Bollezzumme!
Coltùa

 
 

Scrive inte'na lengua minoritäia - (2)
(Alessandro Guasoni)
Segondo o storiçiximo, l'arte a l'é ligâ moæn e pê a-e condiçioin econòmiche e soçiale, a-o Tempo ch'o l'à appartoïa; ma chi se veu adattâ à ëse o sencio testemònio, o scrivan de 'na realtæ ch'a no se peu cangiâ? No pòsso imaginâ ninte de ciù deprimente pe-a personn-a, e de ciù fonsionale pe-a continuitæ do poei polìtico e econòmico, che sta reisa incondiçionâ a-o mondo coscì comm'o l'é, e che pe de ciù a ne ven fæta passâ comme unna conquista.
Quello ch'o pâ un trionfo da raçionalitæ soggettiva, a sottomiscion de tutto quello ch'o l'existe a-o formalìximo lògico, o ven pagòu co-a paxe sottomiscion da raxon à quello ch'o l'é dæto sens'ätro... ògni preteisa de conoscensa a vegne abbandonâ, perché a no consciste söo che inta perçeçion, inta clascificaçion e into càrcolo, ma pròpio inta negaçion determinante de quello ch'o l'é, da maniman, inmediòu. Intanto che o formalìximo matemàtico, ch'o l'à pe mëzo o nùmeo, a forma ciù astræta de l'inmediòu, o fissa o penscëo a-a pùa inmediatessa. Se dà raxon à quello che l'é inti fæti, a conoscensa a se lìmita a-a sò repetiçion, o penscëo o se redùe à tautologìa.
Coscì dixe Horkheimer e Adorno inta Dialèttica de l'inluminìximo. Coscì, finn-a inte ùrtime proann-e do penscëo raçionalista borgheise, se treuva o reconoscimento che a Raxon, testemonia da realtæ oggettiva, se a se ponn-e comme un valô assolùo a vegne à ëse totalitäia, un instromento de dominio in mëzo a-i ätri, e pëzo che i ätri.
De quæ realtæ oggettiva a porrià allöa rende testemoniansa l'arte? Fòscia o penso de l'òmmo in sce sta tæra o no l'é quello de testemoniâ ninte, ma quello de creâse da lê mæximo. E, insemme, de creâ o seu mondo. O mondo da coscì dïta realtæ oggettiva, piggiòu da pe lê, o l'é un remescio; semmo niätri che ghe demmo un senso, ascì sensa accòrziçene, de zà che söo che ammiâ o mondo veu dî confeîghe un scignificato.
Quello ch'o ne pâ ch'o l'existe da pe lê, o l'é solo unn'imàgine che gh'emmo de drento. E chì porriëscimo attrovâ di arrembi, segge inta pscicologìa da Gestalt, con o seu conçetto de isomorfìximo pscicofìxico, segge into Wittgenstein, pe-o quæ e struttùe prefonde do lenguaggio condiçionn-an a nòstra perçeçion do mondo e i avvegnimenti.
Ma allöa, se mi poesse cangiâ ste struttùe prefonde, porrieiva ascì cangiâ o mondo ch'o me çirconda. L'òmmo o porrieiva ascì ëse torna l'Adammo che, into Pareiso Terestre, o dà i nommi a-e cöse e a-e bestie; comme à dî ch'o se ê rende comprenscìbile, ùtile, da poeile possede.
Chì sciòrte feua a poscibilitæ anagògica de l'arte; se a coltùa offiçiale - con quarche eçeçion - a l'à relegòu metafìxica e miti tra i ravatti che no serve ciù, ò donca a î conscìdea söo che di attesti pe un zeugo intellettuale, sensa nisciun ligammo co-a realtæ,co-o nòstro ëse chì coscì, òua, creatùe de carne e sangue, pròpio pe quello me pâ o caxo de dî bello fòrte che a realtæ do spïto a l'è unna realtæ vivente. L'è fòscia o momento d'anâ à vedde se st'antigaggia a peu dâne unna man à mette in crixi un scistema de penscëo ch'o sorvevive con fondâse in sce l'efìmeo da ciaciära.
Beseugna che pòsse sccioî unna stradda verso l'ærto: a pòrta in sce l'Averto, into senso rilkian, a n'é mai stæta serrâ: semmo niätri che no â veddemmo.
Se voemmo refeîçe à 'n scimbolìximo chi ne peu dî quarcösa à tutti, e brasse orizzontale da croxe, inte l'indefinïa righinaggia de ponti ch'a ê componn-e, stan à dî o tempo e o spaçio di òmmi in sce sta tæra, i nòstri giorni mortæ, inte doe asmïe do passòu e de l'avvegnî. E se o brasso infeiô o sta à indicâ e poscibilitæ ciù basse de l'ëse, o brasso supeiô o ne mostra che a stradda da sciortïa a gh'é.
Se l'é vëa, comme mi creddo, che no peu existe unna lettiatùa degna de sto nomme ch'a fasse de meno de seu reixe, l'é ascì vëo che a coltùa de 'n pòpolo, e o pòpolo mæximo, pægi à di organìximi viventi, obbidìscian à unna lezze che, fin da-o momento da nascion, a î fa çercâ à razzonze a perfeçion, a pinessa de sò fonçioin.
L'é pe sta raxon che o mondo de lengue minoritäie o dovià stabilî un rappòrto dialéttico co-o sò reverso: o mondo de l'Istöia; e se, pe fâlo, o dovià renonsiâ à unna parte de sò caratterìstiche, paçiensa. 
Comme un mendicco, stæto misso feua da-a pòrta do scignöo, a lengua zeneise a l'aspëta o momento bon pe tornâ à repiggiâ o pòsto chi ghe pertocca.
(2 - fin)
[a primma parte de st'artìcolo a l'é sciortïa into n. 1 de Bollezzumme!]
 

Töa do contegnùo