part ch'a fà tërdes

ël Piemontèis

për capisse méj

cite nòte 'd Gramàtica

J'adverb e le preposission J'adverb

An Piemontèis. com an Italian, i dividoma j'adverb an sinch categorìe, che a son: adverb ëd manera, adverb ëd temp, adverb ëd leu, adverb ëd quantità, adverb d'opinion. An Piemontèis peui a-i son motobin ëd locussion averbiaj, che a son motobin dovrà. I arcordoma 'dcò che j'adverb, coma j'agetiv, a peulo avèj forme 'd comparativ e superlativ, che a àplico fòn che i l'oma vist për l'agetiv, e dont i parleroma. I notoma che an Piemontèis, coma an d'àutre lenghe, a-i son paròle che a peulo esse dovrà coma adverb, opura coma agetiv o përnòm, a seconda dël contést dont as treuvo. I comensoma con na tàula che a arpòrta quàich esempi d'adverb, peui i daroma un pòch ëd locussion averbiaj, e për coste i armandoma a la Sintassi e a le Espression Idiomàtiche. A la fin i faroma quàich considerassion. Ant la tàula i lassoma 'dcò la tradussion an Italian. Adv. ëd manera Adv. ëd quantità Adv. ëd temp Adv. ëd leu Adv. d'opinion bin = bene mal = male mej = meglio pess = peggio tant = tanto pòch = poco tròp = troppo vàire = molto adess = adesso peui = poi ancheuj = oggi prima = prima davsin = vicino lontan = lontano ambelessì = qui ambelelì = lì si = si no = no òi = si é = si dosman = dolcemente vreman = veramente maleureusman = sfortunatamente për asar = per fortuna motobin = molto mach = soltanto assè = a sufficienza scars = scarsamente sovens = sovente viravoltà = molto spesso mentre = mentre antramentre = mentre drinta = dentro fòra = fuori aranda = accanto leugn = lontano franch = certo, proprio pì nen = non più pròpi = davvero, proprio maraman = forse parej = così ëd pianta = completamente fòrt = fortemente pian = piano (a) basta = abbastanza bastansa = abbastanza pro = a sufficienza vàire...?... = quanto...?... minca poch = spesso minca tant = ogni tanto marlait = un po' di tempo comensa = dapprima d'sora = sopra andova = dove anté = dove sota = sotto dabon = davvero pì ganca = nemmeno sicura = certo, sicuramente giusta = appunto, giusto adasi = adagio ambòss = bocconi da rair = raramente volonté = volentieri gnente = nulla, niente nèn = nulla, niente a malòch = in abbondanza tansipòch = un pochino torna = dinuovo sempe = sempre subit = subito l'auterdì = l'altro ieri an sà = di qua an là = di là dnans = davanti daré = dietro fòrse = forse miraco = può darsi salacad = per caso conforma = secondo che... Ëdcò an Piemontèis a-i son d'adverb ëd manera che a peulo derivé da n'agetiv qualificativ con la gionta dël sufiss ment. As oten-o, ëd sòlit, dla feminin singolar dl'agetiv, coma pr'esempi: tranquil (agetiv), tranquila (agetiv femin. sing.), tranquilament (adverb). Costa però a l'é nen na forma piemontèisa s-cëtta e as tend a nen dovré costa forma, ò macassìa, as deuvra motobin manch che an Italian. Sovens as deuvra l'agetiv ò 'l sostantiv con valor d'adverb, parèj com a l'é opura con dnans na preposission, dësnò as deuvro locussion diferente. Pr'esempi: L'espression italiana : "Vado tranquillamente" a peul esse "i vado tranquilament", ma motobin pì sovens a l'é "i vado da tranquil". A l'istessa manera i l'oma: L'italian "raramente" as traduv sovens "da ràir" L'italian "fortemente" as traduv sovens "fòrt" L'italian "pazientemente" as traduv sovens "con passiensa" L'italian "zoppiconi" as traduv sovens "sopin sopet" L'italian "subitamente" as traduv sovens "zichin zichet" L'italian "completamente, del tutto" as traduv sovens "ëd pianta" L'italian "certamente, sicuramente" as traduv sovens "sicura" A-i é na série d'adverb piemontèis che a peulo esse considerà, për com a son-o, sìmij ai corispondent fransèis (scrivù però con na grafìa diferenta), che a ven-o, giusta, da Oltralp. Fra costi a-i son: dosman = dolcemente maloreusman = sfortunatamente notaman = segnatamente vreman = veramente vitman = velocemente etc. A propòsit ëd "vitman" i notoma che 'l son a l'é an slë stil fransèis, ma che an Fransèis a-i é nen n'adverb corispondent che a jë smija. As trata 'd n'analogìa d'orìgin piemontèisa Fra j'adverb ëd leu a-i son "sì, sà" che a valo l'italian "qui". A venta noté che "sì" a serv tant për indiché stat an leu coma moviment a leu, mentre "sà, an sà" as deuvra mach për moviment a leu. I arciamoma l'atension an sël fàit che l'adverb d'opinion che a corispond a "sì" italian, an Piemontèis a l'ha quat forme: "sì, é, òi, eui", dont le sconde doe a son n'afermassion un pòch rinforsà. Për d'àutri adverb as armanda al Vocabolari. Esempi 'd comparativ e superlativ I l'oma dit che le régole 'd formassion dij comparativ e superlativ dj'agetiv a valo 'dcò për j'adverb. I pensoma donca che cost a peusso esse ilustrà giusta con un pòch d'esempi. Deresto l'istéss mecanism as treuva 'dcò an Italian. Sì i notoma 'ncora che 'l Piemontèis a preferiss "pì/manch ... che ..." pitòst che l'espression "pì/manch ... ëd ...". I vado pì ampressa che ti --- I vado pì vitman che ti I vado motobin ampressa I son andàit manch leugn che tì A ven motobin da ràir It andras ël pì vitman che it podras A lo fà manch volenté che ti Pì bin che parèj... etc. Locussion averbiaj I l'oma vist che j'adverb ëd manera an "...ent" a sio bin pòch dovrà e coma ,an Piemontèis a son-o an manera un pòch dròla. Sto scars usagi a ven compensà da na bela quantità 'd locussion averbiaj faite da preposission + (artìcol) + sostantiv, opurs da preposissione + agetiv, com a mostro j'esempi sì sota (con quàich ripetission). I doma 'dcò la tradussion an Italian: A stracheur (dë stracheur) = malvolentieri A catòrba = alla ceca A rabél = in rovina A l'avait = in agguato A l'asar = a caso, casualmente Da ràir = raramente Dë sfrandon = impetuosamente, senza garbo Dë scondion = segretamente, di nascosto Për dabon = veramente Për da bin = bene, accuratamente A spress = appositamente etc. Ëd coste forme a-i na son senten-e, an Piemontèis, e a so motobin dovrà.

Le preposission

Arpijoma 'l discors an sle preposission, già ancaminà a propòsit dl'artìcol (e preposission articolà). La prima série 'd preposission che i smonoma a l'é la clàssica série che an Italian a peul formé preposission articolà, ò che macassìa a l'é formà da paròle che a peulo esse mach preposission. As trata dla bin conossùa série italian-a "di, a, da, in, con, su, per, tra, fra. An Piemontèis la prima 'd coste: "di", a peul pijé le forme " ëd, dë, 'd, d' " an fonsion dle litre inissiaj dla paròla dòp e dla litra final dla paròla prima. L'usagi 'd coste forme a l'é sogét a le mideme régole che i l'oma për l'artìcol definì mascolin singolar. Antlora i l'oma che as deuvra "ëd" anans a consonant sempia, ò consonant seguìa da "r, l" opura grup "gn". Se la paròla che a ven dòp a comensa për d'àutre doe consonant ò con "s..." forta ("s" seguìa da ditongh), etc., antlora as deuvra la forma "dë". Se la paròla dòp a comensa për vocal as deuvra la forma "d'" apostrofà darera. An fin, se la forma "ëd" a l'é precedùa da na paròla che a finiss con vocal, as trasforma ant na " 'd " apostrofà anans. Vardé la part an sj'artìcoj për lòn ch'as arferiss a costa preposission articolà. Le preposission italian-e "a, da" a l'han un corispondent ugual an Piemontèis an "a, da" e a l'han nen particolarità, gavà la formassion dle preposission articolà, che i l'oma già vist prima. La preposission italian-a "in" a l'ha coma corispondent an Piemontèis "an" che as treuva 'dcò ant la forma "ën". Costa preposission a forma nen preposission articolà, ma an presensa 'd n'artìcol as trasfirma an "ant" (ò se a l'é 'l cas an "ënt). I arciamoma la particolarità dl'espression che an Italian a l'é: "in casa", che an Piemontèis a l'é: "ant ëcà" opura "antecà". A l'é nen, macassìa, sbalià la forma "an cà", contut che a sia bin pòch dovrà. La preposission italian-a "con" a l'han un corispondent ugual an Piemontèis an "con" e a l'han nen particolarità, gavà che a forma mai preposission articolà (an pràtica sòn a càpita 'dcò an Italian, andova la possibilità a l'é pì ò manch teòrica). La preposission italian-a "su" a l'ha coma corispondent ugual an Piemontèis "su" che as treuva 'dcò, bin da ràir, ant la forma "së". Motobin sovens costa preposission, cand a l'é articolà, as cobia con la preposission "an" che a la preced ( an sël, e via fòrt). Vardé la part an sl'artìcol për lòn ch'as arferiss a costa preposission articolà. La preposission italian-a "per" a l'ha coma corispondent an Piemontèis "për". Costa a fà mai preposission articolà. I notoma che an quàich cas, cand costa preposission a l'é seguìa da vocal, a dventa pr' apostrofà darera. N'esempi clàssich a l'é : pr'esempi che a stà al pòst ëd : për esempi, opura ant la locussion un a pr'un (che a l'é idiomàtica.) Le preposission italian-e "tra, fra" a l'han corispondent uguaj an Piemontèis an "tra, fra" e a formo nen preposission articolà. An Piemontèis as deuvra pì sovens la preposission fra. D'àutre preposission, oltra a cole ch'i l'oma vist, a peulo dle vire esse dovrà con valor d'adverb. A son preposission cand a precedo nòm, agetiv, përnòm, adverb, për forné ij complement ant la frase. I na arportona quaidun-a, con pronunsia e tradussion an Italian: sota \s'ut&\ = sotto d'zora \dz'ur&\ = sopra drina \dr'int&\ = dentro fòra \f'or&\ = fuori dnans \dn'&[ng]s\ = davanti darera \d&r'er&\ = dietro dacant \d&c'&nt \ = vicino oltra \ ultr& \ = oltre vers \v'ærs\ = verso travers \tr&v'ærs\ = attraverso etc. Coma 'dcò an Italian, as deuvro 'dcò locussion che a ven-o da l'associassion ëd doe ò pì preposission. Coma esempi: da 's për tut \d& s p&r t'[ue]t\ = dappertutto da's për (mi) \d&sp&rm'i\ = da me solo. dë 'd sà \d&ds'&\ = di quà dë 'd là \d&ds'&\ = di là etc. I notomad'usagi particolar dla preposission "sota" për indiché un temp sùbit davzin ò pòch prima un dàit moment (ant ël perìod ëd...): sota Natal = ant ël perìod ëd Natal, etc... Për d'àutre particolarità e ant la formassion dij complement, i armandoma a la Sintassi. Si i arcordoma giusta che an Piemontèis a-i son ëd complement che as formo an manera diferenta da l'Italian.

Created using: Lightning HTML Editor Version 2.20.1997