimaret hostes nuntio accepto locum castrorum relicturos,
quae non longius ab ea caede abesse plus minus octo milibus dicebantur, tametsi
flumine impeditum transitum videbat, tamen exercitu traducto progreditur. At
Bellovaci reliquaeque civitates repente ex fuga paucis atque his vulneratis
receptis, qui silvarum benefieio casum evitaverant, omnibus adversis, cognita
calamitate, interfecto Correo, amisso equitatu et fortissimis pcditibus, cum
adventare Romanos existimarent, concilio repente cantu tubarum convocato
conclamant, legati obsidesque ad Caesarem mittantur.
[21] Hoc omnibus probato consilio Commius Atrebas ad eos confugit Germanos, a
quibus ad id bellum auxilia mutuatus erat. Ceteri e vestigio mittunt ad Caesarem
legatos petuntque, ut ea poena sit contentus hostium, quam si sine dimicatione
inferre integris posset, pro sua clementia atque humanitate numquam profecto
esset illaturus. Adflictas opes equestri proelio Bellovacorum esse; delectorum
peditum multa milia interisse, vix refugisse nuntios caedis. Tamen magnum ut in
tanta calamitate Bellovacos eo proelio commodum esse consecutos, quod Correus,
auctor belli, concitator multitudinis, esset interfectus. Numquam enim senatum
tantum in civitate illo vivo quantum imperitam plebem potuisse.
[22] Haec orantibus legatis commemorat Caesar: Eodem tempore superiore anno
Bellovacos ceterasque Galliae civitates suscepisse bellum: pertinacissime hos ex
omnibus in sententia permansisse neque ad sanitatem reliquorum deditione esse
perductos. Scire atque intellegere se causam peccati facillime mortuis delegari.
Neminem vero tantum pollere, ut invitis principibus, resistente senatu, omnibus
bonis repugnantibus infirma manu plebis bellum concitare et gerere posset. Sed
tamen se contentum fore ea poena quam sibi ipsi contraxissent.
[23] Nocte insequenti legati responsa ad suos referunt, obsides conficiunt.
Concurrunt reliquarum civitatium legati, quae Bellovacorum speculabantur eventum;
obsides dant, imperata faciunt excepto Commio, quem timor prohibebat cuiusquam
fidei suam committere salutem. Nam superiore anno Titus Labienus, Caesare in
Gallia citeriore ius dicente, cum Commium comperisset sollicitare civitates et
coniurationem contra Caesarem facere, infidelitatem eius sine ulla perfidia
iudicavit comprimi posse. Quem quia non arbitrabatur vocatum in castra venturum,
ne temptando cautiorem faceret, Gaium Volusenum Quadratum misit, qui eum per
simulationem colloqui curaret interficiendum. Ad eam rem delectos idoneos ei
tradit centuriones. Cum in colloquium ventum esset, et, ut convenerat, manum
Commi Volusenus arripuisset, centurio vel insueta re permotus vel celeriter a
familiaribus prohibitus Commi conficere hominem non potuit; graviter tamen primo
ictu gladio caput percussit. Cum utrimque gladii destricti essent, non tam
pugnandi quam diffugiendi fuit utrorumque consilium: nostrorum, quod mortifero
vulnere Commium credebant adfectum; Gallorum, quod insidius cognitis plura quam
videbant extimescebant. Quo facto statuisse Commius dicebatur numquam in
conspectum cuiusquam Romani venire.
[24] Bellicosissimis gentibus devictis Caesar, cum videret nullam iam esse
civitatem quae bellum pararet quo sibi resisteret, sed nonnullos ex oppidis
demigrare, ex agris diffugere ad praesens imperium evitandum, plures in partes
exercitum dimittere constituit. M. Antonium quaestorem cum legione duodecima
sibi coniungit. C. Fabium legatum cum cohortibus XXV mittit in diversissimam
partem Galliae, quod ibi quasdam civitates in armis esse audiebat neque C.
Caninium Rebilum legatum, qui in illis regionibus erat, satis firmas duas
legiones habere existimabat. Titum Labienum ad se evocat; legionem autem XV,
quae cum eo fuerat in hibernis, in togatam Galliam mittit ad colonias civium
Romanorum tuendas, ne quod simile incommodum accideret decursione barbarorum ac
superiore aestate Tergestinis acciderat, qui repentino latrocinio atque impetu
illorum erant oppressi. Ipse ad vastandos depopulandosque fines Ambiorigis
proficiscitur; quem perterritum ac fugientem cum redigi posse in suam potestatem
desperasset, proximum suae dignitatis esse ducebat, adeo fines eius vastare
civibus, aedificiis, pecore, ut odio suorum Ambiorix, si quos fortuna reliquos
fecisset, nullum reditum propter tantas calamitates haberet in civitatem.
[25] Cum in omnes partes finium Ambiorigis aut legiones aut auxilia dimisisset
atque omnia caedibus, incendius, rapinis vastasset, magno numero hominum
interfecto aut capto Labienum cum duabus legionibus in Treveros mittit, quorum
civitas propter Germaniae vicinitatem cotidianis exercitata bellis cultu et
feritate non multum a Germanis differebat neque imperata umquam nisi exercitu
coacta faciebat.
[26] Interim Gaius Caninius legatus, cum magnam multitudinem convenisse hostium
in fines Pictonum litteris nuntiisque Durati cognosceret, qui perpetuo in
amicitia manserat Romanorum, cum pars quaedam civitatis eius defecisset, ad
oppidum Lemonum contendit. Quo cum adventaret atque ex captivis certius
cognosceret multis hominum milibus a Dumnaco, duce Andium, Duratium clausum
Lemoni oppugnari neque infirmas legiones hostibus committere auderet, castra
posuit loco munito. Dumnacus, cum appropinquare Caninium cognosset, copiis
omnibus ad legiones conversis castra Romanorum oppugnare instituit. Cum
complures dies in oppugnatione consumpsisset et magno suorum detrimento nullam
partem munitionum convellere potuisset, rursus ad obsidendum Lemonum redit.
[27] Eodem tempore C. Fabius legatus complures civitates in fidem recipit,
obsidibus firmat litterisque Gai Canini Rebili fit certior quae in Pictonibus
gerantur. Quibus rebus cognitis proficiscitur ad auxilium Duratio ferendum. At
Dumnacus adventu Fabi cognito desperata salute, si tempore eodem coactus esset
et Romanum externum sustinere hostem et respicere ac timere oppidanos, repente
ex eo loco cum copiis recedit nec se satis tutum fore arbitratur, nisi flumine
Ligeri, quod erat ponte propter magnitudinem transeundum, copias traduxisset.
Fabius, etsi nondum in conspectum venerat hostibus neque se Caninio coniunxerat,
tamen doctus ab eis qui locorum noverant naturam potissimum credidit hostes
perterritos eum locum, quem petebant, petituros. Itaque cum copiis ad eundem
pontem contendit equitatumque tantum procedere ante agmen imperat legionum,
quantum cum processisset, sine defatigatione equorum in eadem se reciperet
castra. Consecuntur equites nostri, ut erat praeceptum, invaduntque Dumnaci
agmen et fugientes perterritosque sub sarcinis in itinere adgressi magna praeda
multis interfectis potiuntur. Ita re bene gesta se recipiunt in castra.
[28] Insequenti nocte Fabius equites praemittit sic paratos ut confligerent
atque omne agmen morarentur, dum consequeretur ipse. Cuius praeceptis ut res
gereretur, Quintus Atius Varus, praefectus equitum, singularis et animi et
prudentiae vir, suos hortatur agmenque hostium consecutus turmas partim idoneis
locis disponit, parte equitum proelium committit. Confligit audacius equitatus
hostium succedentibus sibi peditibus, qui toto agmine subsistentes equitibus
suis contra nostros ferunt auxilium. Fit proelium acri certamine. Namque nostri
contemptis pridie superatis hostibus, cum subsequi legiones meminissent, et
pudore cedendi et cupiditate per se conficiendi proeli fortissime contra pedites
proeliantur, hostesque nihil amplius copiarum accessurum credentes, ut pridie
cognoverant, delendi equitatus nostri nacti occasionem videbantur.
[29] Cum aliquamdiu summa contentione dimicaretur, Dumnacus instruit aciem quae
suis esset equitibus in vicem praesidio, cum repente confertae legiones in
conspectum hostium veniunt. Quibus visis perculsae barbarorum turmae ac
perterritae acies hostium, perturbato impedimentorum agmine, magno clamore
discursuque passim fugae se mandant. At nostri equites, qui paulo ante cum
resistentibus fortissime conflixerant, laetitia victoriae elati magno undique
clamore sublato cedentibus circumfusi, quantum equorum vires ad persequendum
dextraeque ad caedendum valent, tantum eo proelio interficiunt. Itaque amplius
milibus XII aut armatorum aut eorum qui eo timore arma proiecerant interfectis
omnis multitudo capitur impedimentorum.
[30] Qua ex fuga cum constaret Drappetem Senonem, qui, ut primum defecerat
Gallia, collectis undique perditis hominibus, servis ad libertatem vocatis,
exulibus omnium civitatum adscitis, receptis latronibus impedimenta et commeatus
Romanorum interceperat, non amplius hominum duobus milibus ex fuga collectis
provinciam petere unaque consilium cum eo Lucterium Cadurcum cepisse, quem
superiore commentario prima defectione Galliae facere in provinciam voluisse
impetum cognitum est, Caninius legatus cum legionibus duabus ad eos persequendos
contendit, ne detrimento aut timore provinciae magna infamia perditorum hominum
latrociniis caperetur.
[31] Gaius Fabius cum reliquo exercitu in Carnutes ceterasque proficiscitur
civitates, quarum eo proelio, quod cum Dumnaco fecerat, copias esse accisas
sciebat. Non enim dubitabat quin recenti calamitate summissiores essent futurae,
dato vero spatio ac tempore eodem instigante Dumnaco possent concitari. Qua in
re summa felicitas celeritasque in recipiendis civitatibus Fabium consequitur.
Nam Carnutes, qui saepe vexati numquam pacis fecerant mentionem, datis obsidibus
veniunt in deditionem, ceteraeque civitates positae in ultimis Galliae finibus
Oceano coniunctae, quae Armoricae appellantur, auctoritate adductae Carnutum
adventu Fabi legio numque imperata sine mora faciunt. Dumnacus suis finibus
expulsus errans latitansque solus extremas Galliae regiones petere est coactus.
[32] At Drappes unaque Lucterius, cum legiones Caniniumque adesse cognoscerent
nec se sine certa pernicie persequente exercitu putarent provinciae fines
intrare posse nec iam libere vagandi latrociniorumque faciendorum facultatem
haberent, in finibus consistunt Cadurcorum. Ibi cum Lucterius apud suos cives
quondam integris rebus multum potuisset, semperque auctor novorum consiliorum
magnam apud barbaros auctoritatem haberet, oppidum Vxellodunum, quod in
clientela fuerat eius, egregie natura loci munitum, occupat suis et Drappetis
copiis oppidanosque sibi coniungit.
[33] Quo cum confestim Gaius Caninius venisset animadverteretque omnes oppidi
partes praeruptissimis saxis esse munitas, quo defendente nullo tamen armatis
ascendere esset difficile, magna autem impedimenta oppidanorum videret, quae si
clandestina fuga subtrahere conarentur, effugere non modo equitatum, sed ne
legiones quidem possent, tripertito cohortibus divisis trina excelsissimo loco
castra fecit; a quibus paulatim, quantum copiae patiebantur, vallum in oppidi
circuitum ducere instituit.
[34] Quod cum animadverterent oppidani miserrimaque Alesiae memoria solliciti
similem casum obsessionis vererentur, maximeque ex omnibus Lucterius, qui
fortunae illius periculum fecerat, moneret frumenti rationem esse habendam,
constituunt omnium consensu parte ibi relicta copiarum ipsi cum expeditis ad
importandum frumentum proficisci. Eo consilio probato proxima nocte duobus
milibus armatorum relictis reliquos ex oppido Drappes et Lucterius educunt. Hi
paucos dies morati ex finibus Cadurcorum, qui partim re frumentaria sublevare
eos cupiebant, partim prohibere quo minus sumerent non poterant, magnum numerum
frumenti comparant, nonnumquam autem expeditionibus nocturnis castella nostrorum
adoriuntur. Quam ob causam Gaius Caninius toto oppido munitiones circumdare
moratur, ne aut opus effectum tueri non possit aut plurimis in locis infirma
disponat praesidia.
[35] Magna copia frumenti comparata considunt Drappes et Lucterius non longius
ab oppido X milibus, unde paulatim frumentum in oppidum supportarent. Ipsi inter
se provincias partiuntur: Drappes castris praesidio cum parte copiarum restitit;
Lucterius agmen iumentorum ad oppidum ducit. Dispositis ibi praesidiis hora
noctis circiter decima silvestribus angustisque itineribus frumentum importare
in oppidum instituit. Quorum strepitum vigiles castrorum cum sensissent,
exploratoresque missi quae gererentur renuntiassent, Caninius celeriter cum
cohortibus armatis ex proximis castellis in frumentarios sub ipsam lucem impetum
fecit. Ei repentino malo perterriti diffugiunt ad sua praesidia; quae nostri ut
viderunt, acrius contra armatos incitati neminem ex eo numero vivum capi
patiuntur. Profugit inde cum paucis Lucterius nec se recipit in eastra.
[36] Re bene gesta Caninius ex captivis comperit partem copiarum cum Drappete
esse in castris a milibus longe non amplius XII. Qua re ex compluribus cognita,
cum intellegeret fugato duce altero perterritos reliquos facile opprimi posse,
magnae felicitatis esse arbitrabatur neminem ex caede refugisse in castra qui de
accepta calamitate nuntium Drappeti perferret. Sed in experiendo cum periculum
nullum videret, equitatum omnem Germanosque pedites, summae velocitatis homines,
ad castra hostium praemittit; ipse legionem unam in trina castra distribuit,
alteram secum expeditam ducit. Cum propius hostes accessisset, ab exploratoribus
quos praemiserat cognoscit castra eorum, ut barbarorum fere consuetudo est,
relictis locis superioribus ad ripas fluminis esse demissa; at Germanos
equitesque imprudentibus omnibus de improviso advolasse proeliumque commisisse.
Qua re cognita legionem armatam instructamque adducit. Ita repente omnibus ex
partibus signo dato loca superiora capiuntur. Quod ubi accidit, Germani
equitesque signis legionis visis vehementissime proeliantur. Confestim cohortes
undique impetum faciunt omnibusque aut interfectis aut captis magna praeda
potiuntur. Capitur ipse eo proelio Drappes.
[37] Caninius felicissime re gesta sine ullo paene militis vulnere ad obsidendos
oppidanos revertitur externoque hoste deleto, cuius timore antea dividere
praesidia et munitione oppidanos circumdare prohibitus erat, opera undique
imperat administrari. Venit eodem cum suis copiis postero die Gaius Fabius
partemque oppidi sumit ad obsidendum.
[38] Caesar interim M. Antonium quaestorem cum cohortibus XV in Bellovacis
relinquit, ne qua rursus novorum consiliorum capiendorum Belgis facultas daretur.
Ipse reliquas civitates adit, obsides plures imperat, timentes omnium animos
consolatione sanat. Cum in Carnutes venisset, quorum in civitate superiore
commentario Caesar exposuit initium belli esse ortum, quod praecipue eos propter
conscientiam facti timere animadvertebat, quo celerius civitatem timore
liberaret, principem sceleris illius et concitatorem belli, Gutruatum, ad
supplicium depoposcit. Qui etsi ne civibus quidem suis se committebat, tamen
celeriter omnium cura quaesitus in castra perducitur. Cogitur in eius supplicium
Caesar contra suam naturam concursu maximo militum, qui ei omnia pericula et
detrimenta belli accepta referebant, adeo ut verberibus exanimatum corpus securi
feriretur.
[39] Ibi crebris litteris Canini fit certior quae de Drappete et Lucterio gesta
essent, quoque in consilio permanerent oppidani. Quorum etsi paucitatem
contemnebat, tamen pertinaciam magna poena esse adficiendam iudicabat, ne
universa Gallia non sibi vires defuisse ad resistendum Romanis, sed constantiam
putaret, neve hoc exemplo ceterae civitates locorum opportunitate fretae se
vindicarent in libertatem, cum omnibus Gallis notum esse sciret reliquam esse
unam aestatem suae provinciae, quam si sustinere potuissent, nullum ultra
periculum vererentur. Itaque Q. Calenum legatum cum legionibus reliquit qui
iustis itineribus subsequeretur; ipse cum omni equitatu quam potest celerrime ad
Caninium contendit.
[40] Cum contra exspectationem omnium Caesar Vxellodunum venisset oppidumque
operibus clausum animadverteret neque ab oppugnatione recedi videret ulla
condicione posse, magna autem copia frumenti abundare oppidanos ex perfugis
cognosset, aqua prohibere hostem temptare coepit. Flumen infimam vallem
dividebat, quae totum paene montem cingebat, in quo positum erat praeruptum
undique oppidum Vxellodunum. Hoc avertere loci natura prohibebat: in infimis
enim sic radicibus montis ferebatur, ut nullam in partem depressis fossis
derivari posset. Erat autem oppidanis difficilis et praeruptus eo descensus, ut
prohibentibus nostris sine vulneribus ac periculo vitae neque adire flumen neque
arduo se recipere possent ascensu. Qua difficultate eorum cogmta Caesar
sagittariis funditoribusque dispositis, tormentis etiam quibusdam locis contra
facillimos descensus collocatis aqua fluminis prohibebat oppidanos.
[41] Quorum omnis postea multitudo aquatorum unum in locum conveniebat sub
ipsius oppidi murum, ubi magnus fons aquae prorumpebat ab ea parte, quae fere
pedum CCC intervallo fluminis circuitu vacabat. Hoc fonte prohiberi posse
oppidanos cum optarent reliqui, Caesar unus videret, e regione eius vineas agere
adversus montem et aggerem instruere coepit magno cum labore et continua
dimicatione. Oppidani enim loco superiore decurrunt et eminus sine periculo
proeliantur multosque pertinaciter succedentes vulnerant; non deterrentur tamen
milites nostri vineas proferre et labore atque operibus locorum vincere
difficultates. Eodem tempore cuniculos tectos ab vineis agunt ad caput fontis;
quod genus operis sine ullo periculo, sine suspicione hostium facere licebat.
Exstruitur agger in altitudinem pedum sexaginta, collocatur in eo turris decem
tabulatorum, non quidem quae moenibus aequaret (id enim nullis operibus effici
poterat), sed quae superare fontis fastigium posset. Ex ea cum tela tormentis
iacerentur ad fontis aditum, nec sine periculo possent aquari oppidani, non
tantum pecora atque iumenta, sed etiam magna hostium multitudo siti
consumebatur.
[42] Quo malo perterriti oppidani cupas sebo, pice, scandulis complent; eas
ardentes in opera provolvunt eodemque tempore acerrime proeliantur, ut ab
incendio restinguendo dimicationis periculo deterreant Romanos. Magna repente in
ipsis operibus flamma exstitit. Quaecumque enim per locum praecipitem missa
erant, ea vineis et aggere suppressa comprehendebant id ipsum quod morabatur.
Milites contra nostri, quamquam periculoso genere proeli locoque iniquo
premebantur, tamen omnia fortissimo sustinebant animo. Res enim gerebatur et
excelso loco et in conspectu exercitus nostri, magnusque utrimque clamor
oriebatur. Ita quam quisque poterat maxime insignis, quo notior testatiorque
virtus esset eius, telis hostium flammaeque se offerebat.
[43] Caesar cum complures suos vulnerari videret, ex omnibus oppidi partibus
cohortes montem ascendere et simulatione moenium occupandorum clamorem undique
iubet tollere. Quo facto perterriti oppidani, cum quid ageretur in locis
reliquis essent suspensi, revocant ab impugnandis operibus armatos murisque
disponunt. Ita nostri fine proeli facto celeriter opera flamma comprehensa
partim restinguunt, partim interscindunt. Cum pertinaciter resisterent oppidani,
magna etiam parte amissa siti suorum in sententia permanerent, ad postremum
cuniculis venae fontis intercisae sunt atque aversac. Quo facto repente perennis
exaruit fons tantamque attulit oppidanis salutis desperationem, ut id non
hominum consilio, sed deorum voluntate factum putarent. Itaque se necessitate
coacti tradiderunt.
[44] Caesar, cum suam lenitatem cognnitam omnibus sciret neque vereretur ne quid
crudelitate naturae videretur asperius fecisse, neque exitum consiliorum suorum
animadverteret, si tali ratione diversis in locis plures consilia inissent,
exemplo supplici deterrendos reliquos existimavit. Itaque omnibus qui arma
tulerant manus praecidit vitamque concessit, quo testatior esset poena
improborum. Drappes, quem captum esse a Caninio docui, sive indignitate et
dolore vinculorum sive timore gravioris supplici paucis diebus cibo se abstinuit
atque ita interiit. Eodem tempore Lacterius, quem profugisse ex proelio scripsi,
cum in potestatem venisset Epasnacti Arverni (crebro enim mutandis locis
multorum fidei se committebat, quod nusquam diutius sine periculo commoraturus
videbatur, cum sibi conscius esset, quam inimicum deberet Caesarem habere), hunc
Epasnactus Arvernus, amicissimus populi Romani, sine dubitatione ulla vinctum ad
Caesarem deduxit.
[45] Labienus interim in Treveris equestre proelium facit secundum
compluribusque Treveris interfectis et Germanis, qui nullis adversus Romanos
auxilia denegabant, principes eorum vivos redigit in suam potestatem atque in
his Surum Aedmlm, qui et virtutis et generis summam nobilitatem habebat solusque
ex Aeduis ad id tempus permanserat in armis.
[46] Ea re cognita Caesar, cum in omnibus partibus Galliae bene res geri videret
iudicaretque superioribus aestivis Galliam devictam subactamque esse, Aquitaniam
numquam adisset, per Publium Crassum quadam ex parte devicisset, cum duabus
legionibus in eam partem Galliae est profectus, ut ibi extremum tempus
consumeret aestivorum. Quam rem sicuti cetera celeriter feliciterque confecit.
Namque omnes Aquitaniae civitates legatos ad Caesarem miserunt obsidesque ei
dederunt. Quibus rebus gestis ipse equitum praesidio Narbonem profecto est,
exercitum per legatos in hiberna deduxit: quattuor legiones in Belgio collocavit
cum M. Antonio et C. Trebonio et P. Vatinio legatis, duas legiones in Aeduos
deduxit, quorum in omni Gallia summam esse auctoritatem sciebat, duas in Turonis
ad fines Carnutum posuit, quae omnem illam regionem coniunctam Oceano
continerent, duas reliquas in Lemovicum finibus non longe ab Arvernis, ne qua
pars Galliae vacua ab exercitu esset. Paucos dies ipse in provincia moratus, cum
celeriter omnes conventus percucurrisset, publicas controversias cognosset, bene
meritis praemia tribuisset (cognoscendi enim maximam facultatem habebat, quali
quisque fuisset animo in totius Galliae defectione, quam sustinuerat fidelitate
atque auxiliis provinciae illius), his confectis rebus ad legiones in Belgium se
recipit hibernatque Nemetocennae.
[47] Ibi cognoscit Commium Atrebatem proelio cum equitatu suo contendisse. Nam
cum Antonius in hiberna venisset, civitasque Atrebatum in officio esset,
Commius, qui post illam vulnerationem, quam supra commemoravi, semper ad omnes
motus paratus suis civibus esse consuesset, ne consilia belli quaerentibus
auctor armorum duxque deesset, parente Romanis civitate cum suis equitibus
latrociniis se suos que alebat infestisque itineribus commeatus complures, qui
comportabantur in hiberna Romanorum, intercipiebat.
[48] Erat attributus Antonio praefectus equitum C. Volusenus Quadratus qui cum
eo hibernaret. Hunc Antonius ad persequendum equitatum hostium mittit. Volusenus
ad eam virtutem, quae singularis erat in eo, magnum odium Commi adiungebat, quo
libentius id faceret quod imperabatur. Itaque dispositis insidiis saepius
equites eius adgressus secunda proelia faciebat. Novissime, cum vehementius
contenderetur, ac Volusenus ipsius intercipiendi Commi cupiditate pertinacius
eum cum paucis insecutus esset, ille autem fuga vehementi Volusenum produxisset
longius, inimicus homini suorum invocat fidem atque auxilium, ne sua vulnera per
fidem imposita paterentur impunita, conversoque equo se a ceteris incautius
permittit in praefectum. Faciunt hoc idem omnes eius equites paucosque nostros
convertunt atque insequuntur. Commius incensum calcaribus equum coniungit equo
Quadrati lanceaque infesta magnis viribus medium femur traicit Voluseni.
Praefecto vulnerato non dubitant nostri resistere et conversis equis hostem
pellere. Quod ubi accidit, complures hostium magno nostrorum impetu perculsi
vulnerantur ac partim in fuga proteruntur, partim intercipiuntur; quod malum dux
equi velocitate evitavit: graviter adeo vulneratus praefectus, ut vitae
periculum aditurus videretur, refertur in castra. Commius autem sive expiato suo
dolore sive magna parte amissa suorum legatos ad Antonium mittit seque et ibi
futurum, ubi praescripserit, et ea facturum, quae imperarit, obsidibus firmat;
unum illud orat, ut timori suo concedatur, ne in conspectum veniat cuiusquam
Romani. Cuius postulationem Antonius cum iudicaret ab iusto nasci timore, veniam
petenti dedit, obsides accepit.
Scio Caesarem singulorum annorum singulos commentarios confecisse; quod ego non
existimavi mihi esse faciendum, propterea quod insequens annus, L. Paulo C.
Marcello consulibus, nullas habet magnopere Galliae res gestas. Ne quis tamen
ignoraret, quibus in locis Caesar exercitusque eo tempore fuissent, pauca esse
scribenda coniungendaque huic commentario statui.
[49] Caesar in Belgio cum hiemaret, unum illud propositum habebat, continere in
amicitia civitates, nulli spem aut causam dare armorum. Nihil enim minus volebat
quam sub decessu suo necessitatem sibi aliquam imponi belli gerendi, ne, cum
exercitum deducturus esset, bellum aliquod relinqueretur quod omnis Gallia
libenter sine praesenti periculo susciperet. Itaque honorifice civitates
appellando, principes maximis praemiis adficiendo, nulla onera iniungendo
defessam tot adversis proeliis Galliam condicione parendi meliore facile in pace
continuit.
[50] Ipse hibernis peractis contra consuetudinem in Italiam quam maximis
itineribus est profectus, ut municipia et colonias appellaret, quibus M. Antoni
quaestoris sui, commendaverat sacerdoti petitionem. Contendebat enim gratia cum
libenter pro homine sibi coniunctissimo, quem paulo ante praemiserat ad
petitionem, tum acriter contra factionem et potentiam paucorum, qui M. Antoni
repulsa Caesaris decedentis gratiam convellere cupiebant. Hunc etsi augurem
prius faetum quam Italiam attingeret in itinere audierat, tamen non minus iustam
sibi causam municipia et colonias adeundi existimavit, ut eis gratias ageret,
quod frequentiam atque officium suum Antonio praestitissent, simulque se et
honorem suum sequentis anni commendaret, propterea quod insolenter adversarii
sui gloriarentur L. Lentulum et C. Marcellum consules creatos qui omnem honorem
et dignitatem Caesaris spoliarent, ereptum Ser. Galbae consulatum, cum is multo
plus gratia suffragiisque valuisset, quod sibi coniunctus et familiaritate et
consuetudine legationis esset.
[51] Exceptus est Caesaris adventus ab omnibus municipiis et coloniis
incredibili honore atque amore. Tum primum enim veniebat ab illo universae
Galliae bello. Nihil relinquebatur quod ad ornatum portarum, itinerum, locorum
omnium qua Caesar iturus erat excogitari poterat. Cum liberis omnis multitudo
obviam procedebat, hostiae omnibus locis immolabantur, tricliniis stratis fora
templaque occupabantur, ut vel exspectatissimi triumphi laetitia praecipi
posset. Tanta erat magnificentia apud opulentiores, cupiditas apud humiliores.
[52] Cum omnes regiones Galliae togatae Caesar percucurrisset, summa celeritate
ad exercitum Nemetocennam rediit legionibusque ex omnibus hibernis ad fines
Treverorum evocatis eo profectus est ibique exercitum lustravit. T. Labienum
Galliae togatae praefecit, quo maiore commendatione conciliaretur ad consulatus
petitionem. Ipse tantum itinerum faciebat, quantum satis esse ad mutationem
locorum propter salubritatem existimabat. Ibi quamquam crebro audiebat Labienum
ab inimicis suis sollicitari certiorque fiebat id agi paucorum consiliis, ut
interposita senatus auctoritate aliqua parte exercitus spoliaretur, tamen neque
de Labieno credidit quidquam neque contra senatus auctoritatem ut aliquid
faceret potuit adduci. Iudicabat enim liberis sententiis patrum conscriptorum
causam suam facile obtineri. Nam C. Curio, tribunus plebis, cum Caesaris causam
dignitatemque defendendam suscepisset, saepe erat senatui pollicitus, si quem
timor armorum Caesaris laederet, et quoniam Pompei dominatio atque arma non
minimum terrorem foro inferrent, discederet uterque ab armis exercitusque
dimitteret: fore eo facto liberam et sui iuris civitatem. Neque hoc tantum
pollicitus est, sed etiam sc. per discessionem facere coepit; quod ne fieret
consules amicique Pompei iusserunt atque ita rem morando discusserunt.
[53] Magnum hoc testimonium senatus erat universi conveniensque superiori facto.
Nam Marcellus proximo anno, cum impugnaret Caesaris dignitatem, contra legem
Pompei et Crassi rettulerat ante tempus ad senatum de Caesaris provinciis,
sententiisque dictis discessionem faciente Marcello, qui sibi omnem dignitatem
ex Caesaris invidia quaerebat, senatus frequens in alia omnia transiit. Quibus
non frangebantur animi inimicorum Caesaris, sed admonebantur quo maiores
pararent necessitates, quibus cogi posset senatus id probare, quod ipsi
constituissent.
[54] Fit deinde senatus consultum, ut ad bellum Parthi cum legio una a Cn.
Pompeio, altera a C. Caesare mitteretur; neque obscure duae legiones uni
detrahuntur. Nam Cn. Pompeius legionem primam, quam ad Caesarem miserat,
confectam ex delectu provinciae Caesaris, eam tamquam ex suo numero dedit.
Caesar tamen, cum de voluntate minime dubium esset adversariorum suorum, Pompeio
legionem remisit et suo nomine quintam decimam, quam in Gallia citeriore
habuerat, ex senatus consulto iubet tradi. In eius locum tertiam decimam
legionem in Italiam mittit quae praesidia tueretur, ex quibus praesidiis quinta
decima deducebatur. Ipse exercitui distribuit hiberna: C. Trebonium cum
legionibus quattuor in Belgio collocat, C. Fabium cum totidem in Aeduos deducit.
Sic enim existimabat tutissimam fore Galliam, si Belgae, quorum maxima virtus,
Aedui, quorum auctoritas summa esset, exercitibus continerentur. Ipse in Italiam
profectus est.
[55] Quo cum venisset, cognoscit per C. Marcellum consulem legiones duas ab se
remissas, quae ex senatus consulto deberent ad Parthicum bellum duci, Cn.
Pompeio traditas atque in Italia retentas esse. Hoc facto quamquam nulli erat
dubium, quidnam contra Caesarem pararetur, tamen Caesar omnia patienda esse
statuit, quoad sibi spes aliqua relinqueretur iure potius disceptandi quam belli
gerendi. Contendit . . .
Torna all'inizio
|