|
| |
De Bello Gallico
Il De bello Gallico narra le campagne condotte da Cesare in Gallia tra gli anni
58 e 52: sette libri per sette anni di guerra. La prima campagna ebbe lo scopo
di arginare i movimenti migratori verso sud, prima degli Elvezi, poi dei Germani
di Ariovisto (l. I).
Sconfitti Elvezi e Germani, la guerra diventa ben presto offensiva: dapprima
contro i Belgi e i Nervi, popolazione della Gallia belgica (l. II), poi contro i
Veneti e gli Aquitani, con la conquista di tutti i territori che dal nord
scendono lungo la costa atlantica fino ai Pirenei (l. III).
Respinti i Téncteri e gli Usìpeti Cesare, giudicando completa la pacificazione
della Gallia, compie una rapida puntata oltre il Reno e insegue le popolazioni
germaniche che si rifugiano nelle foreste dell'interno; successivamente tenta
anche uno sbarco in Britannia, con scarsi risultati (l. IV).
Migliori successi Cesare in Britannia li ottiene l'anno dopo; ma intanto ha
inizio l'insurrezione gallica (l. V). La rivolta è favorita dai Tréviri,
popolazione germanica stanziata tra il Reno e la Mosa; Cesare compie un'altra
spedizione oltre il Reno, poi, tornato in Gallia, pone termine alla sollevazione
degli Eburoni (l. VI). Mentre Cesare è in Italia per seguire più da vicino le
pericolose vicende politiche che stanno svolgendosi a Roma, si svolge in Gallia
la più rivolta antiromana, campeggiata da Vercingetoríge, re degli Arveni. Dopo
duri scontri e alterne vicende, Cesare assedia infine l'avversario ad Alesia, lo
sconfigge e lo fa prigioniero (l. VII). La conquista della Gallia transalpina è
compiuta.
Gli avvenimenti degli ultimi due anni della guerra gallica (51 - 50) sono
narrati nell'VIII libro, composto da Aulo Irzio, generale dell'esercito di
Cesare: un'opera che collega gli avvenimenti della guerra gallica all'inizio
della guerra civile.
(Testo/Traduzione)
Home
Libro I
Libro II
Libro III
Libro IV
Libro V
Libro VI
Libro VII
Libro VIII
Libro IV Testo Latino
1] Ea quae secuta est hieme, qui fuit annus Cn. Pompeio, M. Crasso consulibus,
Usipetes Germani et item Tencteri magna [cum] multitudine hominum flumen Rhenum
transierunt, non longe a mari, quo Rhenus influit. Causa transeundi fuit quod ab
Suebis complures annos exagitati bello premebantur et agri cultura prohibebantur.
Sueborum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. Hi centum
pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi
causa ex finibus educunt. Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi
rursus in vicem anno post in armis sunt, illi domi remanent. Sic neque agri
cultura nec ratio atque usus belli intermittitur. Sed privati ac separati agri
apud eos nihil est, neque longius anno remanere uno in loco colendi causa licet.
Neque multum frumento, sed maximam partem lacte atque pecore vivunt multum sunt
in venationibus; quae res et cibi genere et cotidiana exercitatione et libertate
vitae, quod a pueris nullo officio aut disciplina adsuefacti nihil omnino contra
voluntatem faciunt, et vires alit et immani corporum magnitudine homines efficit.
Atque in eam se consuetudinem adduxerunt ut locis frigidissimis neque vestitus
praeter pelles habeant quicquam, quarum propter exiguitatem magna est corporis
pars aperta, et laventur in fluminibus.
[2] Mercatoribus est aditus magis eo ut quae bello ceperint quibus vendant
habeant, quam quo ullam rem ad se importari desiderent. Quin etiam iumentis,
quibus maxime Galli delectantur quaeque impenso parant pretio, Germani
importatis non utuntur, sed quae sunt apud eos nata, parva atque deformia, haec
cotidiana exercitatione summi ut sint laboris efficiunt. Equestribus proeliis
saepe ex equis desiliunt ac pedibus proeliantur, equos eodem remanere vestigio
adsuefecerunt, ad quos se celeriter, cum usus est, recipiunt: neque eorum
moribus turpius quicquam aut inertius habetur quam ephippiis uti. Itaque ad
quemvis numerum ephippiatorum equitum quamvis pauci adire audent. Vinum omnino
ad se importari non patiuntur, quod ea re ad laborem ferendum remollescere
homines atque effeminari arbitrantur.
[3] Publice maximam putant esse laudem quam latissime a suis finibus vacare
agros: hac re significari magnum numerum civitatum suam vim sustinere non posse.
Itaque una ex parte a Suebis circiter milia passuum C agri vacare dicuntur. Ad
alteram partem succedunt Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens, ut est
captus Germanorum; ii paulo, quamquam sunt eiusdem generis, sunt ceteris
humaniores, propterea quod Rhenum attingunt multum ad eos mercatores ventitant
et ipsi propter propinquitatem [quod] Gallicis sunt moribus adsuefacti. Hos cum
Suebi multis saepe bellis experti propter amplitudinem gravitatem civitatis
finibus expellere non potuissent, tamen vectigales sibi fecerunt ac multo
humiliores infirmiores redegerunt.
[4] In eadem causa fuerunt Usipetes et Tencteri, quos supra diximus; qui
complures annos Sueborum vim sustinuerunt, ad extremum tamen agris expulsi et
multis locis Germaniae triennium vagati ad Rhenum pervenerunt, quas regiones
Menapii incolebant. Hi ad utramque ripam fluminis agros, aedificia vicosque
habebant; sed tantae multitudinis adventu perterriti ex iis aedificiis quae
trans flumen habuerant demigraverant, et cis Rhenum dispositis praesidiis
Germanos transire prohibebant. Illi omnia experti, cum neque vi contendere
propter inopiam navium neque clam transire propter custodias Menapiorum possent,
reverti se in suas sedes regionesque simulaverunt et tridui viam progressi
rursus reverterunt atque omni hoc itinere una nocte equitatu confecto inscios
inopinantes Menapios oppresserunt, qui de Germanorum discessu per exploratores
certiores facti sine metu trans Rhenum in suos vicos remigraverant. His
interfectis navibus eorum occupatis, prius quam ea pars Menapiorum quae citra
Rhenum erat certior fieret, flumen transierunt atque omnibus eorum aedificiis
occupatis reliquam partem hiemis se eorum copiis aluerunt.
[5] His de rebus Caesar certior factus et infirmitatem Gallorum veritus, quod
sunt in consiliis capiendis mobiles et novis plerumque rebus student, nihil his
committendum existimavit. Est enim hoc Gallicae consuetudinis, uti et viatores
etiam invitos consistere cogant et quid quisque eorum de quaque re audierit aut
cognoverit quaerant et mercatores in oppidis vulgus circumsistat quibus ex
regionibus veniant quas ibi res cognoverint pronuntiare cogat. His rebus atque
auditionibus permoti de summis saepe rebus consilia ineunt, quorum eos in
vestigio paenitere necesse est, cum incertis rumoribus serviant et pleri ad
voluntatem eorum ficta respondeant.
[6] Qua consuetudine cognita Caesar, ne graviori bello, occurreret, maturius
quam consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, ea quas fore
suspicatus erat facta cognovit: missas legationes ab non nullis civitatibus ad
Germanos invitatos eos uti ab Rheno discederent: omnia quae[que] postulassent ab
se fore parata. Qua spe adducti Germani latius iam vagabantur et in fines
Eburonum et Condrusorum, qui sunt Treverorum clientes, pervenerant. Principibus
Gallice evocatis Caesar ea quae cognoverat dissimulanda sibi existimavit,
eorumque animis permulsis et confirmatis equitatu imperato bellum cum Germanis
gerere constituit.
[7] Re frumentaria comparata equitibusque delectis iter in ea loca facere coepit,
quibus in locis esse Germanos audiebat. A quibus cum paucorum dierum iter
abesset, legati ab iis venerunt, quorum haec fuit oratio: Germanos neque priores
populo Romano bellum inferre neque tamen recusare, si lacessantur, quin armis
contendant, quod Germanorum consuetudo [haec] sit a maioribus tradita, Quicumque
bellum inferant, resistere neque deprecari. Haec tamen dicere venisse invitos,
eiectos domo; si suam gratiam Romani velint, posse iis utiles esse amicos; vel
sibi agros attribuant vel patiantur eos tenere quos armis possederint: sese unis
Suebis concedere, quibus ne di quidem immortales pares esse possint; reliquum
quidem in terris esse neminem quem non superare possint.
[8] Ad haec Caesar quae visum est respondit; sed exitus fuit orationis: sibi
nullam cum iis amicitiam esse posse, si in Gallia remanerent; neque verum esse,
qui suos fines tueri non potuerint alienos occupare; neque ullos in Gallia
vacare agros qui dari tantae praesertim multitudini sine iniuria possint; sed
licere, si velint, in Ubiorum finibus considere, quorum sint legati apud se et
de Sueborum iniuriis querantur et a se auxilium petant: hoc se Ubiis imperaturus.
[9] Legati haec se ad suos relaturos dixerunt et re deliberata post diem tertium
ad Caesarem reversuros: interea ne propius se castra moveret petierunt. Ne id
quidem Caesar ab se impetrari posse dixit. Cognoverat enim magnam partem
equitatus ab iis aliquot diebus ante praedandi frumentandi causa ad Ambivaritos
trans Mosam missam: hos expectari equites atque eius rei causa moram interponi
arbitrabatur.
[10] [Mosa profluit ex monte Vosego, qui est in finibus Lingonum, et parte
quadam ex Rheno recepta, quae appellatur Vacalus insulam efficit Batavorum, in
Oceanum influit neque longius ab Oceano milibus passuum LXXX in Rhenum influit.
Rhenus autem oritur ex Lepontiis, qui Alpes incolunt, et longo spatio per fines
Nantuatium, Helvetiorum, Sequanorum, Mediomatricorum, Tribocorum, Treverorum
citatus fertur et, ubi Oceano adpropinquavit, in plures diffluit partes multis
ingentibus insulis effectis, quarum pars magna a feris barbaris nationibus
incolitur, ex quibus sunt qui piscibus atque ovis avium vivere existimantur,
multis capitibus in Oceanum influit.]
[11] Caesar cum ab hoste non amplius passuum XII milibus abesset, ut erat
constitutum, ad eum legati revertuntur; qui in itinere congressi magnopere ne
longius progrederetur orabant. Cum id non impetrassent, petebant uti ad eos [equites]
qui agmen antecessissent praemitteret eos pugna prohiberet, sibique ut
potestatem faceret in Ubios legatos mittendi; quorum si principes ac senatus
sibi iure iurando fidem fecisset, ea condicione quae a Caesare ferretur se
usuros ostendebant: ad has res conficiendas sibi tridui spatium daret. Haec
omnia Caesar eodem illo pertinere arbitrabatur ut tridui mora interposita
equites eorum qui abessent reverterentur; tamen sese non longius milibus passuum
IIII aquationis causa processurum eo die dixit: huc postero die quam
frequentissimi convenirent, ut de eorum postulatis cognosceret. Interim ad
praefectos, qui cum omni equitatu antecesserant, mittit qui nuntiarent ne hostes
proelio lacesserent, et si ipsi lacesserentur, sustinerent quoad ipse cum
exercitu propius accessisset.
[12] At hostes, ubi primum nostros equites conspexerunt, quorum erat V milium
numerus, cum ipsi non amplius DCCC equites haberent, quod ii qui frumentandi
causa erant trans Mosam profecti nondum redierant, nihil timentibus nostris,
quod legati eorum paulo ante a Caesare discesserant atque is dies indutiis erat
ab his petitus, impetu facto celeriter nostros perturbaverunt; rursus his
resistentibus consuetudine sua ad pedes desiluerunt subfossis equis compluribus
nostris deiectis reliquos in fugam coniecerunt atque ita perterritos egerunt ut
non prius fuga desisterent quam in conspectum agminis nostri venissent. In eo
proelio ex equitibus nostris interficiuntur IIII et LXX, in his vir fortissimus
Piso Aquitanus, amplissimo genere natus, cuius avus in civitate sua regnum
obtinuerat amicus a senatu nostro appellatus. Hic cum fratri intercluso ab
hostibus auxilium ferret, illum ex periculo eripuit, ipse equo vulnerato
deiectus, quoad potuit, fortissime restitit; cum circumventus multis vulneribus
acceptis cecidisset atque id frater, qui iam proelio excesserat, procul
animadvertisset, incitato equo se hostibus obtulit atque interfectus est.
[13] Hoc facto proelio Caesar neque iam sibi legatos audiendos neque condiciones
accipiendas arbitrabatur ab iis qui per dolum atque insidias petita pace ultro
bellum intulissent; expectare vero dum hostium copiae augerentur equitatus
reverteretur summae dementiae esse iudicabat, et cognita Gallorum infirmitate
quantum iam apud eos hostes uno proelio auctoritatis essent consecuti sentiebat;
quibus ad consilia capienda nihil spatii dandum existimabat. His constitutis
rebus et consilio cum legatis et quaestore communicato, ne quem diem pugnae
praetermitteret, oportunissima res accidit, quod postridie eius diei mane eadem
et perfidia et simulatione usi Germani frequentes, omnibus principibus
maioribusque natu adhibitis, ad eum in castra venerunt, simul, ut dicebatur, sui
purgandi causa, quod contra atque esset dictum et ipsi petissent, proelium
pridie commisissent, simul ut, si quid possent, de indutiis fallendo impetrarent.
Quos sibi Caesar oblatos gavisus illos retineri iussit; ipse omnes copias
castris D eduxit equitatumque, quod recenti proelio perterritum esse existimabat,
agmen subsequi iussit.
[14] Acie triplici instituta et celeriter VIII milium itinere confecto, prius ad
hostium castra pervenit quam quid ageretur Germani sentire possent. Qui omnibus
rebus subito perterriti et celeritate adventus nostri et discessu suorum, neque
consilii habendi neque arma capiendi spatio dato perturbantur, copiasne adversus
hostem ducere an castra defendere an fuga salutem petere praestaret. Quorum
timor cum fremitu et concursu significaretur, milites nostri pristini diei
perfidia incitati in castra inruperunt. Quo loco qui celeriter arma capere
potuerunt paulisper nostris restiterunt atque inter carros impedimentaque
proelium commiserunt; at reliqua multitudo puerorum mulierumque (nam cum omnibus
suis domo excesserant Rhenum transierant) passim fugere coepit, ad quos
consectandos Caesar equitatum misit.
[15] Germani post tergum clamore audito, cum suos interfiei viderent, armis
abiectis signis militaribus relictis se ex castris eiecerunt, et cum ad
confluentem Mosae et Rheni pervenissent, reliqua fuga desperata, magno numero
interfecto, reliqui se in flumen praecipitaverunt atque ibi timore, lassitudine,
vi fluminis oppressi perierunt. Nostri ad unum omnes incolumes, perpaucis
vulneratis, ex tanti belli timore, cum hostium numerus capitum CCCCXXX milium
fuisset, se in castra receperunt. Caesar iis quos in castris retinuerat
discedendi potestatem fecit. Illi supplicia cruciatusque Gallorum veriti, quorum
agros vexaverant, remanere se apud eum velle dixerunt. His Caesar libertatem
concessit.
[16] Germanico bello confecto multis de causis Caesar statuit sibi Rhenum esse
transeundum; quarum illa fuit iustissima quod, cum videret Germanos tam facile
impelli ut in Galliam venirent, suis quoque rebus eos timere voluit, cum
intellegerent et posse et audere populi Romani exercitum Rhenum transire.
Accessit etiam quod illa pars equitatus Usipetum et Tencterorum, quam supra
commemoravi praedandi frumentandi causa Mosam transisse neque proelio
interfuisse, post fugam suorum se trans Rhenum in fines Sugambrorum receperat
seque cum his coniunxerat. Ad quos cum Caesar nuntios misisset, qui postularent
eos qui sibi Galliae bellum intulissent sibi dederent, responderunt: populi
Romani imperium Rhenum finire; si se invito Germanos in Galliam transire non
aequum existimaret, cur sui quicquam esse imperii aut potestatis trans Rhenum
postularet? Ubii autem, qui uni ex Transrhenanis ad Caesarem legatos miserant,
amicitiam fecerant, obsides dederant, magnopere orabant ut sibi auxilium ferret,
quod graviter ab Suebis premerentur; vel, si id facere occupationibus rei
publicae prohiberetur, exercitum modo Rhenum transportaret: id sibi ad auxilium
spemque reliqui temporis satis futurum. Tantum esse nomen atque opinionem eius
exercitus Ariovisto pulso et hoc novissimo proelio facto etiam ad ultimas
Germanorum nationes, uti opinione et amicitia populi Romani tuti esse possint.
Navium magnam copiam ad transportandum exercitum pollicebantur.
[17] Caesar his de causis quas commemoravi Rhenum transire decrevat; sed navibus
transire neque satis tutum esse arbitrabatur neque suae neque populi Romani
dignitatis esse statuebat. Itaque, etsi summa difficultas faciendi pontis
proponebatur propter latitudinem, rapiditatem altitudinemque fluminis, tamen id
sibi contendendum aut aliter non traducendum exercitum existimabat. Rationem
pontis hanc instituit. Tigna bina sesquipedalia. paulum ab imo praeacuta dimensa
ad altitudinem fluminis intervallo pedum duorum inter se iungebat. Haec cum
machinationibus immissa in flumen defixerat fistucisque adegerat, non sublicae
modo derecte ad perpendiculum, sed prone ac fastigate, ut secundum naturam
fluminis procumberent, iis item contraria duo ad eundem modum iuncta intervallo
pedum quadragenum ab inferiore parte contra vim atque impetu fluminis conversa
statuebat. Haec utraque insuper bipedalibus trabibus immissis, quantum eorum
tignorum iunctura distabat, binis utrimque fibulis ab extrema parte
distinebantur; quibus disclusis atque in contrariam partem revinctis, tanta erat
operis firmitudo atque ea rerum natura ut, quo maior vis aquae se incitavisset,
hoc artius inligata tenerentur. Haec derecta materia iniecta contexebantur ac
longuriis cratibusque consternebantur; ac nihilo setius sublicae et ad
inferiorem partem fluminis oblique agebantur, quae pro ariete subiectae et cum
omni opere coniunctae vim fluminis exciperent, et aliae item supra pontem
mediocri spatio, ut, si arborum trunci sive naves deiciendi operis causa essent
a barbaris missae, his defensoribus earum rerum vis minueretur neu ponti
nocerent.
[18] Diebus X, quibus materia coepta erat comportari, omni opere effecto
exercitus traducitur. Caesar ad utramque partem pontis firmo praesidio relicto
in fines Sugambrorum contendit. Interim a compluribus civitatibus ad eum legati
veniunt; quibus pacem atque amicitiam petentibus liberaliter respondet
obsidesque ad se adduci iubet. At Sugambri, ex eo tempore quo pons institui
coeptus est fuga comparata, hortantibus iis quos ex Tencteris atque Usipetibus
apud se habebant, finibus suis excesserant suaque omnia exportaverant seque in
solitudinem ac silvas abdiderant.
[19] Caesar paucos dies in eorum finibus moratus, omnibus vicis aedificiisque
incensis frumentisque succisis, se in fines Ubiorum recepit atque his auxilium
suum pollicitus, si a Suebis premerentur, haec ab iis cognovit: Suebos, postea
quam per exploratores pontem fieri comperissent, more suo concilio habito
nuntios in omnes partes dimisisse, uti de oppidis demigrarent, liberos, uxores
suaque omnia in silvis deponerent atque omnes qui arma ferre possent unum in
locum convenirent. Hunc esse delectum medium fere regionum earum quas Suebi
obtinerent; hic Romanorum adventum expectare atque ibi decertare constituisse.
Quod ubi Caesar comperit, omnibus iis rebus confectis, quarum rerum causa
exercitum traducere constituerat, ut Germanis metum iniceret, ut Sugambros
ulcisceretur, ut Ubios obsidione liberaret, diebus omnino XVIII trans Rhenum
consumptis, satis et ad laudem et ad utilitatem profectum arbitratus se in
Galliam recepit pontemque rescidit.
[20] Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in his locis, quod omnis Gallia
ad septentriones vergit, maturae sunt hiemes, tamen in Britanniam proficisci
contendit, quod omnibus fere Gallicis bellis hostibus nostris inde subministrata
auxilia intellegebat, et si tempus anni ad bellum gerendum deficeret, tamen
magno sibi usui fore arbitrabatur, si modo insulam adiisset, genus hominum
perspexisset, loca, portus, aditus cognovisset; quae omnia fere Gallis erant
incognita. Neque enim temere praeter mercatores illo adit quisquam, neque his
ipsis quicquam praeter oram maritimam atque eas regiones quae sunt contra
Galliam notum est. Itaque vocatis ad se undique mercatoribus, neque quanta esset
insulae magnitudo neque quae aut quantae nationes incolerent, neque quem usum
belli haberent aut quibus institutis uterentur, neque qui essent ad maiorem
navium multitudinem idonei portus reperire poterat.
[21] Ad haec cognoscenda, prius quam periculum faceret, idoneum esse arbitratus
C. Volusenum cum navi longa praemittit. Huic mandat ut exploratis omnibus rebus
ad se quam primum revertatur. Ipse cum omnibus copiis in Morinos proficiscitur,
quod inde erat brevissimus in Britanniam traiectus. Huc naves undique ex
finitimis regionibus et quam superiore aestate ad Veneticum bellum fecerat
classem iubet convenire. Interim, consilio eius cognito et per mercatores
perlato ad Britannos, a compluribus insulae civitatibus ad eum legati veniunt,
qui polliceantur obsides dare atque imperio populi Romani obtemperare. Quibus
auditis, liberaliter pollicitus hortatusque ut in ea sententia permanerent, eos
domum remittit et cum iis una Commium, quem ipse Atrebatibus superatis regem ibi
constituerat, cuius et virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse
arbitrabatur cuiusque auctoritas in his regionibus magni habebatur, mittit. Huic
imperat quas possit adeat civitates horteturque ut populi Romani fidem sequantur
seque celeriter eo venturum nuntiet. Volusenus perspectis regionibus omnibus
quantum ei facultatis dari potuit, qui navi egredi ac se barbaris committere non
auderet, V. die ad Caesarem revertitur quaeque ibi perspexisset renuntiat.
[22] Dum in his locis Caesar navium parandarum causa moratur, ex magna parte
Morinorum ad eum legati venerunt, qui se de superioris temporis consilio
excusarent, quod homines barbari et nostrae consuetudinis imperiti bellum populo
Romano fecissent, seque ea quae imperasset facturos pollicerentur. Hoc sibi
Caesar satis oportune accidisse arbitratus, quod neque post tergum hostem
relinquere volebat neque belli gerendi propter anni tempus facultatem habebat
neque has tantularum rerum occupationes Britanniae anteponendas iudicabat,
magnum iis numerum obsidum imperat. Quibus adductis eos in fidem recipit.
Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quot satis esse ad duas
transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat
quaestori, legatis praefectisque distribuit. Huc accedebant XVIII onerariae
naves, quae ex eo loco a milibus passuum VIII vento tenebantur quo minus in
eundem portum venire possent: has equitibus tribuit. Reliquum exercitum Q.
Titurio Sabino et L. Aurunculeio Cottae legatis in Menapios atque in eos pagos
Morinorum a quibus ad eum legati non venerant ducendum dedit. P. Sulpicium Rufum
legatum cum eo praesidio quod satis esse arbitrabatur portum tenere iussit.
[23] His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem III. fere
vigilia solvit equitesque in ulteriorem portum progredi et naves conscendere et
se sequi iussit. A quibus cum paulo tardius esset administratum, ipse hora diei
circiter IIII. cum primis navibus Britanniam attigit atque ibi in omnibus
collibus expositas hostium copias armatas conspexit. Cuius loci haec erat natura
atque ita montibus angustis mare continebatur, uti ex locis superioribus in
litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum arbitratus,
dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris expectavit. Interim
legatis tribunisque militum convocatis et quae ex Voluseno cognovisset et quae
fieri vellet ostendit monuitque, ut rei militaris ratio, maximeque ut maritimae
res postularent, ut, cum celerem atque instabilem motum haberent, ad nutum et ad
tempus D omnes res ab iis administrarentur. His dimissis, et VII ab eo loco
progressus aperto ac plano litore naves constituit.
[24] At barbari, consilio Romanorum cognito praemisso equitatu et essedariis,
quo plerumque genere in proeliis uti consuerunt, reliquis copiis subsecuti
nostros navibus egredi prohibebant. Erat ob has causas summa difficultas, quod
naves propter magnitudinem nisi in alto constitui non poterant, militibus autem,
ignotis locis, impeditis manibus, magno et gravi onere armorum oppressis simul
et de navibus desiliendum et in auctibus consistendum et cum hostibus erat
pugnandum, cum illi aut ex arido aut paulum in aquam progressi omnibus membris
expeditis, notissimis locis, audacter tela coicerent et equos insuefactos
incitarent. Quibus rebus nostri perterriti atque huius omnino generis pugnae
imperiti, non eadem alacritate ac studio quo in pedestribus uti proeliis
consuerant utebantur.
[25] Quod ubi Caesar animadvertit, naves longas, quarum et species erat barbaris
inusitatior et motus ad usum expeditior, paulum removeri ab onerariis navibus et
remis incitari et ad latus apertum hostium constitui atque inde fundis, sagittis,
tormentis hostes propelli ac submoveri iussit; quae res magno usui nostris fuit.
Nam et navium figura et remorum motu et inusitato genere tormentorum permoti
barbari constiterunt ac paulum modo pedem rettulerunt. Atque nostris militibus
cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui X legionis aquilam gerebat,
obtestatus deos, ut ea res legioni feliciter eveniret, ' desilite', inquit, '
milites, nisi vultis aquilam hostibus prodere; ego certe meum rei publicae atque
imperatori officium praestitero.' Hoc cum voce magna dixisset, se ex navi
proiecit atque in hostes aquilam ferre coepit. Tum nostri cohortati inter se, ne
tantum dedecus admitteretur, universi ex navi desiluerunt. Hos item ex proximis
primi navibus cum conspexissent, subsecuti hostibus adpropinquaverunt.
[26] Pugnatum est ab utrisque acriter. Nostri tamen, quod neque ordines servare
neque firmiter insistere neque signa subsequi poterant atque alius alia ex navi
quibuscumque signis occurrerat se adgregabat, magnopere perturbabantur; hostes
vero, notis omnibus vadii, ubi ex litore aliquos singulares ex navi egredientes
conspexerant, incitatis equis impeditos adoriebantur, plures paucos
circumsistebant, alii ab latere aperto in universos tela coiciebant. Quod cum
animadvertisset Caesar, scaphas longarum navium, item speculatoria navigia
militibus compleri iussit, et quos laborantes conspexerat, his subsidia
submittebat. Nostri, simul in arido constiterunt, suis omnibus consecutis, in
hostes impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt; neque longius prosequi
potuerunt, quod equites cursum tenere atque insulam capere non potuerant. Hoc
unum ad pristinam fortunam Caesari defuit.
[27] Hostes proelio superati, simul atque se ex fuga receperunt, statim ad
Caesarem legatos de pace miserunt; obsides sese daturos quaeque imperasset
facturos polliciti sunt. Una cum his legatis Commius Atrebas venit, quem supra
demonstraveram a Caesare in Britanniam praemissum. Hunc illi e navi egressum,
cum ad eos oratoris modo Caesaris mandata deferret, comprehenderant atque in
vincula coniecerant; tum proelio facto remiserunt et in petenda pace eius rei
culpam in multitudinem contulerunt et propter imprudentiam ut ignosceretur
petiverunt. Caesar questus quod, cum ultro in continentem legatis missis pacem
ab se petissent, bellum sine causa intulissent, ignoscere se imprudentiae dixit
obsidesque imperavit; quorum illi partem statim dederunt, partem ex
longinquioribus locis arcessitam paucis diebus sese daturos dixerunt. Interea
suos in agros remigrare iusserunt, principesque undique convenire et se
civitatesque suas Caesari commendare coeperunt.
[28] His rebus pace confirmata, post diem quartum quam est in Britanniam ventum
naves XVIII, de quibus supra demonstratum est, quae equites sustulerant, ex
superiore portu leni vento solverunt. Quae cum adpropinquarent Britanniae et ex
castris viderentur, tanta tempestas subito coorta est ut nulla earum cursum
tenere posset, sed aliae eodem unde erant profectae referrentur, aliae ad
inferiorem partem insulae, quae est propius solis occasum, magno suo cum
periculo deicerentur; quae tamen ancoris iactis cum fluctibus complerentur,
necessario adversa nocte in altum provectae continentem petierunt.
[29] Eadem nocte accidit ut esset luna plena, qui dies a maritimos aestus
maximos in Oceano efficere consuevit, nostrisque id erat incognitum. Ita uno
tempore et longas naves, [quibus Caesar exercitum transportandum curaverat,]
quas Caesar in aridum subduxerat, aestus complebat, et onerarias, quae ad
ancoras erant deligatae, tempestas adflictabat, neque ulla nostris facultas aut
administrandi aut auxiliandi dabatur. Compluribus navibus fractis, reliquae cum
essent funibus, ancoris reliquisque armamentis amissis ad navigandum inutiles,
magna, id quod necesse erat accidere, totius exercitus perturbatio facta est.
Neque enim naves erant aliae quibus reportari possent, et omnia deerant quae ad
reficiendas naves erant usui, et, quod omnibus constabat hiemari in Gallia
oportere, frumentum in his locis in hiemem provisum non erat.
[30] Quibus rebus cognitis, principes Britanniae, qui post proelium ad Caesarem
convenerant, inter se conlocuti, cum et equites et naves et frumentum Romanis
deesse intellegerent et paucitatem militum ex castrorum exiguitate cognoscerent,
quae hoc erant etiam angustior quod sine impedimentis Caesar legiones
transportaverat, optimum factu esse duxerunt rebellione facta frumento
commeatuque nostros prohibere et rem in hiemem producere, quod his superatis aut
reditu interclusis neminem postea belli inferendi causa in Britanniam
transiturum confidebant. Itaque rursus coniuratione facta paulatim ex castris
discedere et suos clam ex agris deducere coeperunt.
[31] At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognoverat, tamen et ex eventu navium
suarum et ex eo quod obsides dare intermiserant fore id quod accidit
suspicabatur. Itaque ad omnes casus subsidia comparabat. Nam et frumentum ex
agris cotidie in castra conferebat et, quae gravissime adflictae erant naves,
earum materia atque aere ad reliquas reficiendas utebatur et quae ad eas res
erant usui ex continenti comportari iubebat. Itaque, cum summo studio a
militibus administraretur, XII navibus amissis, reliquis ut navigari satis
commode posset effecit.
[32] Dum ea geruntur, legione ex consuetudine una frumentatum missa, quae
appellabatur VII, neque ulla ad id tempus belli suspicione interposita, cum pars
hominum in agris remaneret, pars etiam in castra ventitaret, ii qui pro portis
castrorum in statione erant Caesari nuntiaverunt pulverem maiorem quam
consuetudo ferret in ea parte videri quam in partem legio iter fecisset. Caesar
id quod erat suspicatus aliquid novi a barbaris initum consilii, cohortes quae
in statione erant secum in eam partem proficisci, ex reliquis duas in stationem
succedere, reliquas armari et confestim sese subsequi iussit. Cum paulo longius
a castris processisset, suos ab hostibus premi atque aegre sustinere et conferta
legione ex omnibus partibus tela coici animadvertit. Nam quod omni ex reliquis
partibus demesso frumento pars una erat reliqua, suspicati hostes huc nostros
esse venturos noctu in silvis delituerant; tum dispersos depositis armis in
metendo occupatos Subito adorti paucis interfectis reliquos incertis ordinibus
perturbaverant, simul equitatu atque essedis circumdederant.
[33] Genus hoc est ex essedis pugnae. Primo per omnes partes perequitant et tela
coiciunt atque ipso terrore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque
perturbant, et cum se inter equitum turmas insinuaverunt, ex essedis desiliunt
et pedibus proeliantur. Aurigae interim paulatim ex proelio excedunt atque ita
currus conlocant ut, si illi a multitudine hostium premantur, expeditum ad quos
receptum habeant. Ita mobilitatem equitum, stabilitatem peditum in proeliis
praestant, ac tantum usu cotidiano et exercitatione efficiunt uti in declivi ac
praecipiti loco incitatos equos sustinere et brevi moderari ac flectere et per
temonem percurrere et in iugo insistere et se inde in currus citissime recipere
consuerint.
[34] Quibus rebus perturbatis nostris [novitate pugnae] tempore oportunissimo
Caesar auxilium tulit: namque eius adventu hostes constiterunt, nostri se ex
timore receperunt. Quo facto, ad lacessendum hostem et committendum proelium
alienum esse tempus arbitratus suo se loco continuit et brevi tempore intermisso
in castra legiones reduxit. Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis qui
erant in agris reliqui discesserunt. Secutae sunt continuos complures dies
tempeststes, quae et nostros in castris continerent et hostem a pugna
prohiberent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimiserunt paucitatemque
nostrorum militum suis praedicaverunt et quanta praedae faciendae atque in
perpetuum sui liberandi facultas daretur, si Romanos castris expulissent,
demonstraverunt. His rebus celeriter magna multitudine peditatus equitatusque
coacta ad castra venerunt.
[35] Caesar, etsi idem quod superioribus diebus acciderat fore videbat, ut, si
essent hostes pulsi, celeritate periculum effugerent, tamen nactus equites
circiter XXX, quos Commius Atrebas, de quo ante dictum est, secum
transportaverat, legiones in acie pro castris constituit. Commisso proelio
diutius nostrorum militum impetum hostes ferre non potuerunt ac terga verterunt.
Quos tanto spatio secuti quantum cursu et viribus efficere potuerunt, complures
ex iis occiderunt, deinde omnibus longe lateque aedificiis incensis se in castra
receperunt.
[36] Eodem die legati ab hostibus missi ad Caesarem de pace venerunt. His Caesar
numerum obsidum quem ante imperaverat duplicavit eosque in continentem adduci
iussit, quod propinqua die aequinoctii infirmis navibus hiemi navigationem
subiciendam non existimabat. Ipse idoneam tempestatem nactus paulo post mediam
noctem naves solvit, quae omnes incolumes ad continentem pervenerunt; sed ex iis
onerariae duae eosdem portus quos reliquae capere non potuerunt et paulo infra
delatae sunt.
[37] Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter CCC atque in castra
contenderent, Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat,
spe praedae adducti primo non ita magno suorum numero circumsteterunt ac, si
sese interfici nollent, arma ponere iusserunt. Cum illi orbe facto sese
defenderent, celeriter ad clamorem hominum circiter milia VI convenerunt; qua re
nuntiata, Caesar omnem ex castris equitatum suis auxilio misit. Interim nostri
milites impetum hostium sustinuerunt atque amplius horis IIII fortissime
pugnaverunt et paucis vulneribus acceptis complures ex iis occiderunt. Postea
vero quam equitatus noster in conspectum venit, hostes abiectis armis terga
verterunt magnusque eorum numerus est occisus.
[38] Caesar postero die T. Labienum legatum cum iis legionibus quas ex Britannia
reduxerat in Morinos qui rebellionem fecerant misit. Qui cum propter siccitates
paludum quo se reciperent non haberent, quo perfugio superiore anno erant usi,
omnes fere in potestatem Labieni venerunt. At Q. Titurius et L. Cotta legati,
qui in Menapiorum fines legiones duxerant, omnibus eorum agris vastatis,
frumentis succisis, aedificiis incensis, quod Menapii se omnes in densissimas
silvas abdiderant, se ad Caesarem receperunt. Caesar in Belgis omnium legionum
hiberna constituit. Eo duae omnino civitates ex Britannia obsides miserunt,
reliquae neglexerunt. His rebus gestis ex litteris Caesaris dierum XX
supplicatio a senatu decreta est.
Torna all'inizio
|
