POZORIŠNI ŽIVOT PANČEVA
Kao bogata graničarska varoš Pančevo XVIII veka je, osim trgovaca i zanatlija, privlačilo i brojne avanturiste i pustolove. U talasima raznih zabavljača, cirkusanata, zanesenjaka i čudaka svih boja koji su, u potrazi za zaradom stizali čak do južnog oboda Austro-ugarske carevine, nalazile su se i prve glumačke putujuće družine donoseći delić sjaja dalekih i bleštavih evropskih metropola.
Prvi pisani trag o začecima pozorišne kulture u Pančevu potiče iz 1753. godine i ima formu poternice kojom je temišvarska policija pokušala da uđe u trag nekakvom Freneru, glumcu koji se u to vreme nalazio u Pančevu. Istoričar Feliks Mileker, napominje da u pozorišni život u ovom pograničnom gradu datira još iz prve polovine XVIII veka, ali za tu tvrdnju ne navodi opipljive dokaze. Među ozbiljnije dokaze o pozorišnom životu na ovom tlu spada Pozorišni kalendar grada Gote koji beleži da je 1788. godine u Pančevu boravila pozorišna družina Franca Jozefa Divadla, a u broju za 1796. godinu, naveden je podatak da u Pančevu "igra Hajnova, nekada Dunova družina". Brojno činovništvo, trgovci i oficirski kor bili su garant i mnogim drugim putujućim družinama da se put do ove zabiti itekako isplati.
Među brojnim nemačkim i mađarskim glumačkim trupama u Pančevo su stizale i družine koje su izvodile predstave na srpskom jeziku. Takođe, u periodu 1825-26. Pančevo je pohodilo i diletantsko pozorište nastavnika Nićifora Atanackovića koji je sa svojim učenicima, đacima IV razreda novosadske Gimnazije, predstavio zahvalnoj publici ondašnje dramske hitove : "Svetislav i Mileva" i "Miloš Obilić", J.S. Popovića, Vujičevu "Kreštalicu" i znamenite prevode : "Aleksandar i Natalija" i "Žertva Avramova".
Sledeći svoj nemirni duh ali i novac neophodan za sopstvenu prosvetiteljsku misiju, u Pančevu se obreo i Joakim Vujič, otac srpskog pozorišta. Još 1823. on je, tražeći izdavača za svoju knjigu "Zemleopisanije", naišao na lepu podršku Srpske pravoslavne crkvene opštine u Pančevu, izraženu u oko 160 forinti u srebru. Čim je rukopis predao u štampu, vratio se u Pančevo i u znak zahvalnosti priredio tri pozorišne predstave o kojima se ništa ne zna, osim da su u njima učestvovali nekoliki viđeni građani. Vujić je kasnije, u više navrata dolazio u Pančevo kao gost svog prijatelja i dobrotvora Davida Rajića, direktora Preparandije, čiji su učenici bili najčešći glumci u njegovim predstavljenijima. Tako je školske 1823/33. godine sa preparandistima priredio tri predstave: "Velizar", dramu u tri čina i "Aleksandra i Nataliju", žalosno pozorište u pet dejstvija, obe u prevodu Marka Jelisejića, kao i, takođe "žalosno pozorište" - "Romeo i Julija" od F. Vajsea. Poslednji put Vujić je dolazio u Pančevo 1839. godine bežeći iz Srbije pred ustavobraniteljima. Tada je, takođe sa pančevačkim školarcima, priredio jednu pozorišnu predstavu.
U to vreme snažnog nacionalnog uzleta vojvođanskih Srba u Pančevu često gostuje i Leteće diletantsko društvo iz Novog Sada pod rukovodstvom Maksima Bržovskog. Ova družina je puna tri meseca davala predstave u Hotelu "Trubač" i, po svedočenju hroničara, svaki put punila salu.
Iskrice pozorišne umetnosti koje su u ove krajeve donosile nebrojene družine putujućih glumaca , padale su na plodno tlo. Već 1843. dr Dimitrije Radulović, lekar u Pančevu, pokušava da sa grupom mladih ljudi organizuje pozorišnu družinu koja bi davala predstave na srpskom jeziku, pa je čak od njih uzeo pismene izjave da će "složno i revnosno na predpostavljenu celj sodejstvovati". Ali, iz do sada neutvrđenih razloga, ovaj pokušaj je propao.
Srećna okolnost za razvoj kulture srpskog življa u Pančevu toga doba je dolazak Nikole Đurkovića, učitelja muzike i koji je1842. godine postavljen za "upravitelja crkvenog harmoničeskog notnog penija" u Horu katedralne crkve. Uz pomoć preduzimljivih pančevačkih ljubitelja pozorišta: trgovca Đorđa Tamburića, činovnika Aleksandra Barića i prote Vasilija Živkovića, on 1844.godine podnosi molbu Magistratu grada kako bi im ovaj dozvolio osnivanje diletantskog društva koje bi prikazivalo predstave na narodnom jeziku.
Đurkovićeva družina se već početkom te godine dokazala kao uvežbana glumačka grupa spremna i za delikatnije umetničke zadatke. Tako su u januaru 1844. godine izvedene dve šaljive igre: "Pijanac" i "Dva oca", od Kocebua, koje su izazvale pravo oduševljenje ondašnje publike . O izvanrednom uspehu pančevačkih diletanata izvestile su i "Serbske narodne novine" u kojima je stajalo: "Ko ovde u varoši bio nije , taj sebi predstaviti ne može kakovu je radost prvo ovo pokušenije ovde izazvalo. Svi serdačno vele da bi takova predstavljenija po želji zavoditelja ovde za budućnost utemeljila , na koji bi im konec svi sagraždani na ruci bili".
U februaru su prikazane još dve premijere. Izvođenjem vesele igre "Stric i sinovac u jednoj sobi" u prevodu N. Đurkovića kao i Sterijine "Laže i paralaže", diletanti su dokazali da su vredni poverenja pančevačke publike. Magistrat je usvojio molbu pa je pančevačka dobrovoljna pozorišna družina već 19. aprila , sada kao kao zvanično diletantsko društvo, dala svoju prvu predstavu.Povodom rođendana cara Ferninada I, izvedena je predstava "Svetislav i Mileva" Jovana Sterije Popovića. Za ovu priliku iz Pešte su pribavljeni skupoceni kostimi koji su plaćeni oko 2000 forinti.
Graničarske vlasti nisu rado gledale na delatnost Družine.Za svaku predstavu morala je biti tražena posebna dozvola koja je dobijana samo pod uslovom da je prihod namenjen u dobrotvorne svrhe. Stoga su Đurković i njegovi glumci sve češće upirali pogled ka Beogradu gde su postojali mnogo povoljniji uslovi za rad i prilika za uspešniji razmah njihovih umetničkih potencijala. Nakon trogodišnjeg rada u Pančevu, Družina u martu1847. prelazi u Beograd, gde se zadržala sve do revolucije 1848.godine. Tada se vratila u Pančevo i tokom te godine priredila šest predstava.
Umetnička delatnost Đurkovićeve družine nastavila se sve do njegovog konačnog odlaska iz Pančeva 1851. godine kada je kao službenik dunavskog parobrodarskog društva premešten u Budimpeštu.
Na scenama Pančeva toga vremena, naročito u znamenitom"Trubaču", izvođene su pozorišne predstave na skoro svim jezicima kojima se tada govorilo u Carevini i Evropi. Nakon 1870. godine, češće se pojavljuju mađarske pozorišne trupe, poneke čak evropskog ugleda, a zabeleženo je i gostovanje Hrvatskog narodnog kazališta koje je izvelo delo Matije Bana "Mejrima i Bošnjaci".
U periodu nakon sloma Austrougarske i nastanka Kraljevine SHS, pozorišni život u Pančevu u znaku je gostujućih pozorišta iz Beograda, Novog Sada i drugih gradova. Navraćale su, kao nekad putujuće pozorišne družine, ali i glumci solisti. Jedna od najznačajnijih inicijativa nastalih u to vreme je pokušaj glumca Riste Spiridonovića da osnuje pozorište za decu "Dečja radost".
Pozorišni život u Pančevu doživljava svoju renesansu u vreme najtežih trenutaka po sudbinu našeg naroda, sredinom 1941.godine. Tada su se u Pančevu sakupili ostaci trupe Narodnog pozorišta Dunavske banovine koja je 5. juna 1941. godine doživela strašnu tragediju , jedinstvenu u istoriji svetskog pozorišta.Prilikom eksplozije skladišta municije u smederevskoj tvrđavi, na obližnjoj železničkoj stanici poginulo je 17 članova ove trupe. Družina je nastavila da radi u februaru 1942. pod imenom Pozorište Dunavske banovine. Uz finansijsku pomoć pančevačke opštine , ovo pozorište je tokom tri ratne godine uspelo da obezbedi pristojan repertoar sačinjen uglavnom od probranih dela domaćeg i svetskog dramskog stvaralaštva. Zahvaljujući svom izvanrednom glumačkom potencijalu, pančevačko pozorište dočekalo je slobodu sa naj spremnijim umetničkim ansamblom u Vojvodini. O tome svedoči i podatak da je prva premijera izvedena 25. oktobra 1944.godine,samo dvanaest dana nakon oslobođenja grada. Bila je to drama Maksima Gorkog "Na dnu" u režiji Aleksandra Vereščagina i scenografijom Vladimira Rebezova. Osim velike, pozorište je imalo i lutka-scenu, pionirski teatar sa baletskom sekcijom i orkestar. Već tokom prve posleratne sezone izvedeno je 13 premijera i prikazana 131 predstava. Profesionalci aktivno pomažu rad kulturno umetničkih društava koja takođe imaju amaterske scene. Pančevački teatar gostuje u Novom Sadu, Beogradu, posećuje omladinska naselja na pruzi Šamac - Sarajevo... Juna 1947. godine osnovano je dečje pozorište "Žarko Zrenjanin", a svečanom premijerom Sterijinih "Rodoljubaca", 28. decembra iste godine otvorena je nova zgrada pozorišta sa salom od 600 mesta.
Nakon 12 godina rada, preko stotinu izvedenih dramskih dela i značajne prosvetiteljske misije u Pančevu i široj okolini, posle značajnih uspeha i priznanja, Srpsko narodno pozorište u Pančevu, ukinuto je 28. februara 1956. godine odlukom Narodnog odbora.
Snažna oseka pozorišnog života u gradu osećala se sve do početka šezdesetih godina. Predznaci tetatarske renesanse javili suse osnivanjem "Ateljea mladih", koji, nošen zanosom talentovane generacije mladih ljudi, već u samom startu niže uspeh za uspehom. Pančevci su šezdesetih godina česti gosti na republičkim i saveznim smotrama amaterskog dramskog stvaralaštva. Vrhunac i krunu rada ove generacije mladih stvaralaca predstavlja uspeh koji je ansambl 1969. godine doživeo na festivalu omladinskih pozorišta u Monaku. Ovaj uspeh označio je i prekretnicu u radu Društva koje više nikada nije moglo da ponovi ovako blistav uspeh.
S vremena na vreme, "Atelje mladih" je imao zapaženijih uspeha od kojih treba izdvojiti rad dečje scene čije su predstave doživele značajna priznanja na pokrajinskim i republičkim takmičenjima. Amaterska dramska delatnost postojala je i na scenama kulturno umetničkih društava mađarske, slovačke i rumunske narodnosti. Zanimljivost predstavlja rad scene na rumunskom jeziku Doma kulture "3. oktobar" iz Banatskog Novog Sela, na kojoj je do sada postavljeno nekoliko dela novijeg rumunskog i klasičnog srpskog dramskog repertoara.
S kraja sedamdesetih godina kulturni život grada bio je u znaku rasprava o ponovnom otvaranju pozorišta. Čak je izrađen i idejni projekat nove pozorišne zgrade, ali je izgradnja ostavljena za bolje dane. Dom omladine "25.maj" svojim letnjim programima otvorio je nove mogućnosti i otkrio stare potrebe zašto češćim i neposrednijim pozorišnim doživljajem. Serija monodrama koje je izveo pančevački glumac Miroslav Žužić, označila je bolje dane za pančevački pozorišni život. Prvi znak te renesanse bio je gotovo fantastičan uspeh putujućeg teatra Doma omladine koji je do sada izveo oko stotinu repriza scenske igre "Pisma iz Jevrope, a sa vandrovanja" (tekst i režija Z. Rotar i M. Žužić).
Otprilike u isto vreme pokrenuta je i profesionalna scena Centra za kulturu "Olga Petrov" koja, zavisno od projekta, okuplja grupe profesionalnih glumaca iz Pančeva i Beograda.
Ekonomske prilike , ali i određena pozitivna iskustva jugoslovenskog pozorišta ukazuju na "ad hok" grupe kao jednu od najrealnijih mogućnosti za dalji razvoj pozorišnog života u Pančevu.
Nazad Ostali tekstovi Sadrzaj