Frasette

VERSIONI

1.La cicala e la formica


Olim garrula cicada in frondosa olea canebat; formica, contra, inter rimas terrae assidue laborabat. Cicada formicam videt et ita reprehendit:"Stulta bestiola, cur ita tuam vitam maceras? Ego cano, vitam laetam ago et agricolas delecto". At formica cicadae ineptias non curat et operam suam continuat. Sed denique formica vivit, cicada contra, escae inopia, vitam misere amittit.

Una volta una garrula cicala cantava sopra un olivo frondoso; una formica, invece, lavorava assiduamente tra le spaccature del terreno. La cicala vede la formica e così la biasima:"Stolta bestiola, perchè consumi così la tua vita? Io canto, rendo la vita lieta e rallegro gli agricoltori". Ma la formica non si prende cura delle sciocchezze della cicala e continua il suo lavoro. Ma alla fine la formica visse, la cicala al contrario, a causa della mancanza di cibo, perse la vita miseramente.

2.Idillio agreste


Vita agricolae est beata. Candidae rosae ianuam villae exornant. Gallinae errant in area. In amoena silva lusciniae cantant. Agricola curat vineas fecundas, gallinas enumerat, capras et agnas virga congregat. Villica mensam parat, patinas et pateras in tabula collocat. Iam tenebrae silvam obscurant. Avia lanam tractat et fabula narrat puellae. Fabulae sunt gratae parvae filiae agricolae. Concordia et parsimonia regnant in familia agricolae.

La vita dell' agricoltore è beata. Rose bianche abbelliscono la porta della fattoria. Le galline vagano nell' aia. Nel bosco ameno cantano gli usignoli. L' agricoltore si prende cura delle vigne feconde, conta le galline, riunisce le capre e le agnelle con la verga. La fattoressa prepara la mensa, colloca sulla tavola piatti e coppe. Già le tenebre oscurano il bosco. La nonna lavora la lana e narra una favola alla fanciulla. Le favole sono grate alla piccola figlia dell' agricoltore. La concordia e la parsimonia regnano nella famiglia dell' agricoltore.

3.In un' aula di scuola


Discipulae in schola sunt: in cathedra magistra sedet, in sellis discipulae. Magistra discipulas interrogat:"Ubi insula Sicilia est?".Discipulae ita respondent:"Sicilia Italiae magna insula est, multis et pulchris oris clara. Terra fecunda et amoena est. Incolae mercatura magnas divitias congerunt et agricolae optimas uvas colligunt. Ibi benignae aurae semper flant. Poetae sedulas et formosas Siciliae puellas celebrant". Magistra discipularum diligentiam laudat; discipulae admodum laetae sunt.

Le alunne sono a scuola: la maestra siede in cattedra, sulle sedie sono sedute le alunne. La maestra interroga le alunne:"Dov'è l' isola della Sicilia?". Le alunne rispondono così:"La Sicilia è una grande isola dell' Italia, famosa per le molte e belle spiagge. La terra è fertile e amena. Gli abitanti grazie al commercio accumulano grandi ricchezze e gli agricoltori raccolgono un' uva ottima. Qui soffiano sempre brezze benigne. I poeti celebrano le fanciulle della Sicilia, belle e diligenti". La maestra loda la diligenza delle alunne; le alunne sono assai liete.

4.Bestiario


Magistra in schola multarum bestiarum vitam puellis narrabat. Dicebat enim:« Formica sedula est, aquila robusta est, ranae parvae sunt, balaenae magnae, alaudae laetae. Alauda enim semper cantat et aurorae nuntia est. Timidae columbae magnarum aquilarum violentiam timent et apud ripas opacas aut in silvis densis volant: silvae obscurae, enim, bestiis parvis gratae sunt, quia illic magnarum bestiarum insidias vitant et escae copiam inveniunt».Discipulae libenter magistrae fabulas audiebant; magistra enim vitam rusticam laudabat et pulchris fabulis puellis delectabat.

A scuola la maestra raccontava la vita di molti animali. Diceva infatti:« La formica è diligente, l' aquila è robusta, le rane sono piccole, le balene grandi, le allodole liete. Infatti l' allodola canta sempre ed è messaggera dell' aurora. Le colombe paurose temono la violenza delle grandi aquile e volano presso le rive ombrose o nei fitti boschi: i boschi oscuri, infatti, sono graditi ai piccoli animali, perchè là evitano l' agguato delle grandi bestie e travano cibo in abbondanza».Le alunne ascoltavano volentieri le favole della maestra; la maestra infatti lodava la vita della campagna e rallegrava le fanciulle con belle favole.

5.Vita campestre


Umbra terram opacat, luna latet. Noctua volat. Vaccae et capellae vicinae somniant. Agricola in parva casa mensam nudam observat; interea Tullia, parva agricolae filia, suam pupam permulcet. Subito parva flamma ante fenestram apparet; Tullia observat: pulchra ancilla transit; est Tulliae amica. Tum puella ridet salutatque parvam amicam. Inde agricolae filia e casa exit et cum amica ambulat. Ancilla longam fabulam Tulliae narrat. Puella primum cogitat, inde pulchram fabulam etiam suae pupae narrat.

L' ombra oscura la terra, la luna sta nascosta. La civetta vola. Le mucche e le caprette sognano vicine. Nella piccola casa il contadino osserva la tavola sparecchiata; intanto Tullia, la piccola figlia dell' agricoltore accarezza la sua bambola. All' improvviso appare una piccola fiamma davanti alla finestra; Tullia guarda: passa una bella ancella; è un' amica di Tullia. Allora la fanciulla ride e saluta la piccola amica. La serva narra una lunga favola a Tullia. La fanciulla dapprima ci pensa, poi narra una bella favola anche alla sua bambola.

6.La ragazza pigra


Puella non est laeta. Magistra enim est severa et puellam saepe vituperat:« Claudia, non es sedula. Livia et Iulia linguam latinam amant, tu grammaticam ignoras». Nunc puella est sola et cogitat:« Misera puella sum! Aliae puellae saltant, cantant, ambulant ego sola laboro. Beatae sunt asinae et mulae, sempre otiosae!». Puellam ingratam fortunam desiderat, et stulta est: agricola enim asinas et mulas quotidie verberat.

La fanciulla non è contenta. La maestra infatti è severa e spesso rimprovera la fanciulla aspramente:« Claudia, tu non sei diligente. Livia e Giulia amano la lingua latina, tu ignori la grammatica ». Ora la fanciulla è sola e pensa:« Sono una fanciulla infelice! Le altre fanciulle ballano, cantano, passeggiano, solo io lavoro. Beate le asine e le mule, sempre oziose!». La fanciulla desidera una sorte ingrata ed è stolta: ogni giorno infatti il contadino frusta le asine e le mule.

7.In una villa di campagna


In matronae villa puellae pulchras violas legunt et magistrae donant; ancillae comam dominae ornant. Avia pulchras fabulas narrat et puellae libenter auscultant. Severae matronae ancillarum negligentiam vituperant, at filiarum diligentiam laudant. Matutinis horis alaudae, calidis horis cicadae, laetae cantant; timidae columbae in altis oleis volant. In villa vita beata et serena est, sine vitae urbanae curis et molestiis. At villae agricolae graviter laborant et escam universae familiae comparant.

Nella fattoria della matrona le fanciulle colgono belle violette e le donano alla maestra; le serve ornano la chioma della padrona. La nonna racconta belle favole e le fanciulle la ascoltano volentieri. Le matrone severe biasimano la negligenza delle ancelle, ma lodano la diligenza delle figlie. Nelle ore mattutine le allodole, nelle ore calde le cicale cantano liete; le colombe paurose volano sugli alti olivi. Nella fattoria la vita è beata e serena, senza le preoccupazioni e le molestie della vita urbana. Ma i contadini della fattoria lavorano intensamente e procurano il cibo per tutta la famiglia.

8.Nelle antiche isole d' Italia


Sicilia et Sardinia et Corsica insulae sunt: magna est ibi nautarum peritia. Poetae eorum audaciam canebant et praesertim puellae cupide eos audiebant. Ibi multae et densae silvae erant et terra opima beluas feras atque incolas alebat. Nautae multas et asperas procellas tolerabant. Saepe piratae insularum oras attingebant. In Sicilia clarae coloniae Graecae erant, ubi multas aras deae Proserpinae hodie spectamus. Postea apud oras Siciliae copiae Romanae, pugnis Punicis, suam periculosam aemulam profligabant.

La Sicilia, la Sardegna e la Corsica sono isole: là è grande l' abilità dei marinai. I poeti cantavano la loro audacia e soprattutto le fanciulle li ascoltavano con entusiasmo. Là c'erano molti e fitti boschi e la ricca terra nutriva le bestie feroci e gli abitanti. I marinai sopportavano molte tempeste violente. I pirati attaccavano spesso le coste delle isole. In Sicilia, dove oggi vediamo molte are della dea Proserpina, c'erano molte colonie greche. In seguito presso le coste della Sicilia le truppe di Roma sconfiggevano la pericolosa rivale con le guerre puniche.

9.Roma antica


Neque magna neque opulenta erat olim Roma. Ubi postea viae amplae et stratae, lautae Carinae, marmoreae basilicae, splendidae thermae erant; antea semitae erant angustae et saxosae, paucae et miserae casae, paludosae et praeruptae terrae. Constantia et industria et audacia incolarum inclementiam naturae superabant. Paulatim multis pugnis et egregiis victoriis potentia Romana crevit et Roma universae Italiae domina fuit. Postea militiae Romanae in Sicilia, in Hispania, in Africa variis et cruentiis pugnis pugnabant. Postremo Roma Macedoniam et Syriam et Hispaniam et ceteras terras donabat et diu administrabat.

Una volta Roma non era nè grande nè ricca. Dove in seguito c'erano vie ampie e strade lastricate, il sontuoso Carene, le basiliche di marmo e le splendide terme; prima c'erano sentieri angusti e sassosi, poche e misere case, terre paludose e scoscese. La costanza, l' operosità e l' audacia degli abitanti superavano l' inclemenza della natura. A poco a poco con tante battaglie ed egregie vittorie la potenza romana crebbe e Roma fu la padrona ti tutta l' Italia. In seguito le milizie romane combattevano in Sicilia, Spagna e Africa con differenti e cruente battaglie. Infine Roma assoggettava la Macedonia, la Siria e la Spagna e altri territori e a lungo li amministrava.

10.La dea Fortuna


Fortuna caeca est, quia opulentiam aut indigentiam inconsiderate donat et de cornucopia copiam effundit. Poetae deam Fortunam caecam fingunt. Nigra fascia comam eius tegit. Multas tabulas pictas deae Fortunae ubicumque videmus. Italiae incolae Fortunam religiose colunt et rosarum coronis statuas atque aras eius saepe ornabant. Interdum sedulae magistrae discipulis Fortunae figuram ostendunt. Non solum Fortuna caeca est sed etiam caducas divitias donat. Saepe poetae Fortunam celebrant atque potentiam eius laudant.

La Fortuna è cieca, perchè dona sconsideratamente l' opulenza o l' indigenza e lancia una gran quantità di corna dell' abbondanza. I poeti immaginano la dea Fortuna cieca. Una fascia nera ricopre la sua chioma. Dovunque vediamo molti quadri della dea Fortuna. Gli abitanti dell' Italia onorano religiosamente la Fortuna e spesso ornavano le sue statue e le sue are con corone di fiori. Talvolta le maestre diligenti mostrano la figura della Fortuna alle alunne. Non solo la Fortuna è cieca, ma dà anche una ricchezza caduca. I poeti celebrano spesso la Fortuna e lodano la sua potenza.

11.L'Italia e i suoi abitanti


Italiae incolae praecipue agricolae et nautae sunt. Agricultura nostrae paeninsulae incolis cara fuit, est, erit. Vita rustica parsimoniae, diligentiae iustitiaeque magistra est; ita agricolae Italiam ditabant. In illa multae atque clarae Graeciae coloniae fuerunt: olim Italiam Magnam Graeciam appellabant. Italiae orae, praecipue Siciliae et Sardiniae insularum, amoenae sunt; terra uvarum, olearum castanearumque, rosarum violarumque plena est. Multae in illa sunt clarae aquae. Antiqua et clara est Italiae, nostrae carae patriae, historia. Poetarum litterarumque Romae atque Italiae fama mira est. Italiam, nostram patriam, puellae, semper amate!

Gli abitanti dell' Italia sono soprattutto agricoltori e marinai. L'agricoltura fu, è e sarà cara agli abitanti della nostra penisola. La vita rustica è maestra di parsimonia, diligenza e giustizia: così gli agricoltori arricchiscono l' Italia. In essa ci furono molte e famose colonie greche: una volta chiamavano l' Italia Magna Grecia. Le spiagge dell' Italia, soprattutto delle isole della Sicilia e della Sardegna, sono amene; la terra è piena di uva, di olivi, di castagni, di rose e di viole. Molte in essa sono le acque famose. La storia dell' Italia, nostra cara patria, è antica e famosa. E' meravigliosa la fama dei poeti e della letteratura di Roma e dell' Italia. Fanciulle, amate sempre l' Italia, la nostra patria!

12.Tra storia e leggenda


Indigenae Fauni olim et Nymphae et viri, silvarum e truncis nati, Latium habitaverunt, sicut Vergilius narrat, Romanorum poeta praeclarus. Saturnus, deinde, ex Olympo a filio pulsus, indigenas viros per iuga montana dispersos congregavit et primus ad culturam agrorum vocavit:sic feram populi vitam mitigavit. Post Saturnum Picus et Faunus et Latinus regnaverunt. Sub regno autem Latini, intravit in Latium Aeneas, cum sociis et parvulo filio Julo, ex Troiano incendio profugus.

Un tempo i fauni, le ninfe e gli uomini indigeni, nati dai tronchi dei boschi, abitarono nel Lazio, come narra Virgilio, famosissimo poeta romano. Poi Saturno, cacciato dall' Olimpo dal figlio, riunì gli uomini indigeni dispersi sulle vette dei monti e per primo li esortò a coltivare i campi: così mitigò la vita barbara del popolo. Dopo Saturno regnarono Pico, Fauno e Latino. Sotto il regno di Latino, Enea, in fuga dall' incendio di Troia, entrò nel Lazio con i suoi compagni e il suo piccolo figlio Iulo.

13.Romolo e Remo


Romolus et Remus in ripa fluvii oppidum condere statuerunt. Remus sex corvos vidit, sed Romulus duodecim corvos: sic fuit Romuli condere Romam. Romulus in agro sulcum duxit et murum aedificavit. Postea, magna cum ira dixit:« Vae advenae qui eum antecedet!». Remus sprevit imperium et antecessit. Itaque Romulus Remum, advenam, necavit.

Romolo e Remo decisero di fondare una città sulla riva di un fiume. Remo vide sei corvi ma Romolo ne vide dodici: così fu Romolo a fondare Roma. Romolo fece un solco nel campo ed edificò un muro. Poi, con grande ira disse:« Guai allo straniero che lo supera! ». Remo disprezzò il comando e lo superò. Così Romolo uccise Remo, come uno straniero.

14.I metalli


Aurum, argentum et ferrum metalla sunt. In terra multae venae auri, argenti et ferri sunt. Ferrum necessarium est; at aurum et argentum rara et pretiosa sunt. Antiqui populi aurum, argentum, ferrum et alia metalla cognoscebant. Multa simulacra ex auro et argento deorum templa ornabant; ex ferro multa instrumenta et arma erant facta. Fabri metalla cudebant. Aurei anuli et argenteae fibulae matronarum ornamenta erant. Fibulae aurae saepe dearum statuas ornabant. Metalla pretiosa saepe bellorum causa fuerunt.

L' oro, l' argento e il ferro sono metalli. Nel terreno ci sono molti filoni d'oro, d'argento e di ferro. Il ferro è necessario; ma l' oro e l' argento sono rari e preziosi. I popoli antichi conoscevano l' oro, l' argento, il ferro e gli altri metalli. Molte statue d'oro e d'argento ornavano i templi degli dei; molti strumenti e molte armi erano fatte di ferro. I fabbri battevano i metalli. Anelli d' oro e fibbie d'argento erano ornamenti delle matrone. Le fibbie d'oro spesso ornavano le statue delle dee. I metalli preziosi furono spesso causa di guerre.

15.Un fantasma che non era un fantasma


Vulpecula tintinnabulum in collo gestabat atque saepe in agricolarum tecta noctu penetrabat. Dum silenter incedit, tintinnabulum quassabat et puerorum somnos rumpebat. Pueri in lectis diu novum ac mirum sonum audiebant atque ita secum cogitabant:« Profecto huc venerunt simulacra ex inferis atque nostros somnos territant ». Sed olim lunae radii penetrabant in cubiculum; et ideo pueri clari vident bestiolae formam atque audiunt tintinnabulum. Iam pueri non timent sed hilariter rident; inde bestiolam captant.

Una volpicina portava sul collo un campanello e spesso penetrava sui tetti degli agricoltori. Avanzando silenziosamente scuoteva il campanello e rompeva il sonno dei bambini. Nei letti i bambini ascoltavano a lungo il nuovo suono meraviglioso e così tra sè pensavano:« Certamente qui sono venuti i fantasmi dagli inferi e spaventano i nostri sonni ». Ma una volta i raggi della luna penetravano nella stanza: e perciò i bambini vedono chiaramente la forma della bestiola e odono il campanello. Allora i bambini non temono e ridono gioiosamente; poi catturano la bestiola.

16.I Romani in Campania


Ferias antiqui Romani praesertim in oris maritimis Campaniae agebant. Coelum Campaniae erat nitidum et serenum; solum erat fecundum et limpidis aquis laetum. Ibi pulchras villas aedificabant et ornabant statuis et fonticulis. Multae villae erant splendidae silvis et hortis. Nunc, ubi erant villae, ibi sunt vineta et pomaria, ubi erant statuae, ibi sunt piri, mali, cerasi; ubi Romani laeta otia agebant, ibi coloni terram arant et seminant, poma colligunt et vindemiant: gaudent copia frumenti et pomorum.

I romani facevano le vacanze soprattutto sulle spiagge marittime della Campania. Il cielo della Campania era nitido e sereno; il suolo era fecondo e copioso di limpide acque. Qui costruivano belle ville e le ornavano con statue e piccole fonti. Molte ville erano rese splendide da parchi e giardini. Ora, dove c'erano le ville, ci sono vigneti e frutteti, dove c'erano le statue, ci sono peri, meli e ciliegi; dove i Romani conducevano lieti ozi, i coloni arano e seminano la terra, raccolgono i frutti e vendemmiano; godono per l' abbondanza del frumento e dei frutti.

17.Bacco e Vulcano


Bacchus erat apud Romanos deus vinii et gaudii. Poetae Bacchum fingebant virum pulchrum, hederae foliis ornatum. Nam hedera deo sacra erat. Bacchus in Italia et in Graecia templa et aras habebat: pueri hederae coronas portabant et agricolae hircos immolabant. Feminae atque viri pompae dei semper laeti et iucundi erant: nam in vino gaudium et laetitia sunt. Purum vinum tristitiam expellit, acerbas curas dissipat atque animos reddit iucundos. Vulcanus, contra, frabrorum dues erat. Deus claudus erat: nam e caelo olim decidit. Romani Vulcani officinam Aetnam putabant: ibi ferro, argento, auro, deis et viris parabat scuta, loricas, galeas, hastas, gladios. Itaque Vulcanus deis carus erat.

Presso i Romani Bacco era il dio del vino e della gioia. I poeti rappresentavano Bacco come un bell' uomo ornato con foglie d'edera. Infatti l' edera era sacra al dio. In Italia e in Grecia Bacco aveva templi ed are: i ragazzi portavano corone di edera e gli agricoltori immolavano i caproni. Le donne e gli uomini della processione del dio erano sempre lieti e giocondi: infatti nel vino ci sono gaudio e letizia. Il vino puro caccia via la tristezza, dissipa le amare preoccupazioni e rende gli animi giocondi. Vulcano invece era il fabbro degli dei. Era un dio zoppo: infatti una volta precipitò dal cielo. I Romani credevano che l'Etna fosse l'officina di Vulcano; qui col ferro, l' argento e l'oro preparava scudi, corazze, elmi, giavellotti e spade per gli uomini e per gli dei.

18.Il fanciullo bugiardo


Puer, dum agnos et capellas pascit, per iocum auxilium petit:« Ecce lupus! Agricolae, succurrite, succurrite misero mihi! ». Coloni undique accurrunt, sed nullum lupum inveniunt. Postridie puer agricolas rursus invocat, nam lupus vere apparet, sed frustra: « Succurrite, succurrite » clamat. Nam agricolae pueri verbis non credunt, et in campis tranquilli manent. Ita lupus agnas et capellas devorat, dum puer stultus suum mendacium luget.

Un fanciullo, mentre pascola agnelli e caprette, chiede aiuto per gioco:« Ecco il lupo! Contadini, soccorretemi, soccorretemi, povero me! ». I coltivatori accorrono da ogni parte, ma non trovano nessun lupo. Il giorno dopo il ragazzo chiama di nuovo gli agricoltori, infatti il lupo compare veramente, ma invano: « Aiutatemi, aiutatemi » grida. Ebbene i contadini non credono alla parola del ragazzo e rimangono tranquilli nei campi. Così il lupo divora le agnelle e le caprette, mentre il ragazzo stolto piange la sua bugia.

19.Il lupo e il cavallo


Lupus, aegrotus, equo occurrit. Sed dolo eum circumvenit. Ita medicum se simulavit et equo dixit: « Cum aegrotus eris, tuos morbos curabo ». Equus dolo dolum opposuit. Suum pedem aculeis compunctum simulavit et remedium petiit. Statim lupus, credulus, appropinquavit; at equus ungulis lupum percussit et fere exanimavit. Lupus, postquam animum recepit, dixit: « Iure poenam luo mei doli ».

Il lupo, malato, incontrò il cavallo. Ma lo raggirò con dolo. Così si finse medico e disse al cavallo: « Quando sarai malato curerò le tue malattie ». Il cavallo oppose dolo al dolo. Fece finta che il suo piede fosse stato punto dagli aculei e chiese un rimedio; subito il lupo ingenuo si avvicinò; ma il cavallo percosse il lupo con gli zoccoli e quasi lo uccise. Il lupo, dopo che ebbe ripreso coscienza disse: « Giustamente sconto la pena a causa del mio dolo ».

20.Phaedrus


Phaedri patria Macedonia fuit. Romanorum captivus, Augusti servus fuit; Augusto acuto ingenio et magna sapientia carus erat; in Phaedro praecipua erat scientia et litterarum Latinarum pertitia. Poeta erat et fabulas parvas pulchrasque, Romanis caras, praesertim pueris et puellis, creabat. In Phaedri fabulis mira vitae praecepta et magnum iustitiae desiderium erant et sunt.

La patria di Fedro fu la Macedonia. Prigioniero dei romani, fu servo di Augusto; era caro ad Augusto per l' acuto ingegno e la grande sapienza; in Fedro era eccezionale l'erudizione e la conoscenza delle lettere latine. Era poeta e creava delle piccole e belle favole, care ai romani, soprattutto ai fanciulli e alle fanciulle. Nelle favole di Fedro c'erano e ci sono meravigliosi precetti di vita e un grande desiderio di giustizia.

21.Equus et aper


Equus in vado bibit. Venit aper: in vadum intrat aquamque agitat. Equus stomachosus cum apro litigat, sed frustra: aquam nimia insolentia aper turbat. Tum equus iratus vicinae villae domini auxilium petit; virum in dorso levat et contra inimicum portat. Aprum vir telis necat, in equi dorso ponit et dicit:« Laetus sum quod auxilium meum petebas; miram praedam nunc habeo et servum ad meam villam idoneum &raguo. Frenis autem et habenis equum alligat. Tum maestus equus dicit: « Parvam vindictam stultum cupiebam et petebam: vir non solum apri, sed etiam vitae meae erit dominus; posthac non liber, sed servus semper ero ». Fabula Aesopus iracundos monet: immodica ira insaniam gignit, insania saepe exitii est causa.

Il cavallo beve nel guado. Viene un cinghiale: entra nel guado e agita l' acqua. Il cavallo collerico litiga con il cinghiale, ma invano: la troppa insolenza del cinghiale turba l'acqua. Allora il cavallo irato chiede l'aiuto del padrone della vicina fattoria; solleva l' uomo sul dorso e lo trasporta contro il nemico. L' uomo uccide il cinghiale con le frecce, lo pone sul dorso del cavallo e dice: « Sono contento che tu abbia chiesto il mio aiuto; adesso ho una preda meravigliosa e un servo adatto per la mia fattoria ». Poi lega il cavallo con le briglie. Allora il triste cavallo dice: « Desideravo e chiedevo una piccola vendetta: l' uomo non solo del cinghiale ma anche della mia vita sarà padrone; d'ora in poi non libero ma sarò sempre servo ». La favola di Esopo ammonisce gli iracondi: l'ira eccessiva genera la follia, e la follia è spesso causa di rovina.

22.Un padre saggio


Paulum Aemilium olim interrogavit amicus: « Cur tuorum filiorum exercitationibus semper praesens es? ». Respondit Paulus Aemilius: « Liberorum meorum magistro non omnia officia mea tradidi, sed potestatis paternae solum partem parvam commisi. Dat magister pueris scientiae principia. Patri autem manet animorum et virtutum cura ». Duobus filiis dilectis superfuit Paulus et funeribus adfuit; tertium vero in adoptionem Scipioni Africano dederat.

Un amico una volta interrogò Paolo Emilio: « Perchè sei sempre presente alle esercitazioni dei tuoi figli? ». Paolo Emilio rispose: « Non trasmisi al maestro dei miei figli tutti i miei doveri ma gli affidai solo una piccola parte della patria potestà. Il maestro dà ai ragazzi i principi della scienza. Al padre rimane la cura del loro carattere e della loro virtù. Paolo sopravvisse a due diletti figli e fu presente ai funerali, il terzo in vero lo aveva dato in adozione a Scipione l' Africano.

23.Le navi romane


Antiquis temporibus Romani arti nauticae fere imperiti erant et naves parum curabant. Deinde, bellorum Punicorum aetate, etiam proelia maritima necessaria fuerunt. Carthaginienses marium domini erant quia classem superbam possidebant. Magna pars navium litora Siciliae peragrabat, Romanorum colonias offendebat. Tum Romani magnam classem creaverunt, navibus ferreos hamos applicaverunt. Ita, cum navis Romana navi hostium vicina erat, hami puppim adversariam comprehendebant. Rostra muniebant navium proram, aplustria seu tabulae pictae puppim ornabant: ita navis, sicut avis, rostrum et caudam habebat.

Nei tempi antichi i Romani erano quasi inesperti dell' arte nautica e curavano poco le navi. In seguito, nell' età delle guerre puniche, anche le battaglie navali furono necessarie. I Cartaginesi erano i padroni dei mari poichè possedevano una flotta superba. Grande parte delle navi percorreva i litorali della Sicilia e nuoceva alle colonie dei Romani. Allora i Romani crearono una grande flotta, e applicarono alle navi uncini di ferro. Così, quando una nave romana era vicina a una nave dei nemici gli uncini catturavano la poppa avversaria. I rostri rafforzavano la prora delle navi, aplustri o pitture ornavano la poppa; così la nave come un uccello aveva il rostro e la coda.

24.Paride


Paris fuit filius Priami, Troianorum regis. Olim per mare Aegaeum navigavit in Graeciam et ibi, fraude ac dolo, raptavit Helenam, uxorem Menelai, Lacedaemoniorum regis. Hoc facinore etiam ius hospitii violavit. Magna, enim, fuit ira Menelai et cunctarum gentium et urbium Graeciae: reges et duces Graecarum civitatum magnam classem paraverunt, navigaverunt ad litus Asiae, et post longum cruentumque bellum, vindicaverunt scelus Paridis.

25.Troppo bello per essere vero


Prima hominum aetas fuit sub regno Saturni: hanc vocabant auream. Tum homines sine legibus ius et fidem servabant; nondum naves saevum pelagus percurrebant et mortales noscebant tantum litora maris. Nec moenia neque turres in moenibus erant; nec fossae neque vallis circumdabant urbes et homines nondum arma repperant, nec suscitaverant impia bella; gentes omne aevum agebant in laetis otiis et dulci pace. Terra, autem, sine ullo labore proferebat poma et fruges. Laeti homines se nutriebant.

26.La dea occhiglauca


Minervae statura procera, forma venusta, oculi glauci et feri fuerunt; pallium pretiosum et galeam cristatam induebat; in dextera longam hastam, in sinistra clipeum gestabat. Fuit etiam litterarum et artium patrona: idcirco olea et noctua sacrae erant deae; olea, quia indicium pacis est; noctua, quia sapientia etiam in tenebris videt lucetque. Sub tutela Minervae poetae, discipuli et magistri erant; quare in sacris Minervae discipuli magistris dona gestabant et poetae Romani in Clivo Aventino, apud Minervae templum, se colligebant.

27.La rondine e l'usignolo


Hirundo soror lusciniae erat atque vocem suavem et pulchram habebat. In agris atque in silvis cum sorore semper vivebat semperque canebat. Sed ingenia habebant haud similia: nam hirundo superba erat, luscinia bona et tranquilla. Olim hirundo dixit:« Nolo delectare aures agricolarum rudium et indoctorum: nam agricolae mihi gratias paucas et parvas reddunt. Volabo in amplas et pulchras urbes, ubi cives aures habent haud rudes aut indoctas: gratias mihi reddent ». Volat igitur in urbem magnam, atque in tectis et templis et columnis et hortis publicis semper cantat: sed urbis incolae, propter clamores viarum, hirundinis vocem suavem non audiunt. Tacet igitur hirundo et adhuc in silentio vitam agit. Luscinia, autem, in silvis et agris agricolas et bubulcos delectat.

28.L'astrologo e il re


Rex astrologum apud se habebat. Olim rex astrologum de tempestate consuluit: nam in agris deambulare cupiebat. At astrologus diu caelum conspexit, inde respondit:« Hodie, rex, bene deambulabis: nullus enim imber iter impediet.» Dum rex per agros equitat, agricola eum conspexit et:« Rex-inquit- ad regiam statim discede, quia magna tempestas adventat; ideo, si sub divo manseris, magnus imber deprehendet ». Rex, astrologi praedictione securus, agricolae verba contempsit atque iter perrexit. Sed repente magnum murmur audit; nubes caelum operiunt atque solem obscurant; paulo post densi praecipitant ex aethere nimbi et aqua regem perfundunt.

29.Un dio illustre


Apollo, Iovis et Latonae filius, inventor fuit et tutor artium nobilium: medicinae, musicae et carminum. Salutaribus herbis aegrotos curabat et debilis vires mortalium recreabat. Musarum deus silvestres montes et virides ripas fluminum habitabat et dulci cithara deorum epulas delectabat. Oraculis et sortibus futurum hominibus ostendebat. Multa et illustria fuerunt Apollinis oracula in omnibus urbibus Graeciae sed praecipue fuit celebre oraculum Delphicum. Inter aves antiqui deo sacraverunt velocem accipitrem et nigrum corvum; inter omnes arbores sacra fuit Apollini nobilis laurus: laureis enim coronis Graeci et Romani honoraverunt nobiles poetas et athletas. Fuit etiam deus lucis et agebat volucres celeresque Solis equos.

30.Tarquinio il Superbo


L. Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Volscos vicit, Gabrios civitatem et Suessam Pometiam subegit; cum Tuscis pacem fecit et templum Iovi in Capitolio aedificavit. Postea Ardeam oppugnans, imperium perdidit. Olim filius eius, Tarquinius nomine, violavit nobilem atque pudicam feminam, Lucretiam, Collatini uxorem. At Lucretia iniuriam denuntiavit marito, patri et amicis; postea prae omnium oculis se occidit. Quamobrem Brutus, Tarquinii cognatus, populum concitavit et Tarquinio ademit imperium.

31.I cani all' assalto


Pastores capellarum et ovium custodiam canibus fidis committunt. Olim tres canes habuerunt tutelam pecoris et ovium: domini non erant in agris atque periculum procellae erat. Improviso canes lupum viderunt et magno clamore latraverunt. Statim bestiolae refugium et salutem quaesiverunt in montium cavernis. Sed interea lupus ad caedem movebat. Sed audacia et fidelitas canum vicit: nam subito lupum petiverunt. Canibus mortis periculum instabat atque oves pavidae gemebant: canes tamen praedoni bellum moverunt. Pugna fera fuit: etenim lupus canes mordebat et laniabat, sed dentium voracitas et unguium feritas canes non debilitabat. Interea pastores supervenerunt atque securibus lupum necaverunt.

32.Graecorum poetae


Poetarum laus mira in Graecia fuit; itaque magnus poetarum Graecorum numerus fuit. Homeri gloria ceterorum poetarum gloriam superat: antiquitus Homeri carmina puerorum et puellarum, virorum et mulierum, iuvenum et senum gaudii causa fuerunt et nunc apud cunctas orbis terrarum nationes nota claraque et pueris virisque doctis iucunda sunt. Alexander Magnus, Macedonum rex, Homeri carmina sub cervicali semper tenebat. Aeschylo quoque, Sophocli, Euripidi, Pindaro universi homines magnos honores tribuunt. Olim autem non modo in Graecia, sed etiam in Italia et in Sicilia clarum fuit nomen Pindari, multorum regum Siculorum amici, multarum civitatum hospitis.

33.Vulpes et aquila


Vulpinos catulos aquila olim abripuit et in alta arbore ante pullorum ieiunorum nidum posuit. Catulorum mater ad arborem anxia appropinquavit et luctuosis precibus catulos suos petiit. Aquila, in alto nido tuta, miserae matris lamentationes contempsit. Tum vulpes ab Iovis ara igneam facem rapuit et, apud altae arboris pedes, aquilae inimicae dixit:« Meos filios redde, alioquin flammis et tuam arborem et tuum nidum incendam ». Tum aquila, terroris plena, natos vulpi integros tradidit veniamque imploravit. Homines quamvis magnae potentiae metuere quamvis dimissos debent: vindicta enim patet callidae sollertiae.

34.La villa puteolana di Cicerone


Cicero villam apud Puteolos possidebat, loco celebri et amoeno. Puteoli enim portus magnus et clarus fuerunt: eo naves ex Africa, e Graecia, Syracusis, Tarento, Messana quotidie accedebant. Puteolis erant multa itinera ad vicina oppida Campaniae: nam Neapolim, Capuam, Pompeios, viatores ducebant. Domus erat alta et ampla, et iucundum conspectum praebat. Cicero eam porticibus ornaverat: ita e rotundis arcubus caeruleum mare spectabat, fluctuum strepitum audiebat. In lacu Lucrino pisces et ostreae vivebant, mensarum deliciae. Cicero circum ripas illius lacus deambulabat, naves et cymbas in sinu maris numerabat, vicinum portum Baiarum saepe visebat: ubi balnea candida erant, fontes salutares e specubus hodie quoque surgunt.

35.Cincinnato


Hostes exercitum Romanorum obsidebant et Roma in magno periculo erat. Tum consules L. Quintum Cincinnatum dictatorem creaverunt: is communi saluti consulere debebat. Cincinnatus parvum agrum possidebat et manibus suis colebat. Legati eum arantem invenerunt et consulum iussus ei nuntiaverunt. Tum Cincinnatus in agro aratrum reliquit et togam induit. Contra hostes cum exercitu processit et e gravi periculo patriam liberavit. Postea in agrum suum redivit. Hoc facto gloriam sempiternam sibi comparavit.

36.L'asino e la lira


Olim asinus pascebat in viridi prato cum, improviso, vidit splendidam lyram, Accessit animal atque chordas ungula temptavit: statim tactae chordae sonuerunt.« Bella res est-inquit-,sed, mehercules, male cessit, quia nescius sum artis musicae. Si hanc reperiet homo prudentior, divinis cantibus profecto aures et animos hominum oblectabit ». Sic saepe hominum ingenia calamitate intercidunt.