|
| |
De Bello Gallico
Il De bello Gallico narra le campagne condotte da Cesare in Gallia tra gli anni
58 e 52: sette libri per sette anni di guerra. La prima campagna ebbe lo scopo
di arginare i movimenti migratori verso sud, prima degli Elvezi, poi dei Germani
di Ariovisto (l. I).
Sconfitti Elvezi e Germani, la guerra diventa ben presto offensiva: dapprima
contro i Belgi e i Nervi, popolazione della Gallia belgica (l. II), poi contro i
Veneti e gli Aquitani, con la conquista di tutti i territori che dal nord
scendono lungo la costa atlantica fino ai Pirenei (l. III).
Respinti i Téncteri e gli Usìpeti Cesare, giudicando completa la pacificazione
della Gallia, compie una rapida puntata oltre il Reno e insegue le popolazioni
germaniche che si rifugiano nelle foreste dell'interno; successivamente tenta
anche uno sbarco in Britannia, con scarsi risultati (l. IV).
Migliori successi Cesare in Britannia li ottiene l'anno dopo; ma intanto ha
inizio l'insurrezione gallica (l. V). La rivolta è favorita dai Tréviri,
popolazione germanica stanziata tra il Reno e la Mosa; Cesare compie un'altra
spedizione oltre il Reno, poi, tornato in Gallia, pone termine alla sollevazione
degli Eburoni (l. VI). Mentre Cesare è in Italia per seguire più da vicino le
pericolose vicende politiche che stanno svolgendosi a Roma, si svolge in Gallia
la più rivolta antiromana, campeggiata da Vercingetoríge, re degli Arveni. Dopo
duri scontri e alterne vicende, Cesare assedia infine l'avversario ad Alesia, lo
sconfigge e lo fa prigioniero (l. VII). La conquista della Gallia transalpina è
compiuta.
Gli avvenimenti degli ultimi due anni della guerra gallica (51 - 50) sono
narrati nell'VIII libro, composto da Aulo Irzio, generale dell'esercito di
Cesare: un'opera che collega gli avvenimenti della guerra gallica all'inizio
della guerra civile.
(Testo/Traduzione)
Home
Libro I
Libro II
Libro III
Libro IV
Libro V
Libro VI
Libro VII
Libro VIII
Libro III Testo Latino
[1] Cum in Italiam proficisceretur Caesar, Ser. Galbam cum legione XII et
parte equitatus in Nantuates, Veragros Sedunosque misit, qui a finibus
Allobrogum et lacu Lemanno et flumine Rhodano ad summas Alpes pertinent. Causa
mittendi fuit quod iter per Alpes, quo magno cum periculo magnisque cum
portoriis mercatores ire consuerant, patefieri volebat. Huic permisit, si opus
esse arbitraretur, uti in his locis legionem hiemandi causa conlocaret. Galba
secundis aliquot proeliis factis castellisque compluribus eorum expugnatis,
missis ad eum undique legatis obsidibusque datis et pace facta, constituit
cohortes duas in Nantuatibus conlocare et ipse cum reliquis eius legionis
cohortibus in vico Veragrorum, qui appellatur Octodurus hiemare; qui vicus
positus in valle non magna adiecta planitie altissimis montibus undique
continetur. Cum hic in duas partes flumine divideretur, alteram partem eius vici
Gallis [ad hiemandum] concessit, alteram vacuam ab his relictam cohortibus
attribuit. Eum locum vallo fossaque munivit.
[2] Cum dies hibernorum complures transissent frumentumque eo comportari
iussisset, subito per exploratores certior factus est ex ea parte vici, quam
Gallis concesserat, omnes noctu discessisse montesque qui impenderent a maxima
multitudine Sedunorum et Veragrorum teneri. Id aliquot de causis acciderat, ut
subito Galli belli renovandi legionisque opprimendae consilium caperent: primum,
quod legionem neque eam plenissimam detractis cohortibus duabus et compluribus
singillatim, qui commeatus petendi causa missi erant, absentibus propter
paucitatem despiciebant; tum etiam, quod propter iniquitatem loci, cum ipsi ex
montibus in vallem decurrerent et tela coicerent, ne primum quidem impetum suum
posse sustineri existimabant. Accedebat quod suos ab se liberos abstractos
obsidum nomine dolebant, et Romanos non solum itinerum causa sed etiam perpetuae
possessionis culmina Alpium occupare conari et ea loca finitimae provinciae
adiungere sibi persuasum habebant.
[3] His nuntiis acceptis Galba, cum neque opus hibernorum munitionesque plene
essent perfectae neque de frumento reliquoque commeatu satis esset provisum quod
deditione facta obsidibusque acceptis nihil de bello timendum existimaverat,
consilio celeriter convocato sententias exquirere coepit. Quo in consilio, cum
tantum repentini periculi praeter opinionem accidisset ac iam omnia fere
superiora loca multitudine armatorum completa conspicerentur neque subsidio
veniri neque commeatus supportari interclusis itineribus possent, prope iam
desperata salute non nullae eius modi sententiae dicebantur, ut impedimentis
relictis eruptione facta isdem itineribus quibus eo pervenissent ad salutem
contenderent. Maiori tamen parti placuit, hoc reservato ad extremum casum
consilio interim rei eventum experiri et castra defendere.
[4] Brevi spatio interiecto, vix ut iis rebus quas constituissent conlocandis
atque administrandis tempus daretur, hostes ex omnibus partibus signo dato
decurrere, lapides gaesaque in vallum coicere. Nostri primo integris viribus
fortiter propugnare neque ullum frustra telum ex loco superiore mittere, et
quaecumque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et
auxilium ferre, sed hoc superari quod diuturnitate pugnae hostes defessi proelio
excedebant, alii integris viribus succedebant; quarum rerum a nostris propter
paucitatem fieri nihil poterat, ac non modo defesso ex pugna excedendi, sed ne
saucio quidem eius loci ubi constiterat relinquendi ac sui recipiendi facultas
dabatur.
[5] Cum iam amplius horis sex continenter pugnaretur, ac non solum vires sed
etiam tela nostros deficerent, atque hostes acrius instarent languidioribusque
nostris vallum scindere et fossas complere coepissent, resque esset iam ad
extremum perducta casum, P. Sextius Baculus, primi pili centurio, quem Nervico
proelio compluribus confectum vulneribus diximus, et item C. Volusenus, tribunus
militum, vir et consilii magni et virtutis, ad Galbam accurrunt atque unam esse
spem salutis docent, si eruptione facta extremum auxilium experirentur. Itaque
convocatis centurionibus celeriter milites certiores facit, paulisper
intermitterent proelium ac tantum modo tela missa exciperent seque ex labore
reficerent, post dato signo ex castris erumperent, atque omnem spem salutis in
virtute ponerent.
[6] Quod iussi sunt faciunt, ac subito omnibus portis eruptione facta neque
cognoscendi quid fieret neque sui colligendi hostibus facultatem relinquunt. Ita
commutata fortuna eos qui in spem potiundorum castrorum venerant undique
circumventos intercipiunt, et ex hominum milibus amplius XXX, quem numerum
barbarorum ad castra venisse constabat, plus tertia parte interfecta reliquos
perterritos in fugam coniciunt ac ne in locis quidem superioribus consistere
patiuntur. Sic omnibus hostium copiis fusis armisque exutis se intra munitiones
suas recipiunt. Quo proelio facto, quod saepius fortunam temptare Galba nolebat
atque alio se in hiberna consilio venisse meminerat, aliis occurrisse rebus
videbat, maxime frumenti [commeatusque] inopia permotus postero die omnibus eius
vici aedificiis incensis in provinciam reverti contendit, ac nullo hoste
prohibente aut iter demorante incolumem legionem in Nantuates, inde in
Allobroges perduxit ibique hiemavit.
[7] His rebus gestis cum omnibus de causis Caesar pacatam Galliam existimaret, [superatis
Belgis, expulsis Germanis, victis in Alpibus Sedunis,] atque ita inita hieme in
Illyricum profectus esset, quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere
volebat, subitum bellum in Gallia coortum est. Eius belli haec fuit causa. P.
Crassus adulescens eum legione VII. proximus mare Oceanum in Andibus hiemabat.
Is, quod in his locis inopia frumenti erat, praefectos tribunosque militum
complures in finitimas civitates frumenti causa dimisit; quo in numero est T.
Terrasidius missus in Esuvios, M. Trebius Gallus in Coriosolites, Q. Velanius
cum T. Silio in Venetos.
[8] Huius est civitatis longe amplissima auctoritas omnis orae maritimae
regionum earum, quod et naves habent Veneti plurimas, quibus in Britanniam
navigare consuerunt, et scientia atque usu rerum nauticarum ceteros antecedunt
et in magno impetu maris atque aperto paucis portibus interiectis, quos tenent
ipsi, omnes fere qui eo mari uti consuerunt habent vectigales. Ab his fit
initium retinendi Silii atque Velanii, quod per eos suos se obsides, quos Crasso
dedissent, recuperaturos existimabant. Horum auctoritate finitimi adducti, ut
sunt Gallorum subita et repentina consilia, eadem de causa Trebium
Terrasidiumque retinent et celeriter missis legatis per suos principes inter se
coniurant nihil nisi communi consilio acturos eundemque omnes fortunae exitum
esse laturos, reliquasque civitates sollicitant, ut in ea libertate quam a
maioribus acceperint permanere quam Romanorum servitutem perferre malint. Omni
ora maritima celeriter ad suam sententiam perducta communem legationem ad P.
Crassum mittunt, si velit suos recuperare, obsides sibi remittat.
[9] Quibus de rebus Caesar a Crasso certior factus, quod ipse aberat longius,
naves interim longas aedificari in flumine Ligeri, quod influit in Oceanum,
remiges ex provincia institui, nautas gubernatoresque comparari iubet. His rebus
celeriter administratis ipse, cum primum per anni tempus potuit, ad exercitum
contendit. Veneti reliquaeque item civitates cognito Caesaris adventu [certiores
facti], simul quod quantum in se facinus admisissent intellegebant, [legatos,
quod nomen ad omnes nationes sanctum inviolatumque semper fuisset, retentos ab
se et in vincula coniectos,] pro magnitudine periculi bellum parare et maxime ea
quae ad usum navium pertinent providere instituunt, hoc maiore spe quod multum
natura loci confidebant. Pedestria esse itinera concisa aestuariis, navigationem
impeditam propter inscientiam locorum paucitatemque portuum sciebant, neque
nostros exercitus propter inopiam frumenti diutius apud se morari posse
confidebant; ac iam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum
navibus posse, [quam] Romanos neque ullam facultatem habere navium, neque eorum
locorum ubi bellum gesturi essent vada, portus, insulas novisse; ac longe aliam
esse navigationem in concluso mari atque in vastissimo atque apertissimo Oceano
perspiciebant. His initis consiliis oppida muniunt, frumenta ex agris in oppida
comportant, naves in Venetiam, ubi Caesarem primum bellum gesturum constabat,
quam plurimas possunt cogunt. Socios sibi ad id bellum Osismos, Lexovios,
Namnetes, Ambiliatos, Morinos, Diablintes, Menapios adsciscunt; auxilia ex
Britannia, quae contra eas regiones posita est, arcessunt.
[10] Erant hae difficultates belli gerendi quas supra ostendimus, sed tamen
multa Caesarem ad id bellum incitabant: iniuria retentorum equitum Romanorum,
rebellio facta post deditionem, defectio datis obsidibus, tot civitatum
coniuratio, in primis ne hac parte neglecta reliquae nationes sibi idem licere
arbitrarentur. Itaque cum intellegeret omnes fere Gallos novis rebus studere et
ad bellum mobiliter celeriterque excitari, omnes autem homines natura libertati
studere et condicionem servitutis odisse, prius quam plures civitates
conspirarent, partiendum sibi ac latius distribuendum exercitum putavit.
[11] Itaque T. Labienum legatum in Treveros, qui proximi flumini Rheno sunt, cum
equitatu mittit. Huic mandat, Remos reliquosque Belgas adeat atque in officio
contineat Germanosque, qui auxilio a Belgis arcessiti dicebantur, si per vim
navibus flumen transire conentur, prohibeat. P. Crassum cum cohortibus
legionariis XII et magno numero equitatus in Aquitaniam proficisci iubet, ne ex
his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes coniungantur. Q.
Titurium Sabinum legatum cum legionibus tribus in Venellos, Coriosolites
Lexoviosque mittit, qui eam manum distinendam curet. D. Brutum adulescentem
classi Gallicisque navibus, quas ex Pictonibus et Santonis reliquisque pacatis
regionibus convenire iusserat, praeficit et, cum primum possit, in Venetos
proficisci iubet. Ipse eo pedestribus copiis contendit.
[12] Erant eius modi fere situs oppidorum ut posita in extremis lingulis
promunturiisque neque pedibus aditum haberent, cum ex alto se aestus
incitavisset, quod [bis] accidit semper horarum XII spatio, neque navibus, quod
rursus minuente aestu naves in vadis adflictarentur. Ita utraque re oppidorum
oppugnatio impediebatur. Ac si quando magnitudine operis forte superati, extruso
mari aggere ac molibus atque his oppidi moenibus adaequatis, suis fortunis
desperare coeperant, magno numero navium adpulso, cuius rei summam facultatem
habebant, omnia sua deportabant seque in proxima oppida recipiebant: ibi se
rursus isdem opportunitatibus loci defendebant. Haec eo facilius magnam partem
aestatis faciebant quod nostrae naves tempestatibus detinebantur summaque erat
vasto atque aperto mari, magnis aestibus, raris ac prope nullis portibus
difficultas navigandi.
[13] Namque ipsorum naves ad hunc modum factae armataeque erant: carinae
aliquanto planiores quam nostrarum navium, quo facilius vada ac decessum aestus
excipere possent; prorae admodum erectae atque item puppes, ad magnitudinem
fluctuum tempestatumque accommodatae; naves totae factae ex robore ad quamvis
vim et contumeliam perferendam; transtra ex pedalibus in altitudinem trabibus,
confixa clavis ferreis digiti pollicis crassitudine; ancorae pro funibus ferreis
catenis revinctae; pelles pro velis alutaeque tenuiter confectae, [hae] sive
propter inopiam lini atque eius usus inscientiam, sive eo, quod est magis veri
simile, quod tantas tempestates Oceani tantosque impetus ventorum sustineri ac
tanta onera navium regi velis non satis commode posse arbitrabantur. Cum his
navibus nostrae classi eius modi congressus erat ut una celeritate et pulsu
remorum praestaret, reliqua pro loci natura, pro vi tempestatum illis essent
aptiora et accommodatiora. Neque enim iis nostrae rostro nocere poterant (tanta
in iis erat firmitudo), neque propter altitudinem facile telum adigebatur, et
eadem de causa minus commode copulis continebautur. Accedebat ut, cum [saevire
ventus coepisset et] se vento dedissent, et tempestatem ferrent facilius et in
vadis consisterent tutius et ab aestu relictae nihil saxa et cautes timerent;
quarum rerum omnium nostris navibus casus erat extimescendus.
[14] Compluribus expugnatis oppidis Caesar, ubi intellexit frustra tantum
laborem sumi neque hostium fugam captis oppidis reprimi neque iis noceri posse,
statuit expectandam classem. Quae ubi convenit ac primum ab hostibus visa est,
circiter CCXX naves eorum paratissimae atque omni genere armorum ornatissimae
profectae ex portu nostris adversae constiterunt; neque satis Bruto, qui classi
praeerat, vel tribunis militum centurionibusque, quibus singulae naves erant
attributae, constabat quid agerent aut quam rationem pugnae insisterent. Rostro
enim noceri non posse cognoverant; turribus autem excitatis tamen has altitudo
puppium ex barbaris navibus superabat, ut neque ex inferiore loco satis commode
tela adigi possent et missa a Gallis gravius acciderent. Una erat magno usui res
praeparata a nostris, falces praeacutae insertae adfixaeque longuriis, non
absimili forma muralium falcium. His cum funes qui antemnas ad malos destinabant
comprehensi adductique erant, navigio remis incitato praerumpebantur. Quibus
abscisis antemnae necessario concidebant, ut, cum omnis Gallicis navibus spes in
velis armamentisque consisteret, his ereptis omnis usus navium uno tempore
eriperetur. Reliquum erat certamen positum in virtute, qua nostri milites facile
superabant, atque eo magis quod in conspectu Caesaris atque omnis exercitus res
gerebatur, ut nullum paulo fortius factum latere posset; omnes enim colles ac
loca superiora, unde erat propinquus despectus in mare, ab exercitu tenebantur.
[15] Deiectis, ut diximus, antemnis, cum singulas binae ac ternae naves
circumsteterant, milites summa vi transcendere in hostium naves contendebant.
Quod postquam barbari fieri animadverterunt, expugnatis compluribus navibus, cum
ei rei nullum reperiretur auxilium, fuga salutem petere contenderunt. Ac iam
conversis in eam partem navibus quo ventus ferebat, tanta subito malacia ac
tranquillitas exstitit ut se ex loco movere non possent. Quae quidem res ad
negotium conficiendum maximae fuit oportunitati: nam singulas nostri consectati
expugnaverunt, ut perpaucae ex omni numero noctis interventu ad terram
pervenirent, cum ab hora fere IIII usque ad solis occasum pugnaretur.
[16] Quo proelio bellum Venetorum totiusque orae maritimae confectum est. Nam
cum omnis iuventus, omnes etiam gravioris aetatis in quibus aliquid consilii aut
dignitatis fuit eo convenerant, tum navium quod ubique fuerat in unum locum
coegerant; quibus amissis reliqui neque quo se reciperent neque quem ad modum
oppida defenderent habebant. Itaque se suaque omnia Caesari dediderunt. In quos
eo gravius Caesar vindicandum statuit quo diligentius in reliquum tempus a
barbaris ius legatorum conservaretur. Itaque omni senatu necato reliquos sub
corona vendidit.
[17] Dum haec in Venetis geruntur, Q. Titurius Sabinus cum iis copiis quas a
Caesare acceperat in fines Venellorum pervenit. His praeerat Viridovix ac summam
imperii tenebat earum omnium civitatum quae defecerant, ex quibus exercitum [magnasque
copias] coegerat; atque his paucis diebus Aulerci Eburovices Lexoviique, senatu
suo interfecto quod auctores belli esse nolebant, portas clauserunt seque cum
Viridovice coniunxerunt; magnaque praeterea multitudo undique ex Gallia
perditorum hominum latronumque convenerat, quos spes praedandi studiumque
bellandi ab agri cultura et cotidiano labore revocabat. Sabinus idoneo omnibus
rebus loco castris sese tenebat, cum Viridovix contra eum duorum milium spatio
consedisset cotidieque productis copiis pugnandi potestatem faceret, ut iam non
solum hostibus in contemptionem Sabinus veniret, sed etiam nostrorum militum
vocibus non nihil carperetur; tantamque opinionem timoris praebuit ut iam ad
vallum castrorum hostes accedere auderent. Id ea de causa faciebat quod cum
tanta multitudine hostium, praesertim eo absente qui summam imperii teneret,
nisi aequo loco aut oportunitate aliqua data legato dimicandum non existimabat.
[18] Hac confirmata opinione timoris idoneum quendam hominem et callidum deligit,
Gallum, ex iis quos auxilii causa secum habebat. Huic magnis praemiis
pollicitationibusque persuadet uti ad hostes transeat, et quid fieri velit
edocet. Qui ubi pro perfuga ad eos venit, timorem Romanorum proponit, quibus
angustiis ipse Caesar a Venetis prematur docet, neque longius abesse quin
proxima nocte Sabinus clam ex castris exercitum educat et ad Caesarem auxilii
ferendi causa proficiscatur. Quod ubi auditum est, conclamant omnes occasionem
negotii bene gerendi amittendam non esse: ad castra iri oportere. Multae res ad
hoc consilium Gallos hortabantur: superiorum dierum Sabini cunctatio, perfugae
confirmatio, inopia cibariorum, cui rei parum diligenter ab iis erat provisum,
spes Venetici belli, et quod fere libenter homines id quod volunt credunt. His
rebus adducti non prius Viridovicem reliquosque duces ex concilio dimittunt quam
ab iis sit concessum arma uti capiant et ad castra contendant. Qua re concessa
laeti, ut explorata victoria, sarmentis virgultisque collectis, quibus fossas
Romanorum compleant, ad castra pergunt.
[19] Locus erat castrorum editus et paulatim ab imo acclivis circiter passus
mille. Huc magno cursu contenderunt, ut quam minimum spatii ad se colligendos
armandosque Romanis daretur, exanimatique pervenerunt. Sabinus suos hortatus
cupientibus signum dat. Impeditis hostibus propter ea quae ferebant onera subito
duabus portis eruptionem fieri iubet. Factum est oportunitate loci, hostium
inscientia ac defatigatione, virtute militum et superiorum pugnarum
exercitatione, ut ne unum quidem nostrorum impetum ferrent ac statim terga
verterent. Quos impeditos integris viribus milites nostri consecuti magnum
numerum eorum occiderunt; reliquos equites consectati paucos, qui ex fuga
evaserant, reliquerunt. Sic uno tempore et de navali pugna Sabinus et de Sabini
victoria Caesar est certior factus, civitatesque omnes se statim Titurio
dediderunt. Nam ut ad bella suscipienda Gallorum alacer ac promptus est animus,
sic mollis ac minime resistens ad calamitates ferendas mens eorum est.
[20] Eodem fere tempore P. Crassus, cum in Aquitaniam pervenisset, quae [pars],
ut ante dictum est, [et regionum latitudine et multitudine hominum] tertia pars
Galliae est [aestimanda], cum intellegeret in iis locis sibi bellum gerendum ubi
paucis ante annis L. Valerius Praeconinus legatus exercitu pulso interfectus
esset atque unde L. Manlius proconsul impedimentis amissis profugisset, non
mediocrem sibi diligentiam adhibendam intellegebat. Itaque re frumentaria
provisa, auxiliis equitatuque comparato, multis praeterea viris fortibus Tolosa
et Carcasone et Narbone, quae sunt civitates Galliae provinciae finitimae, ex
his regionibus nominatim evocatis, in Sotiatium fines exercitum introduxit.
Cuius adventu cognito Sotiates magnis copiis coactis, equitatuque, quo plurimum
valebant, in itinere agmen nostrum adorti primum equestre proelium commiserunt,
deinde equitatu suo pulso atque insequentibus nostris subito pedestres copias,
quas in convalle in insidiis conlocaverant, ostenderunt. Hi nostros disiectos
adorti proelium renovarunt.
[21] Pugnatum est diu atque acriter, cum Sotiates superioribus victoriis freti
in sua virtute totius Aquitaniae salutem positam putarent, nostri autem quid
sine imperatore et sine reliquis legionibus adulescentulo duce efficere possent
perspici cuperent; tandem confecti vulneribus hostes terga verterunt. Quorum
magno numero interfecto Crassus ex itinere oppidum Sotiatium oppugnare coepit.
Quibus fortiter resistentibus vineas turresque egit. Illi alias eruptione
temptata, alias cuniculis ad aggerem vineasque actis (cuius rei sunt longe
peritissimi Aquitani, propterea quod multis locis apud eos aerariae secturaeque
sunt), ubi diligentia nostrorum nihil his rebus profici posse intellexerunt,
legatos ad Crassum mittunt seque in deditionem ut recipiat petunt.
[22] Qua re impetrata arma tradere iussi faciunt. Atque in eam rem omnium
nostrorum intentis animis alia ex parte oppidi Adiatunnus, qui summam imperii
tenebat, cum DC devotis, quos illi soldurios appellant, quorum haec est condicio,
ut omnibus in vita commodis una cum iis fruantur quorum se amicitiae dediderint,
si quid his per vim accidat, aut eundem casum una ferant aut sibi mortem
consciscant; neque adhuc hominum memoria repertus est quisquam qui, eo
interfecto cuius se amicitiae devovisset, mortem recusaret---cum his Adiatunnus
eruptionem facere conatus clamore ab ea parte munitionis sublato cum ad arma
milites concurrissent vehementerque ibi pugnatum esset, repulsus in oppidum
tamen uti eadem deditionis condicione uteretur a Crasso impetravit.
[23] Armis obsidibusque acceptis, Crassus in fines Vocatium et Tarusatium
profectus est. Tum vero barbari commoti, quod oppidum et natura loci et manu
munitum paucis diebus quibus eo ventum erat expugnatum cognoverant, legatos
quoque versum dimittere, coniurare, obsides inter se dare, copias parare
coeperunt. Mittuntur etiam ad eas civitates legati quae sunt citerioris
Hispaniae finitimae Aquitaniae: inde auxilia ducesque arcessuntur. Quorum
adventu magna cum auctoritate et magna [cum] hominum multitudine bellum gerere
conantur. Duces vero ii deliguntur qui una cum Q. Sertorio omnes annos fuerant
summamque scientiam rei militaris habere existimabantur. Hi consuetudine populi
Romani loca capere, castra munire, commeatibus nostros intercludere instituunt.
Quod ubi Crassus animadvertit, suas copias propter exiguitatem non facile diduci,
hostem et vagari et vias obsidere et castris satis praesidii relinquere, ob eam
causam minus commode frumentum commeatumque sibi supportari, in dis hostium
numerum augeri, non cunctandum existimavit quin pugna decertaret. Hac re ad
consilium delata, ubi omnes idem sentire intellexit, posterum diem pugnae
constituit.
[24] Prima luce productis omnibus copiis duplici acie instituta, auxiliis in
mediam aciem coniectis, quid hostes consilii caperent expectabat. Illi, etsi
propter multitudinem et veterem belli gloriam paucitatemque nostrorum se tuto
dimicaturos existimabant, tamen tutius esse arbitrabantur obsessis viis commeatu
intercluso sine vulnere victoria potiri, et si propter inopiam rei frumentariae
Romani se recipere coepissent, impeditos in agmine et sub sarcinis infirmiore
animo adoriri cogitabant. Hoc consilio probato ab ducibus, productis Romanorum
copiis, sese castris tenebant. Hac re perspecta Crassus, cum sua cunctatione
atque opinione timoris hostes nostros milites alacriores ad pugnandum
effecissent atque omnium voces audirentur expectari diutius non oportere quin ad
castra iretur, cohortatus suos omnibus cupientibus ad hostium castra contendit.
[25] Ibi cum alii fossas complerent, alii multis telis coniectis defensores
vallo munitionibusque depellerent, auxiliaresque, quibus ad pugnam non multum
Crassus confidebat, lapidibus telisque subministrandis et ad aggerem caespitibus
comportandis speciem atque opinionem pugnantium praeberent, cum item ab hostibus
constanter ac non timide pugnaretur telaque ex loco superiore missa non frustra
acciderent, equites circumitis hostium castris Crasso renuntiaverunt non eadem
esse diligentia ab decumana porta castra munita facilemque aditum habere.
[26] Crassus equitum praefectos cohortatus, ut magnis praemiis
pollicitationibusque suos excitarent, quid fieri vellet ostendit. Illi, ut erat
imperatum, eductis iis cohortibus quae praesidio castris relictae intritae ab
labore erant, et longiore itinere circumductis, ne ex hostium castris conspici
possent, omnium oculis mentibusque ad pugnam intentis celeriter ad eas quas
diximus munitiones pervenerunt atque his prorutis prius in hostium castris
constiterunt quam plane ab his videri aut quid rei gereretur cognosci posset.
Tum vero clamore ab ea parte audito nostri redintegratis viribus, quod plerumque
in spe victoriae accidere consuevit, acrius impugnare coeperunt. Hostes undique
circumventi desperatis omnibus rebus se per munitiones deicere et fuga salutem
petere contenderunt. Quos equitatus apertissimis campis consectatus ex milium L
numero, quae ex Aquitania Cantabrisque convenisse constabat, vix quarta parte
relicta, multa nocte se in castra recepit.
[27] Hac audita pugna maxima pars Aquitaniae sese Crasso dedidit obsidesque
ultro misit; quo in numero fuerunt Tarbelli, Bigerriones, Ptianii, Vocates,
Tarusates, Elusates, Gates, Ausci, Garumni, Sibusates, Cocosates: paucae ultimae
nationes anni tempore confisae, quod hiems suberat, id facere neglexerunt.
[28] Eodem fere tempore Caesar, etsi prope exacta iam aestas erat, tamen, quod
omni Gallia pacata Morini Menapiique supererant, qui in armis essent neque ad
eum umquam legatos de pace misissent, arbitratus id bellum celeriter confici
posse eo exercitum duxit; qui longe alia ratione ac reliqui Galli bellum gerere
coeperunt. Nam quod intellegebant maximas nationes, quae proelio contendissent,
pulsas superatasque esse, continentesque silvas ac paludes habebant, eo se
suaque omnia contulerunt. Ad quarum initium silvarum cum Caesar pervenisset
castraque munire instituisset neque hostis interim visus esset, dispersis in
opere nostris subito ex omnibus partibus silvae evolaverunt et in nostros
impetum fecerunt. Nostri celeriter arma ceperunt eosque in silvas repulerunt et
compluribus interfectis longius impeditioribus locis secuti paucos ex suis
deperdiderunt.
[29] Reliquis deinceps diebus Caesar silvas caedere instituit, et ne quis
inermibus imprudentibusque militibus ab latere impetus fieri posset, omnem eam
materiam quae erat caesa conversam ad hostem conlocabat et pro vallo ad utrumque
latus extruebat. Incredibili celeritate magno spatio paucis diebus confecto, cum
iam pecus atque extrema impedimenta a nostris tenerentur, ipsi densiores silvas
peterent, eius modi sunt tempestates consecutae uti opus necessario
intermitteretur et continuatione imbrium diutius sub pellibus milites contineri
non possent. Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis,
Caesar exercitum reduxit et in Aulercis Lexoviisque, reliquis item civitatibus
quae proxime bellum fecerant, in hibernis conlocavit.
Torna all'inizio
|
