Cronica Ecclesiae pragensis Benesii Krabice de Weitmile

[CRONICA ECCLESIAE PRAGENSIS

BENESSII KRABICE DE WEITMILE]

LIBER PRIMUS.

Incipit cronica ecclesie Pragensis et protenditur usque ad tempora domini Karoli imperatoris.

Anno Domini MCCLXXXIII^o, IX^o kalendas Iunii respexit Deus affliccionem populi sui et redempcionem misit genti Boemice, quia hactenus sedit in tenebris et quievit in umbra mortis. Ipsa est dies omni laude digna et iugi commendanda memorie, qua illustris princeps, dominus Wenceslaus, unicus filius recolende memorie domini Ottakari seu Przemysl, regis Boemie, heres regni, de exilio, videlicet terra Brandeburgensi, Boemiam revertitur et civitatem Pragensem regnaturus feliciter ingreditur, quem clerus et populus cum summa suscipiunt leticia et universorum corda in adventu sui pricipis letantur. Fit inestimabile patrie gaudium; impii de habitacione fidelium protinus extirpantur. Hic princeps, licet in annis constitutus infancie, animum semper gessit senilem, Deum omnipotentem, per quem reges regnant, timens, clerum sacerdotesque Domini honorans de virtute proficiebat in virtutem: maxima illi erat devocio erga Deum et in tanto puero utique admiranda.

In huius absencia miles quidam Zawissius nomine, cuius arma sunt rosa viridis coloris, licet nobilis genere, ignobilis tamen opere, Dei timore postposito et omni verecundia posttergata, matrem dicti principis Kunegundem, reginam Boemie, domini Ottakari sive Przemisl relictam, illicito amore adamavit et ex ea filium Johannem, qui postea factus est crucifer, genuit in grave scandalum omnibus honestis feminabus seu dominabus.

Demum Wenceslaus. heres et principes regni, maternis victus affectibus eidem matri sue pariter et militi graciam donavit et ut amplius nil mali perpetrent, seriosius precepit. Fit Zawissius prepositus ac universalis dispositor negociorum regni. Precipit ipse, regina imperat; princeps et heres regni contemptui habetur. At ubi ipse princeps annos robustioris attigit etatis, advertens prudenter, quantam genitrix sua propter dictum militem incurrit infamiam, et quia idem miles in necem domini sui die et nocte moliebatur, suscitans adversus principem Boemie tunc regem Vngarie, cuius ipse miles sororem in uxorem postea duxerat, nunc ducem Wratislauie ac alios principes, quos sibi promissionibus et variis decepcionibus attrahere poterat, et iam non occultus sed manifestus videbatur principis Boemie inimicus. Habuit autem princeps Boemie prefatus fratrem nomine Nicolaum, filium regis Ottakari, licet illegitimum, primum videlicet ducem Oppauie, virum strenuum, in consiliis et in agendis prudentem. Huius fretus princeps Boemie consilio dictum militem Zawissium regie maiestati utique obnoxium cepit et detinuit et ante castrum regium dictum Hluboka alias Froburk, quod principi reddere noluit, decollari fecit eundem. Mox dispersi sunt in diversas mundi provincias amici et servitores Zawissii et rex Boemie a raptoribus et malificis conquievit. Rex eciam Vngarie et dux Wrat., qui fuerant capitales inimici principis Boemie, precipue propter Zawissium prefatum, post illius mortem infra unius mensis spacium, primus gladio, alter veneno disponente Altissimo interierunt. Extunc princeps regni Boemie Wenceslaus regnat in bona et tranquilla pace et amenitate. De huius regine, videlicet Ottakari relicte, vita, obitu ac sepultura magis libet silere quam scribere, quia male post mortem mariti sui, ut prefertur, vivendo nomen cum dignitate merito amisit.

Habuit autem idem princeps sponsam Guttam, Rudolfi, regis Romanorum, filiam, et quia tam ipse quam ipsa in annis puerilibus erant constituti, puella nutriebatur in aula imperiali in Almania, sponsus vero de consilio suorum fidelium regnum Boemie hereditarium gubernavit.

Anno Domini MCCXC - ipse est annus Wenceslai principis Boemie XXI - Rudolfus, Romanorum rex, volens videre generum suum, principem Boemie, ipsum invitat et rogitat venire ad civitatem Egram. Ad quam princeps cum maximo comitatu veniens a rege Romanorum sincero animo suscipitur et a cunctis principibus benigne pertractatur. Ibique princeps Boemie a socero suo, Romanorum rege, regnum Boemie, prout moris est, iure homagiali suscipit. Et peractis plurimis diebus ibidem in magnis solaciis socer generum advocans de moribus et virtutibus et quomodo se in regimine regere et tenere debeat tam erga Deum quam homines, fideliter informavit, et filiam Guttam ipsi principi ad consumandum matrimonium tradidit, quam princeps in sua suscipiens ad regnum suum letus proficiscitiur. Studuit autem idem princeps a puericia sua in omnibus complacere Deo et sacrarum scripturarum verba sue memorie studiosius commendare. Unde tantam ei Dominus contulit graciam, quod licet scripturas ignoraret et nunquam litteras didicisset, perfecte tamen loquebatur latinum et alios sepius emendabat. Habebat eciam suum secum frequenter confessorem. quia peccandi occasio evidenter tollitur, quando confessoris intuitu pro perpetrato scelere in mente hominis erubescencia renovatur, et tanto quisque plus in actibus proficit virtuosis, quanto plus maculas criminum lavacro confessionis, frequencius abluit et abstergit. Horas quoque et communia sanctorum cordetenus perfecte didicit, que cottidie devote cantavit. Habebat autem capellanos cottidianos ad mensam et pabulum ascriptos XXIIII ad minus, et capelle regie prepositum, qui secundum ordinem ad beneficia promovebantur. Hii singulis diebus horas canonicas et misssas quam plures in die coram principe decantabant, quibus cantantibus alii legebant. Ad singulas vero missas grossum unum offerebat, manum osculando celebrantis. Raro vel nunquam infra missarum solempnia princeps loquebatur; sed tota mente Deum deprecabatur pro sua et suorum salute subditorum; nam sepe oracionis virtus perditur, cum terrenarum cogitacionum mens strepitu detinetur.

Eodem anno Rudolfus, rex Romanorum, moritur, de cuius morte princeps cum coniuge plurimum conturbantur.

Eodem anno mortuo duce Cracouie magnates regni Polonie Wenceslaum, principem Boemie, sibi in regem eligunt; sed illuc [Thobiam, episcopum Pragensem] dirigit, qui se de terra eadem nomine regio intromisit.

Eodem anno civitas Acaron a Sarracenis obseditur et civitas Pragensis igne familiari consumitur.

Anno Domini MCCLXXXXII venerunt nunccii de partibus Polonie et ad principem Boemie, qui ducatum Cracouie, de quo se princeps nuper intromiserat, devastari lingua et literis referebant. Princeps vero Boemie congregato maximo exercitu Poloniam ingreditur in manu potenti et brachio excelso, cui duces et principes Polonie occurrunt, pacem et concordiam postulantes, se et sua principi Boemie in feodum perpetuum offerentes. Demum veniens Cracouiam ab omnibus benigne suscipitur et dispositis hiis, que ad pacem sunt, protinus ante Zyradiam, ubi Lokethones erant, tentoria sua figit, et in die sancti Wenceslai oppidum illud expugnans ipsos principes, turbatores pacis, divina suffultus potencia captivat, et disposita pace bona in regno Polonie cum palma victorie ad regnum Boemie feliciter est reversus.

Eodem tempore Rudolfus, dux Austrie et Sweuie, filius Rudolfi, regis Romanorum, qui duxerat in coniugem Agnetem, sororem regis Wenceslai, veniens Pragam post aliquos dies moritur, videlicet in vigilia Ascensionis Domini, et in ecclesia Pragensi sepelitur, ubi penes eundem eciam sepultus est postea Rudolfus alius, electus in regem Boemorum, qui fuit Alberti, regis Romanorum, de quo infra dicetur.

Eodem anno, videlicet anno Domini, ut supra, electores Romani imperii comitem de Nassau Adolfum in regem Romanorum elegerunt de consilio et auxilio Wenceslai, principis Boemie; et hoc factum est propter Albertum, ducem Austrie, sororium principis prefati, quia terram datam in Austria pro dotalicio Gutte regine Albertus ipse violenter et indebite occupabat.

Eodem tempore Albertus, dux Austrie, cepit gentem Sweuicam diligere et suos despicere. Unde barones Austrie mittentes ad principem Boemie nunccios solempnes petentes, ut veniat et de ducatu Austrie se intromittat, quia in hoc confederati sunt, ut Alberto, expulso principem Boemie pro domino habere velint. Quibus princeps adhibuit assensum et consensum promittens in brevi venire cum valido exercitu. Audiens autem soror Gutta dicti principis Alberti, fratris sui, hec sibi insinuavit et consuluit, ut graciam regiam inveniret. Qui acquiescens consiliis eius, ad principem Boemie veniens gracie eius se subdidit et mediante sorore graciam est assecutus.

Eo tempore dux Calisiensis in regem Polonie de mandato sedis apostolice coronatur, sed in brevi a suis occiditur.

Anno Domini MCCLXXXXV sanctus Celestinus, premaxime humilitatis ipsum impellente gracia, anno primo sedis sue in Neapoli apostolice dignitatis apicem voluntarie resignavit, ad suggestionem Bonifacii pape VIII, ut dicitur, qui sibi in papatu successit. Iste Celestinus, vir bonus et vite sancte, postea per Clementem papam V canonizatus est sub anno Domini MCCCX. Huic Celestino successit Bonifacius VIII, qui librum sextum decretalium edidit; postea a Columpnisensibus et marschalko regis Francie occiditur.

Eodem anno Iudei in Almannia et Boemia inmaniter trucidati sunt.

Eodem anno Tobias, episcopus Pragensis XXVI, pontificatus sui anno XVIII viam universe carnis ingressus, plenus dierum suorum optimam post se famam reliquit et bona multa ecclesie fecit. Post cuius obitum et sepulturam solempnem canonici Pragenses convenientes in unum, invocata Spiritus sancti gracia dominum Gregorium, tunc decanum Pragensem, magistrum in artibus, virum simplicem. rectum ac timentem Deum, habentem in etate circa LX annos concorditer elegerunt.

Anno Dnmini MCCXCVI Albertus dux Austrie, a quibusdam electoribus in regem Romanorum eligitur contra Adolfum, regem Romanorum, et congregato valido exercitu ambo idem reges in campis congressi sunt, et post diutini belli Adolfus rex occiditur et regnavit pro eo Albertus de Austria predictus.

Anno Domini MCCXCVII in die sancto Penthecostes [celebratum est] festum celebre, quia illuxit tempus glorie, quo refulsit rex quasi sol in regno Boemie, et qui prius erat in nubilo, nunc fulget in solis radio. Ecce divina disponente clemencia venerabilis pater Gerhardus, sancte Maguntine sedis archiepiscopus, cuius tunc temporis intererat coronare reges Boemie, veniens Pragam cum magno nobilium comitatu, die prefato assistentibus sibi reverendis patribus domino Burcardo, archiepiscopo Magdeburgensi, nec non Gregorio Pragensi, ac Olomucensi, Misnensi, Constantiensi, Basiliensi, Frisiensi, Cracouiensi ac Lubucensi ecclesiarum episcopis, et multitudine abbatum et prelatorum coliosa, presentibus eciam principibus secularibus, Alberto, duce Austrie, et aliis multis, serenissimum principem Wenceslaum, filium olim regis Ottakari, et illustrem dominam Guttam, consortem eius, premissis benediccionibus consuetis et debitis, coronavit: hunc in regem, hanc in reginam Boemie, cunctis exultantibus et iocundantibus ultra modum. Audita est vox multorum milium hominum dicencium: Salus, honor, virtus et imperium sit regi nostro Wenceslao et regnet super nos vivatque in eternum. Facta est hec coronacio in ecclesia sancti Viti maiori, videlicet Pragensi, die et anno quibus supra. Ut autem dicte coronacionis solempnitas debito perficeretur officio, factum est pallacium magne magnitudinis in loco campestri inter montem Petrinum et villam Zlechow super rippa fluminis Multauie, et coopertum et circumdatum pannis preciosis, ubi ministratum est prandium cunctis advenientibus habundanter. Tanta autem multitudo hominum de partibus alienis advenerat ad festum et solempnitatem huiusmodi, quod, ambe civitates Pragenses ipsam non poterant capere, sel infiniti coguntur tentoria figere sua in campis. Completa igitur solempnitate regie coronacionis sequenti die, videlicet XIV kalend. Iunii, rex Wenceslaus cum universa curia et turba principum ac nobilium copiosa multitudine, que convenerat ad solempnitatem predictam, veniens ad fundacionem suam novam in Zbraslaw, cui nomen tunc imposuit Aulam Regiam, ubi regalibus indutus est ipse rex, cum archiepiscopo Magdeburgensi et primo abbate ipsius loci primarium posuerunt lapidem in fundamento, in quo scriptum erat literis aureis: Iesus Cristus. Deinde de fossa exeunt, et in loco preparato ipse archiepiscopus astantibus rege, nec non episcopis et principibus supradictis cantavit missam de Annuncciacione beate Virginis cum magna solempnitate. Ibidem rex multas possessiones tradidit pro sustentacione abbatis et fratrum monasterii ipsius. Donavit eciam eis multas sanctorum reliquias auro, argento et gemmis preciosissime adornatas; ornatum multiplicem ecclesiasticum cum calicibus, libris, ultra quam eis sufficiebat.

Eodem anno die XVII post coronacionem predictam regina Gutta, prefati regis Wenceslai conthoralis, Deo vocante de hac vita cum magna devocione, racionis bona discrecione tollitur, et sic, gaudium in luctum convertitur. Erat enim mulier virtuosa et in oculis omnium valde graciosa; unde de eius morte omnes a maioribus usque ad minimos multum conturbantur. Genuerat autem rex Wenceslaus ex eadem Wenceslaum filium, Annam, quoque Elizabeth filias, de quibus in sequentibus dicetur.

Anno Domini MCCC in mense Iulio ad iussum regis veniunt de Florencia quidam viri experti, et in monte Cuthnis novas cudunt monetas, grossos videlicet Pragenses et parvulorum. Variacio autem dicte monete preteritis temporibus mercatoribus ac pauperibus hominibus fuit multum dampnosa. Pius ergo rex providere incommoditati pauperum, monetam ipsam tunc puram et valde bonam fieri fecit; sed post mortem eius fuit miserabiliter destructa et contra Deum ac iusticiam deteriorata.

Eodem anno ex parte principum, baronum et nobilium Polonie veniunt ambasiatores solempnes ad regem Wenceslaum, offerentes se ac petentes suppliciter, quod cum rex Calisiensis nuper viam universe carnis sit ingressus, nullumque heredem masculini sexus, sed solum virginem, Elyzabeth nomine, reliquerit, ipsam ducem dignaretur ducere in uxorem et terras ac regnum Polonie susciperet, ipsosque ab impedimentis inimicorum liberaret. Tandem rex Wenceslaus prehabito maturo consilio suorum fidelium predictorum annuit peticionibus ambasiatorum. Congregato magno gencium suarum exercitu intravit Poloniam in manu potenti, adversarios et turbatores pacis quosque viriliter expugnavit et regnum ipsum sue dominacioni viriliter subiugavit. Postquam autem rex ipse regnum Polonie et terras ad illud spectantes sue dicioni subiugasset, venit ad Gneznam, civitatem Polonie metropolitanam, ubi in ecclesia maiori petentibus principibus, baronibus et nobilibus ipsius regni per venerabilem patrem, dominum Petrum, archiepiscopum Gneznensem, in regem Polonie inunctus ac coronatus est cum magna solempnitate et leticia populorum. Demum constituto ibidem pro capitaneo nobili viro, domino Henrico dicto Berka de Duba, barone regni Boemie, Wenceslaus, Boemie et Polonie rex, Pragam feliciter est reversus.

Eodem anno mortuo rege Andrea, rege Vngarie, qui unicam filiam reliquit heredem regni eiusdem, venerunt nunccii ex partibus principum, baronum, nobilium Vngarie ad regem Wenceslaum referentes, qualiter orbato regno ipsorum rege filium regis Wenceslai, eciam Wenceslaum nomine, in regem Vngarie eligerent, promittentes sibi filiam dicti Andree, Vngarie regis, tradere in uxorem, rogantque, ut quantocius venire dignaretur et regnum Vngarie, quod erat impacatum, pacificaret. Rex Wenceslaus prehabito consilio filium suum unicum Wenceslaum XIII annos etatis sue habentem cum multitudine maxima in Vngariam dirigit, quem post in brevi archiepiscopus Collotriensis in civitate Alba regum Vngarie, cunctis principibus et magnatibus petentibus in regem super regnum Vngarie inunxit et solempniter coronavit. Post hoc ipsum in Budyna cum omni solempnitate et honorificencia deduxerunt. Hiis ita se habentibus res gesta dominum Bonifacium papam VIII non latuit, qui ad suggestionem quorundam malignorum de regno Vngarie Karolo, filio Karoli, regis Sicilie, providit. Factum est ergo scisma magnum in regno Vngarie: alii cum rege Wenceslao, alii cum rege Karolo se permansuros promittunt. Audiens hec Wenceslaus, rex Boemie et Polonie rex, pater ipsius, saniori usus consilio, Vngarorum timens perfidiam cum unicum illum haberet filium, timens ne regnum Boemie exhereditaret, congregato magno exercitu Vngariam proficiscitur, filium suum Wenceslaum, regem Vngarie predictum, reducit Boemiam. Gaudent cuncti de felici reditu suorum principum.

Eodem anno Elizabeth, filia quondam regis Calisiensis, anno XIII etatis sue Pragam est adducta; sed post tres annos nupcie huiusmodi inter regem Wenceslaum seniorem et ipsam sunt carnales copule consumate. Ipsa quoque regina auctoritate Maguntini archiepiscopi in ecclesia Pragensi in reginam Boemie est solempniter coronata. Et facta sunt sedilia ad huiusmodi solempnitatem inter ecclesiam Pragensem et monasterium Georgii in castro Pragensi: ibique celebratum est convivium magnificum, et rex multa donaria sua diversis est elargitus. Anno quoque tercio post nupcias antedictas genuit Wenceslaus ex eadem filiam nomine Annam.

Eodem anno Albertus de Austria, rex Romanorum, misit solempnes nunccios ad regem Boemie, asserens decimam moncium argentifodinarum in Cuthna ad se iure imperii pertinere, petens a rege proinde octuaginta milia marcarum pro retentis. Insuper terras Egram, Misnam, Vngariam, Cracouiam et totum Polonie regnum sibi peciit resignari. Rex vero Wenceslaus, suorum prehabito consilio sapientum, nuncciis regis Romanorum taliter respondit, quod decimas de montanis suis imperio persolvere non tenetur. Similiter de terris predictis respondit: quod quasdam ex eis iure dotalicii, alias iure successionis hereditarie tenebat, quare ad earum restitucionem minime tenebatur. Rex vero Albertus ira motus, inmemor beneficiorum, que sibi sororius suus, rex Boemie, exhibuit, congregato valido exercitu Boemiam intravit et circa Budweis tentoria sua collocavit, prestolans ibi filii sui, ducis Austrie, adventum, qui in brevi cum Vngaris, Bulbaris et paganis per Morauiam transiens circa quatuor milia hominum ferro et igne interemit, virgines quoque, matronas ac mulieres secum abduxerunt, infantes, et qui ire non poterant, in ore gladii interfecerunt. Convenerunt quoque rex Romanorum cum filio et circa Cuthnam castra metati sunt. Incole vero eiusdem loci, videntes exercitum magnum et validum timuerunt valde, et infra diem ac noctem fossatum circum civitatem eiecerunt et cum sepibus ad resistendum inimicis munierunt. Demum, ut exercitum ab obsidione repellerent, inito consilio fuliginem purgamentumque scorearum argenti, alias quoque scenosas immundicias fluvio ibi decurrenti caute miscuerunt, ac ubi homines, iumenta seu equi de exercitu aquam hauserunt et biberunt, protinus mortui sunt tot et tanti, qui numerari non poterant. Advertens autem rex Wenceslaus, quod exercitus inimicorum ex infeccione huiusmodi erat multum debilitatus, exercitum proprium sue gentis electe, quem in civitatibus collocaverat, congregavit in unum et die crastina bellaturus Cuthnam applicuit. Hec audiens rex Romanorum eadem nocte fugam arripuit et latenter abscessit, nec amplius apparuit nocere terre Boemie vel incolis ipsius. Anno Domini MCCCI domino Gregorio, episcopo Pragensi XXII, viam universe carnis ingresso, reverendus pater et dominus Iohannes, canonicus, Pragensis, filius domini Gregorii de Drassicz, in episcopum Pragensem a capitulo suo invocata Spiritus sancti gracia rite ac canonice eligitur. Huic eleccioni rex cum regni nobilibus et clero ac universo populo congratulatur et in dominica: Populus Syon, in ecclesia Pragensi in pontificem consecratur. Iste venerabilis pater unum et precipue bonum in suo presulatu non sine magno labore fecit: cum enim animadverteret, quod a retroactis temporibus multis consvetudo prava, imo iusticie et canonibus contraria in Boemia inolevisset, videlicet quia plebani - - - - - domino Iohanni, episcopo Brixiensi, qui dicti regis dum obitum iugiter defleret et se continuis lamentacionibus affligeret, apparuit, ut veridica relacione prolatum est, eidem flenti rex Wenceslaus in sompnis facie serena et veste prefulgida, dicens: Iohannes, quem quereris? cur ploras? Cui episcopus inquit: tuum, mi domine rex, obitum et gentis tue post te deploro excidium. Cui rex ait: O miser! nunquam legisti verba hec: Cum te consumptum putaveris, orieris ut Lucifer et habebis fiduciam proposita tibi spe, et defossus securus dormies; requiesces, nec erit, qui exterreat, et deprecabuntur faciem tuam plurimi. Et evigilans episcopus invenit hoc scriptum in XI capitulo libri Iob. Vere non gratis deflevit hic episcopus regis huius obitum et gentis sue excidium, quia post in brevi tanta mala evenuerunt in Boemia, que difficile, ymmo impossibile erit scribere vel narrare, ut in sequentibus patebit.

Defuncto itaque rege Wenceslao secundo, filius eius Wenceslaus, huius nominis tercius, sibi successit in regnis Boemie et Polonie. Habuit autem rex Wenceslaus secundus unam filiam: I^a Anna, quam tradidit Henrico, duci et comiti Tyrolis, que mortua est absque liberis; II^a Elyzabeth, quam postea duxit Johannes rex, ut in sequentibus patebit; et III^a Margaretha, quam [duxit] Bolko, dux Slesye dominusque Legnicensis, ex qua genuit duos filios, Wenceslaum et Ludwicum duces. Item IIII^a filia Agnes ex regina Elizabeth, que fuit copulata Henrico, duci de Iaur.

Anno Domini MCCCVI Wenceslaus Vngarie, Boemie et Polonie rex, duxit in coniugem Fyolam, virginem speciosam, filiam ducis Tessnensis. Sororem autem suam seniorem Annam copulavit Henrico, duci Karinthie et comiti Tyrolis. Elyzabeth vero virginem, sororem suam secundam, ad monasterium sancti Georgii in castro Pragensi, sub habitu tamen seculari, tradidit ibidem educandam.

Sed, ut dicitur, conceptum sermonem quis poterit continere? Aliqua scripto commendare ipsa me impellit necessitas, magis libet tacere quam loqui; sed, ut posteri hec legentes, secundum illa sibi et suis liberis provideant, tacere non possum. Loquar utique in amaritudine anime mee et dolenter referam de vita et morte huius gloriosi principis, que in scriptis veridicis inveni, et a maioribus fide dignis audivi. Iste rex Wenceslaus iuvenis, dum puerilem duceret etatem, a pueris, non etate, sed racione, inter pueros est educatus. Nec habuit magistrum aut preceptorem, qui sui misereretur, sed omni voluntate perfruebatur ab infancie sue annis et non regebatur, sed regebat. Similem legimus historiam in libris regum de Heli, summo sacerdote, et filiis eius, quos pater nunquam pro excessibus corripuit, unde malo fine vitam suam prout et hic rex, proh dolor! terminarunt. Dum enim rex Wenceslaus in Vngaria moram traheret, habuit secum plures filios baronum ac nobilium de Boemia, qui ex illicito contubernio ad multa illicita flexibilem iuvenis regis animum inclinaverunt. Incepit enim cum eis ipse rex lascivire, vinum forte usque ad ebrietatem cottidie bibere, noctes insompnes ducere, de mane, cum deberet officio divino aut consiliis necessariis interesse, usque ad horam meridiei dormitare et surgendo vix consummato prandio vanis colloquiis et fabulacionibus intendere. Depravaverant enim mala consorcia eius cor, ut nec Deum nec homines iam timeret. Noctis eciam tempore, dum ipse vino estuaret, filii nobilium impetrabant ab eo bona regalia et castra in Boemia et super hiis litteras pro omni sua voluntate. Quid plura, non fuit, qui faceret bonum circa huiusmodi principem, non fuit neque usque ad unum. Heu! heu! cur pater suus, sapientissimus princeps, huic inveni ab ineunte etate non providit de informatore meliori seu pedagogo rigidiori, penitus ignoro. Si dilexit filium, quam ob rem non adhibuit magisterium? Referunt quidam, cum ipse rex defuncto iam patre regnaret in Boemia, quadam vice secundum numerum baronum statuit numerum in ordine ollarum novarum, et nominans ollas singulas nomine baronum singulorum percuciebat ollas post ordinem dicens: Tu baro talis mihi redde, quod obtines, castrum tale. Sic confringam capita resistencium ac rebellancium mihi meorum subditorum. Nil tacuisse nocet, nocet esse locutum. Nec res gesta latere putuit eos, quos negocium tangebat, pavebant enim singuli in cordibus suis, dicentes: Quis, putas, puer iste erit? Si dimittimus eum sic, omnes nos destruet et expellet. Interea veniunt de Polonia nunccii et legati, qui terram regi subiectam per Lokethonem ducem vastari graviter et destrui nuncciabant. Rex vero congregato exercitu versus Poloniam dirigit gressus suos, ac ubi venit in Olomucz, moram faciens expectando gentem aliquot dierum ibi traxit. Quadam vero die, dum rex ipse post prandium membra sopori dare vellet, et omnes ab eo utique incaute discederent, quidam malignus homo, ut dicebatur, Turingus nacione, captata hora regem ipsum solitarium inveniens, gladio immaniter trucidavit, nec discessit ab eo, quousque rex spiritum exalaret. Denique cum factum ad noticiam fuisset deductum aliorum, fit concursus populi, homicida ille capitur et membratim dividitur in eodem momento. Acta sunt hec sub anno Domini MCCCVI, pridie nonas Augusti, etatis sue anno XVIII.

In isto rege et morte sua flebili exstincta est lucerna et propago ducum atque regum Boemie, descendencium a Przemisl, primo duce, per lineam sexus masculini. Quid dicam de officialibus regis illius temporis, ignoro. Quare abierunt, aut quo diverterunt? Nescio, quam ob rem regem sibi commissum non custodierunt mali familiares, imo iniqui proditores, qui in commissis tibi agunt negligenter. Negligencia enim et dolus equiparantur. Ubi tunc erant magister curie, magister camere, marschalcus, qui ad dona capienda semper sunt primi? Ubi fuerunt barones, nobiles et custodes regie maiestatis? Credo, non invenient excusacionem, quia aut fuerunt facti sceleris conscii aut negligentes. Vere omnes filii mortis estis, qui non custodistis dominum vestrum, nec conservastis christum Domini. Sepultus autem fuit rex ipse cum fletu et eiulatu maximo in ecclesia Olomucensi annis plurimis. Demum per illustrem dominam Elizabeth, reginam Boemie, sororem suam translatus est de Olomucz in Aulam Regiam fundacionem patris sui, ubi nunc in pace auctore Domino requiescit.

Eodem tempore barones et nobiles ac civitates regni Boemie congregati in unum in curia episcopali sub castro Pragensi tractabant de eleccione futuri principis, aliis nominantibus Henricum, ducem Karintie et comitem Tyrolis, qui filiam regis Wenceslai Annam habebat in coniugem; aliis nominantibus Rudolfum, filium Alberti, regis Romanorum. Et camerarius regni, dominus Thobias de Bechina, cum eo tempore pateretur in pedibus infirmitatem, in ipso eleccionis tractatu iacebat in lecto episcopali in camera secreciori, ubi omnes una cum episcopo congregati fuerant, aperiens os suum dixit: Ex quo de principe eligendo concordare non possumus, expedit, ut unus de rusticis ville Stadicz, unde Przemisl, primus dux Boemorum, ortus erat, a nobis in principem eligatur et Elizabeth virgini, filie regis Wenceslai, matrimonio copuletur. Displicuit hic sermo multis eo, quod super ipsos rusticus regnare deberet. Et unus ex nobilibus, cui nomen Crussyna, accurrens ad lectum prefatum dominum Tobiam letaliter vulneravit. Et hoc facto, licet multi in foribus starent armati, illesus evasit. Magnum oritur scisma inter nobiles et civitates. Unde dux Karinthie per quosdam vocatur tunc Boemiam cum coniuge sua Anna regnaturus. Cumque res et factum huiusmodi Alberto, regi Romanorum, innotuisset, mittit filium suum Rudolfum cum magno exercitu Boemiam et a maiori parte nobilium ac civitatum in regem suscipitur et regnat pro parvo tempore potenter. Accepit enim in coniugem sibi reginam Elizabeth, olim regis Wenceslai senioris relictam. Varia incommoda et maxima dampna perpessi sunt omnes incole regni Boemie propter discordiam principum prefatorum. Videns autem dux Henricus Karinthie, quod Rudolfo, regi Boemorum electo, sua potencia resistere non valeret, a facie ipsius clam de Praga aufugit cum uxore.

Anno Domini MCCCVII Rudolfus, rex Boemorum electus, obsedit civitatem Horazdowicz et ipsam contra dominum Bauarum expugnabat potenter, quia dominus Bauarus ipsius eleccioni resistebat. Cumque ibidem moram traheret, ecce propter dissenteriam nimiam debilitatus de hac vita migravit, quinto [nonas Julii] regni sui anno I et sepultus est in ecclesia Pragensi, ubi Elizabeth regina, duorum iam regum relicta, construxit altare et dotavit.

Eodem anno fuit siccitas magna, ita quod semina et fructus perierunt, et magnus fuit victualium defectus.

Eodem tempore fautores ducis Karinthie mittunt ad eum nunccios et legatos nuncciantes mortem regis Rudolfi, et ut veniat et se de regno intromittat postulantes. Quorum peticionibus ac malis persuasionibus idem dux annuens, congregato valido exercitu Boemiam intrat manu potenti et multis in via transitus sui existentibus dampna infert irrecuperabilia. Interim Albertus, rex Romanorum, audiens mortem Rudolfi, filii sui predicti, alterum filium suum Fridericum, ducem Austrie, multis armatis dirigit Boemiam precipiens, ut ipse et non alius in regem suscipiatur. Demum ipse rex Romanorum propria in persona cum filio suo iam dicto potenti manu intrant regnum et tentoria sua collocant inter Coloniam et Cuthnam, quibus barones regni, et precipue Henricus de Lypa multa dampna intulerunt. Videns autem rex Romanorum, quod yemps instaret, in civitatibus sibi adherentibus gentes plurimas collocavit, promittens suis fautoribus in proxima estate cum maiori potencia redire. Sed homo cogitat, Deus disponit. Non enim, ut predixerat, res evenit; nam ipse Albertus, Romanorum rex, in brevi post hoc a Iohanne, nepote suo, et quodam milite, cui multa mala fecerat, occiditur, et sic filius suus Fridericus, dux Austrie, spe sua frustratur.

Eodem tempore Henricus, comes Luczemburgensis, in regem Romanorum ab electoribus imperii concorditer eligitur. Hiis ita se habentibus Henricus Karintianus, in regem Boemorum electus, exercitum ducis Austrie viriliter expulit et regnum Boemie obtinuit, sub cuius regimine status regni multum viluit. Impii resurgunt, cadunt innocentes, violencia dominatur, iudicium et iusticia exulant a patria, ecclesie spoliantur et monasteria calcantur, voluntas omnium malorum habetur pro lege. Spolia frequentantur, viduarum et orphanorum clamoribus nullum adhibetur remedium, luget clerus et ululat populus. Et hec mala durant tribus annis continue, quibus iste Karintianus regnat in Boemia. Tanta mala fecit et fieri permisit, ita quod flagellum Dei ipse fore credebatur.

LIBER SECUNDUS.

Hic incipe scribere secundum librum cronice Pragensis, secundum intencionem domini imperatoris Anno Domini MCCCX barones, nobiles, wladicones et civitates regni Boemie cum venerabili patre, domino Iohanne, episcopo Pragensi, convenientes in unum considerantesque malum statum regni Boemie et quod ipsa terra per ducem Karinthie, qui regnum occupabat Boemie, non salvata sed magis esset plagata - congregaverat enim alienigenas, bellatores fortes atque multos, qui rapiebant, diripiebant bona singulorum, et nullus securus erat de rebus, neque de vita - inito ergo consilio mittunt ambassiatores et nunccios solempnes ad dominum Henricum, regem Romanorum, petentes ipsum, ut filium suum Iohannem eis in regem dare dignetur, et ut ius ad regnum habeat, Elizabeth virgo, quondam regis Wenceslai filia, sibi matrimonio copuletur. Qua legacione rex Romanorum benigne recepta peticionibus nuncciorum clementer annuit et virginem Elizabeth sibi in civitatem Spiram super Reno adduci iubet, filio suo Iohanni matrimonialiter copulandam. Nunccii vero audita voluntate regis gavisi sunt gaudio magno et Boemiam protinus gressus suos dirigunt, episcopo, nobilibus ac civitatibus voluntatem ac iussa regis Romanorum referunt. Exultant omnes et letantur sperantes, quod Deus in adventu novi principis gentem consolabitur desolatam. Et sine omni mora Elizabeth virginem tollentes de monasterio sancti Georgii, ubi in habitu seculari deguerat, preparant et adornant magnifice, ut decuit reginam. Ad Renum ipsam cum multis nobilibus transmittunt velocius ad locum predestinatum. Quam venientem rex Romanorum benigne suscipiens tanquam filiam propriam honorifice ac magnifice pertractavit.

Hiis diebus rex Romanorum propter nupcias filii sui Iohannis cum Elizabet celebrandas convocavit electores imperii et principes Almanie, mandans, ut universi octavo kalendas Augusti in Spira super Reno, civitate imperiali, ad solempnitatem nupciarum filii sui debeant convenire. Adveniente igitur termino prefixo conveniunt electores et principes ac nobiles universi ad locum prefixum, ubi Iohanni, filio regis Romanorum, Elizabeth, filia quondam regis Boemie, matrimonialiter copulatur. Factum est ergo gaudium magnum in die illa et solempnitas nupciarum, ut imperialem decuit dignitatem. Die sequenti Iohannes, filius regis Romanorum, indutus regalibus, cum vexillis regni Boemie, stipatus principum, comitum, baronum nobiliumque magna cum multitudine, regnum Boemie ab imperio in feodum suscipit in civitate predicta.

Interea dux Karintie, qui occupabat regnum Boemie, mittit nunccios ad Fridericum, marchionem Misnensem, petens, quatenus sibi veniat in auxilium, promittens munera et stipendia infinita. Qui veniens cum exercitu valido in die Exaltacionis sancte Crucis civitatem Pragensem hostiliter circumvallavit. Verum domina Anna, uxor Karintiani, morabatur in domo Nicolai de Turri in civitate maiori Pragensi; unde Karintianus liberum habuit cum suis introitum et exitum ad faciendum omnia iuxta sue beneplacitum voluntatis. Ingredientes autem Misnenses civitatem per portam ibi exiguam per quorundam tradicionem, ipsam hostiliter et immaniter depredati sunt, et frangentes domos civium rumpebant muros et pavimenta, querebant pecunias et in cloaca quadam quinque milia marcarum invenerunt. Multi ex civibus, qui Iohanni futuro regi favebant et fidem promiserant, ad loca, ubi servari poterant, fugierunt. Sed et Wolframus civis hospitale et pontem Pragensem ascendit et fortissime incastellavit. Consuluit tamen, ut exercitui Misnensium pocius victualia venderentur, quam illa vi raperent. De illis enim, qui civitatem ingrediebantur, quilibet intrabat domum cuiuscunque civis, et omnia, que inveniebant, tollebant asportando et distrahendo pro sua voluntate. Nullus audebat contradicere, quia, quicunque se eis opposuit, interficiebatur. Multi dabant sceleribus rapiencium operam, quia nulla pena sequebatur culpam. Et facta est civitas Pragensis, que erat domina civitatum aliarum et princeps provinciarum, spelunca latronum et refugium omnium malorum. Et non solum ipsa civitas, sed et tota patria sic malorum incursibus devastata est, ut specialis permissio et ulcio Dei crederetur. Ecclesie et monasteria ab impiis expugnabantur, homines utriusque sexus pro pecuniis martirizabantur, et ascendit clamor et ululatus usque in celum, quia iuxta vulgare proverbium: Qui cito vult vias, non curat, quid mali facit. Iste enim Karinthianus Deo et hominibus odibilis, digno Dei iudicio reprobatus, videns et senciens, quod finaliter repelleretur, more diabolico, cupiens post suum recessum famam malam relinquere, permisit et mandavit fieri omnia mala, que poterant excogitari.

Venientes itaque nunccii solempnes ad regem Romanorum et filium suum Iohannem, regem Boemie electum, omnia mala, que faciebat Karintianus et Misnenses, retulerunt. Quibus novitatibus auditis, rex Romanorum magnum circa Nurenberg fecit aggregari exercitum. Committit venerabili patri, domini Petro, archiepiscopo Maguntino, ut filium suum Boemiam conducat. Cum magno dolore et multis lacrimis rex Romanorum filium suum unicum Iohannem ac coniugem ipsius Elizabeth a se dimisit, de eorundem recessu multum contristatus. Recepta igitur licencia Iohannes, electus Boemorum rex, et sua coniunx Elizabeth letabundi Nurenbergam applicant. Ibidem prestolantes adhuc gentem forciorem moram XIIII dierum trahunt. Deinde in die sancti Luce evangeliste cum maxima armatorum fortitudine versus Boemiam dirigunt suos gressus. In die Omnium, Sanctorum transvadentes flumen Egram veniunt Budynam. Ibidem reverendus pater, dominus Iohannes, episcopus Pragensis, cum magna gente ei primus occurrit novo principi, et in die sancte Elizabeth applicant ad montem Cuthnis, ubi erat magnus exercitus ex parte Karintiani collocatus, quem novus princeps viriliter impugnabat, et ipse viriliter resistebat. Multi ex utraque parte fuerunt ibi vulnerati et plures occisi. Videns autem Iohannes, rex electus, quia frigus horridum inhorruerat, arva quoque congelata sunt et tempus morandi in campis preterisset, mittit nunccios ad civitatem Coloniam, ut regem verum et hereditarium pacifice suscipiant. Quibus illi responderunt: Quidquid Praga, nostra metropolis, erga vos, o domine rex, faciet, nos faciemus incunctanter. Hiis auditis princeps novus omnem exercitum suum congregavit in unum, Pragam applicuit, et ante civitatem Pragensem in campis castra metatus est. Erat autem frigus horridum plus solito, et equi multi propter magnum frigus mortui sunt. Alimenta eciam deficiebant eis, quia pre nimio frigore et propter spolia nihil adducebatur. Devastaverat eciam Karintianus terram, et precipue circum Pragam, ut parum vel nihil possent invenire.

Interea hii, qui de parte Iohannis, novi principis, fuere in civitate, collegerunt consilium utique toti genti salubre et utile, quomodo regem Iohannem cum suo exercitu clam intromitterent, expulso exercitu Karintiani. Ipse enim conscius sibi, quia multis male fecerat, relictis gentibus suis in civitate, transtulit se ad castrum Pragense, timens sibi affuturum, quod postea iusto Dei iudicio evenit. Nuncciaverunt ergo principi venturo dicentes: Quacunque hora die crastina campana maior ad sanctam Mariam ante letam curiam primo, secundo, tercio sonata fuerit, cum vestro exercitu civitati appropinquate et securi introite. Die crastina, que fuit III nonas Decembris, adveniente hora nona viri multi, qui fuerunt de parte Iohannis, conglobati in unum intrant potenter ad ecclesiam sancte Marie in loco predicto, et sonant campanam maiorem primo, secundo, tercio. Repente tunc novus princeps exiens de castris suis cum exercitu suo magno et valido venit, in civitatem tentans in dievrsis locis habere introitum. Nec venire poterat, quia exercitus et gentes Karintiani in muris et turribus viriliter defendebant. Multi ex utraque parte sagittati et vulnerati sunt, prout ius pugnancium hoc requirit. Novissime gentes domini Iohannis, episcopi Pragensis, veniunt ad portam sancti Benedicti, quam de facili capiunt et intrant, quos sequitur totus exercitus cum rege electo, habentes galeas coronatas in capitibus et in manibus gladios nudos et extensos. Videntes autem hii, qui de parte fuerunt Karintiani, que fiebant, subito tanquam stipula ante faciem venti, et veluti cera fluit ante faciem ignis, disparuerunt, et relicta civitate ad castrum Pragense, ubi dominum suum esse sciebant, properant.

Mox, ut princeps novus civitatem Pragam ingressus est, clamatum est ab universis de iussu: pax, pax, pax et securitas omnibus amicis et inimicis; rex pacificus ad vos ingressus est, habete pacem et securitatem. Universi autem, qui a facie Karintiani et suorum fugerant, vel ab ipso fuerant expulsi, redierunt et rehabuerunt suas domos et possessiones. Et continuo barones, nobiles ac cives deponentes arma bellica, induentes vestes iocunditatis et leticie, ambulant publice et secure domos suas, quas hactenus semper tenuerant bene seratas, sine omni timore aperiunt et incedunt omnes unanimes, Deo gracias referentes.

Advertens autem impius Karintyanus, quod nec Deo, cuius ecclesias et monasteria leserat, nec hominibus, quos diversis rapinis molestaverat, erat amabilis, sed magis molestus, V idus Decembris, cunctis circa mediam noctem dormientibus, confuse et ignominiose clam de castro Pragensi ad propria recessit una cum coniuge sua domina Anna et toto exercitu: nec amplius in terra Boemie comparuerunt. Sic pereant illi, qui cuncta perdere festinant.

Mane facto, cum recessus Karintyani et suorum regi electo innotuisset, castrum Pragense ascendit, ecclesiam et sanctorum limina sine omni impedimento devote visitavit et possessionem pacificam tocius regni obtinuit. Et repropiciatus est Deus terre populi sui. Post multam affliccionem misit eis redempcionem, et cessaverunt amplius omnes discordie. Deinde novus rex novam et primam indicit curiam, ut omnes barones, nobiles, magnates, wladicones, cives et incole regni Pragam in festo Nativitatis Christi proximo conveniant, precipit per nunccios et litteras.

Anno Domini MCCCXI in festo Nativitatis Domini nostri Iesu Christi iuxta preceptum Iohannis, regis Boemie electi, cuncti barones, nobiles. wladicones, cives, abbates, prepositi et decani, omnesque pociores tocius regni, nec non de aliis terris principes plures veniunt Pragam pacifice sine armorum apparatibus iocunde et letanter. Deo auctori pacis de reformacione gracias referentes. Gaudent cuncti et letantur de eo, quod altissimus visitavit et fecit redempcionem plebis sue. Promittunt fidelitatem debitam novo principi et bona atque regalia recipiunt ab eo in feodum. Non est a maiori usque ad minimum, qui contradicat iussionibus regis, omnes ei in omnibus obediunt cum reverencia omni et fidelitate. Inter alios tractatus communi voto omnes statuunt diem, qua regia debeat coronacio celebrari. Ad hanc solempnitatem preparantur magne et permaxime expense et sumptus pro regia coronacione necessarii.

Eodem anno die dominico post Purificacionis festum beate Virginis, que fuit pridie nonas Februarii, serenissimi principes Iohannes et Elizabeth inuncti et coronati sunt, hic in regem, hec in reginam Boemie, in ecclesia Pragensi per venerabilem patrem et dominum Petrum, archiepiscopum Maguntinensem, tunc metropolitanum Boemie, cum maxima leticia et solempnitate ingenti. Et fecerunt prandium regium in monasterio sancti Iacobi fratrum Minorum in civitate Pragensi et locis contiguis, ubi barones, regni Boemie officiales, secundum quod officium uniuscuiusque requirebat, in dextrariis coopertis ad mensam regiam ministrabant.

Et quia terram Morauie continue pressure sicuti et Boemiam graviter afflixerant, cogitavit novus rex eciam huic terre sue et eius incolis, qui per rapinas et discordias nimium affligebantur, subvenire. Eodem itaque anno Iohannes, rex Boemie, cum valido exercitu applicuit Olomucz, ubi tractans de pace et bono statu terre moram traxit per XII dies. Ibidem venit ad regem Iohannem Boleslaus, dux Wratislawie, et terram Oppauie, de qua barones ducem Nicolaum expulerunt, regi restituit. Cui rex solvit VIII milia marcarum pro dotalicio domine Margarethe, coniugis dicti ducis, quia fuit filia olim regis Wenceslai senioris et soror germana Elizabeth regine. Deinde rex Iohannes cum gente sua transit Brunnam, ubi similiter disposito bono statu terre et hiis, que ad pacem sunt, ordinatis, reformata quoque pace et facta plena concordia cum Fridrico, duce Austrie, Pragam cum bona prosperitate reversus est, raptores, fures et turbatores pacis ubique persequendo, castra et refugia malorum humo coequando. Tunc iudicia, et ecclesiasticum et seculare seu terre, reinceperunt habere vigorem et iustitia de celo prospexit reddens unicuique, quod suum erat. Durantibus enim predictis gwerris nulli reddebatur iusticia, quia unusquisque, quod voluit, rapiebat, modica vel nulla usque ad hec tempora secuta est de malefactoribus vindicta. Plerique illius temporis mali homines rapinam reputabant audaciam et secundum Psalmiste dictum: Peccator in desideriis anime sue laudabitur, et iniquus in eo, quod male agebat, contra iusticie regulam benedicebatur.

Anno Domini MCCCXII rex Iohannes audito clamore pauperum, qui rapinis et spoliis in Morauia immaniter affligebantur, misertus eorum descendit Morauiam cum gente non modica. Multa castra et municiones, in quibus latrunculi morari consueverant, disrupit, destruxit, terre adequavit et quosque spoliatores aut malefactores invenit, suspendit laqueo aut ferro trucidari mandavit. Et reformata est pax illo tempore in Boemia et Morauia et gwerrarum ac spoliorum disturbia cessaverunt.

Eodem anno Henricus, Romanorum rex, pater Iohannis regis, Romam pro adipiscenda corona et infula imperiali proficiscitur cum exercitu maximo et in brevi totam Lombardiam sue subiecit dominacioni. Quidam vero ex Romanis advocaverunt Rupertum, regem Apulie, contra Henricum regem Romanorum, cum quo rex Romanorum in urbe Romana plures habuit conflictus et optata semper potitus est victoria; et finaliter fugit rex Apulie a facie regis Romanorum.

Eodem anno dominus Henricus predictus in die sanctorum apostolorum Petri et Pauli Rome a quatuor cardinalibus, quibus dominus papa vices suas conmiserat, in Romanum imperatorem coronatur. Interim dominus rex Iohannes Boemie, filius imperatoris sacrique per Alamaniam imperii vicarius, magnam curiam celebrat in Neuremberg et de gente patri in auxilium transmittenda sollicite tractat. Cumque gentes regis Iohannis ad viam bene expedite in itinere constituti versus Lombardiam procederent, ecce imperator Henricus obsidens ciuitatem Senensem infirmitate tactus, vel ut verius dicam, veneno potatus in vigilia Assumpcionis beate Virginis moritur et in civitate Pysana in ecclesia maiori sepelitur. Post cuius mortem eliguntur duo, videlicet Ludwicus de Bauaria et Fridericus de Austria; sed Ludwicus finaliter obtinuit. Cum itaque rumor de morte imperatoris ad regem Iohannem pervenisset, nimium hic turbatus gentem fecit reverti unumquemque ad propria.

Anno Domini MCCCXIIII dominus Clemens papa V obiit XII kalendas Magii, anno pontificatus sui IX. Hic primus sedem suam collocavit in Auinione. Hic delevit ordinem valentissimum Templariorum in concilio Wyennensi. Post mortem huius pape cardinales reversi in Carpentrato prope Auinionem per plures dies de eleccione pape concordare nequiverunt, unde propter eorum discordiam sedes apostolica vacavit fere tribus annis.

Anno Domini MCCCXV kal. Iulii nata est Iohanni, regi Boemie, ex Elizabeth regina domina Gutta, filia secunda, quam postea tradidit in matrimonium Iohanni, regi Francie, ex qua idem Iohannes, rex Francie, quatuor genuit filios, primum Karolum, regem Francie, secundum Ludwicum, ducem Andagauensem, tercium Iohannem ducem Byturicensem, quartum Philippum, ducem Burgundie.

Eodem anno comes Matheus de Trencz, baro regni Vngarie, congregato magno Vngarorum exercitu terram Morauie hostiliter ingressus civitates, oppida, municiones et villas igne cremavit, homines trucidavit et multa immania perpetravit. Rex vero Iohannes congregata maxima gente sibi processit obviam, a facie cuius Vngari ut stipula ante venti faciem fugierunt, et castra per Vngaros acquisita rehabuit; sed et Vngaros sine numero interfecit, et e converso maxima eis dampna intulit, et post multa facta est pax et concordia inter regem Iohannem et regem Vngarie litteris firmis firmata.

Eodem anno post magnam siccitatem facta est maxima inundacio aquarum, et ex hiis multa dampna hominibus provenerunt.

Iste passus de eleccione duorum regum debet stare supra sub anno Domini MCCCXIII in fine capituli; ibi scribe, non hic.

Anno Domini MCCCXVI electores sacri imperii convenientes in unum vota sua diviserunt in duos: Duo enim archiepiscopi, Maguntinus videlicet et Treuerensis, Iohannes rex Boemie, et Woldinarus, marchio Brandeburgensis, elegerunt Ludwicum, ducem Bauarie. Alia vero pars, videlicet archiepiscopus Coloniensis, Rudolfus, dux Bauarie et comes palatinus, frater germanus dicti Ludwici, et dux Saxonie Fridericum, ducem Austrie, in reges Romanorum elegerunt. Ex horum duorum regum discordia multa in partibus Alamanie orta sunt discrimina. Ludwicum coronavit archiepiscopus Maguntinus, Fridericum vero coronavit archiepiscopus Coloniensis, et factum est murmur et scisma magnum in populo. Alii adherebant Ludwico, alii Friderico; ex continuis enim eorundem principum preliis multi ceciderunt nobiles et magnates.

Eodem tempore rex Iohannes ad suggestionem et consilia baronum et nobilium suorum omnes principes, comites et nobiles alienigenas, quos secum adduxerat et in suo habuit consilio, licenciavit de regno et remuneratis ipsis, prout regiam decuit magnificenciam, ad propria remisit. Constituit autem capitaneum in regno Henricum de Lypa, virum nobilem et potentem, in Morauia vero Iohannem de Warthenberg capitaneum prefecit. Sed nec sic pax reformatur, quin et magis et magis spolia frequentantur. Capitanei faciunt facta sua et in brevi ditantur de urbora et proventibus regalibus, res vero publica minime promovetur.

Cum autem Henricus de Lypa stipatus undique suorum amicorum maxima multitudine in maiori foret predicamento, ecce quidam suggesserunt regi Iohanni, quod ipse Henricus dictum regem vellet eicere; habebat enim magnam familiaritatem dictus Henricus de Lypa cum domina Elizabeth, regina dicta de Grecz eo, quod ibi illa haberet suum dotalicium. Hec enim fuit duorum regum, videlicet regis Wenceslai senioris et regis Rudolfi relicta. Unde multi suspicabantur, quod ipse cum illa malum regi Iohanni machinarentur. Erant eciam magne inimicicie inter reginam Elizabeth, conthoralem regis Iohannis, et Elizabeth, reginam de Grecz sic dictam, pro eo, quod regina Grecensis filiam suam Agnetem, quam genuerat ex rege Wenceslao, de consilio Henrici de Lypa preter voluntatem Elizabeth regine, sororis dicte puelle, copulavit duci Slezie Boleslao. Unde rex Iohannes captato oportuno tempore in castro Pragensi Henricum de Lypa per Wilhelmum Leporem de Waldek capi fecit et in castro Tyrzow in vinculis recludi.

Interim rex Iohannes fecit expugnari tres civitates Mutam, Policzkam et Iermyr, quas regina Elizabeth Grecensis in dotalicio obtinebat, ubi Iohannes de Wartenberk, dum municionem Costelecz expugnaret, tactus telo in facie occubuit. Dominus autem Petrus de Rosenberg, qui debebat ducere filiam Heinrici de Lypa, audiens hec, ea dimissa duxit in uxorem Dominam Fyolam, olim regis Wenceslai iunioris relictam. Tandem rex Iohannes undique positus in angustiis mittit pro domino Baldwino, archiepiscopo Treuerensi, patruo suo, et pro domino Petro, archiepiscopo Maguntino, qui venientes Boemiam cum maxima armatorum multitudine Henricum de Lypa, datis prius valentibus obsidibus, a captivitate liberant et pacem in regno reformant.

Eodem anno, videlicet MCCCXVI pridie idus Magii in civitate Pragensi natus est regi Iohanni ex Elizabeth sua coniuge filius primogenitus, cui in baptismo Wenceslaus nomen imponitur. Post plures vero annos, cum idem puer Franciam ad educandum traditus esset, nomen Karolus, adinstar Karoli, regis Francie, sibi in confirmacione inponitur, quod et obtinuit, ut patebit in sequentibus.

Eodem anno circa festum beati Iacobi Deo propiciante cum iam sedes papalis usque in tercium annum vacavisset, cardinales convenientes in unum, elegerunt in Romanum pontificem dominum Iohannem papam huius nominis XXII. Hic prius vocabatur Iacobus, episcopus Auinionensis.

Eodem tempore in parte aquilonari apparuit cometa, que fuit presaga multorum: quam cito secuta permaxima inundacio aquarum, que multa in diversis locis dampna intulit, et secuta est postmodum maxima pestilencia et mortalitas hominum in omnibus partibus mundi, ita ut magne fierent ubique fovee ad sepelienda corpora mortuorum, quia cymiteria illa capere non valebant. Yemps huius anni valde fuit dura.

Eodem anno dominus Petrus, episcopus Olomucensis, moritur et in ecclesia Pragensi sepelitur VII idus Iulii. Et licet hic episcopus, dum viveret, in omnibus habundaret et dives censeretur, in fine mortis sue vix sibi tantum superfuit, ut sepeliretur, et impletum est (Psalmus): Thesaurisat et ignorat, cui congregabit ea.)

Eodem anno Ludwicus, dux Bauarie, ab una parte in regem Romanorum electus et coronatus, percipiens, quod Fridericus, dux Austrie, coelectus seu concurrens suus cum magna gente intrasset et vastaret Sweuiam et civitates sibi imperii subiugaret, mittit ad Maguntinensem et Treuerensem archiepiscopos, qui tunc cum rege Iohanne in Boemia erant, nec non ad ipsum regem Boemie litteras et nunccios, petens, ut omnibus aliis obmissis sibi cum gentibus suis accelerent in auxilium, quia periculum fuit in mora. Mox rex Iohannes relicto archiepiscopo Maguntino in Boemia pro capitaneo cum patruo suo, archiepiscopo Treuerensi, congregato magno bellatorum exercitu in auxilium Ludwico proficiscuntur, et veniunt ad locum belli, ubi unicus fluvius, qui Neckarus dicitur, horum duorum regum validissimos exercitus dividebat. Cottidie committebantur hinc inde prelia, et nunc hii nunc illi vincebant. Novissime XIII kalendas Octobris amborum regum Romanorum exercitus ad bellum congrediuntur, et durat conflictus a mane usque ad solis occasum, et ceciderunt multi ex utraque parte exercituum, et prevaluit exercitus Ludwici et capti sunt Fridericus, rex Romanorum, et Henricus, frater suus dux Austrie, et multi principes atque comites cum eisdem, et facta est strages magna in populo, ita quod occisorum hominum non fuit numerus. In ipso bello, quod rex Iohannes cum gente inchoaverat, precinctus est ipse rex baltheo militari. Altera autem die, cum bellum huiusmodi consumatum esset, Ludwicus inito consilio sibi regem Fridericum retinuit captivum, Henricum autem, fratrem eius, ducem Austrie, tradidit in manus Iohannis, regis Boemie, quem Iohannes rex suscipiens secum Boemiam captivum adduxit et in Krzywoklat alias Burglynum custodiendum destinavit. Cumque Henricus, dux Austrie, captivus palacium castri eiusdem ingrederetur, clenodium, quod erat ibi depictum multum sumptuose, et in summitatibus testudinum clypei terrarum, quibus olim rex Ottakarus prefuit, positi erant de opere sculpto et sumptuoso, ecce in ipso ingressus sui momento clypeus terre Austrie cunctis videntibus ante pedes principis captivi cecidit in terram et omnino in casu conteritur in partes minutas. Verumtamen in summitate testudinis eiusdem clypei pars parva in signum tanti miraculi remansit, que heret ibi usque in hodiernum diem. Hec videns princeps captivus, cum arma illa sua essent hereditaria, valde turbatus est, et cor ipsius dolore maximo torquebatur, ibique servatus est diebus plurimis.

Eodem anno regina Grecensis sic dicta filiam suam Agnetem, quam genuit ex rege Wenceslao seniore, absque consensu et consilio regine Elizabeth, sororis dicte puelle, tradidit et copulavit matrimoniali federe Henrico, filio Bolkonis, ducis Slesie, et sibi civitatem Grecensem, quam in dotalicio tenuit, resignavit. Ipsa vero Elizabeth, regina Grecensis, transtulit se Brunnam et ibi sub castro Spilberg monasterium sollempne ordinis Cisterciensis fabricavit, et ibi mansionem perpetuam elegit. Poloni vero, qui civitatem Grecz tenebant, mala multa et spolia in regno committebant.

In cronica sancti Procopii scribitur, quod ipse beatus Procopius ipso anno in suo festo auxit victualia tam pro fratribus quam pro hospitibus advenientibus. Item quandam mulierculam de fluminis impetu iam submersam idem sanctus liberavit.

Hiis temporibus iniquus et versutus homo, omni malicia ac nequicia plenus, Henricus de Schonburk, prepositus Luthomericensis, nacione Thuringus sed spurius, confictis pluribus venerabilem patrem, dominum Iohannem IV, episcopum Pragensem XXVII, virum bonum et per omnia laudabilem, procuravit citari personaliter ad curiam Romanam, que tunc erat in ciuitate Auinionensi, temporibus domini Iohannis pape XXII, ubi prefatus dominus Pragensis stetit cum dicto Schonburkone, dyabolico et fraudulento homine, per annos XI in continua accione. O quanta mala perpessi sunt, clerus videlicet et populus regni Boemie propter diutinam absenciam tanti pastoris! Barones ac nobiles, castra atque bona episcopatus Pragensis occupantes, fere omnes reditus suis applicaverant usibus. Clero a laicis nulla fiebat iusticia. Rex eciam in tanto discrimine et disturbio terre sue male caruit tali et precipuo consiliario et pacis propagatore. Tandem Deus omnipotens oculis pietatis solicite respiciens ululantis ac gementis plebis lacrimas, ne ecclesia Pragensis suo diucius careret pastore, mendaces ostendit eos, qui maculaverunt virum bonum atque iustum. Et convictus est ille pessimus Theotunicus de omni malicia et nequicia sua, quas in ore dyaboli, patris sui, adversus virum innocentem confinxerat. Iohannes vero episcopus Pragensis ostensa coram papa et toto cardinalium collegio sua innocencia, accepta benediccione papali et licencia ad ecclesiam suam cum honore et gloria rediit, ut sequencia edocebunt.

Anno Domini MCCCXVII postquam reuerendus pater, dominus Petrus,, archiepiscopus Maguntinensis, qui bene et optime rexit regnum Boemie, ad propria rediisset, subito inceperunt mali et iniqui, qui pacem odio habuere, resurgere et ea, que ad discordiam forent, ubique suggerere et materiam scandali prestare.

Rege itaque existente in Lucenburga factum est scisma et periculosa divisio inter barones et nobiles regni, ita ut quidam cum regina Elizabeth et alii cum Henrico de Lypa essent confederati. Ex ista mala divisione ac detestabili dissensione infinita mala provenerunt. Spolia et rapine frequentantur, alienigene invitati veniunt hostiliter ad terram et nulli penitus parcunt neque miserentur. De parte regine, qui pacem diligebant, fuerunt hii barones: Conradus, episcopus Olomucensis, Henricus cancellarius, Wylhelmus de Waldek, Petrus de Rosenberg, Bauarus de Strakonicz, Iohannes de Dobrzuska, et fratres de Gablona. Adversarii vero regine fuerunt: Henricus de Lypa cum filiis, Benessius de Wartenberg, Benessius de Michalsperg, Albertus de Zeberch, Wylhelmus de Landestein, Berka de Duba cum fratre, Henricus de Leuchtenburg, Sdesslaus de Sternberg, et multi alii eorum complices. Regina Elyzabeth videns gwerras et molestias ac conturbacionem tocius regni cum pueris suis Margaretha, Gutta et Wenceslao primogenito transtulit se ad castrum firmissimum Cubitum, ubi moram trahens tribus mensibus nunccios dirigit ad maritum, regem Boemie, tunc in Luczemburga manentem, statum et desolacionem regni sibi significat et, ut tantis malis veniens occurrat, postulat. Quibus novitatibus rex auditis se ad viam preparat et celeri gressu Boemiam properat. Deinde cum Pragam venisset, exercitum fortem contra Sdesslaum de Sternberg movit; qui cum amicis suis regi occurrens gracie eius se et sua subdidit, promittens fidelia et prompta servicia regi, domino suo.

Eodem anno propter nivem, que usque Pascha duravit, facta est sterilitas et fames maxima.

Anno Domini MCCCXVIII circa eiusdem anni principium rex Iohannes contra Wilhelmum de Landenstein movit exercitum et illius bona destruere cepit ac vastare. Quod audiens Petrus de Rosenberg, cupiens intercipere mala cum pacificis verbis regi occurrit. Sed cum rex ab ipso de Rosenberg repeteret bona regalia, avertit se a rege et recessit et adheret Wylhelmo, adversario regis. Tunc rex expugnatis aliquibus fortaliciis cum exercitu transit Morauiam et ibidem eciam quorundam suorum rebellium expugnat municiones.

Eo tempore Wylhelmus Lepus de Waldek in provincia Zacensi debellavit gentes regis Iohannis, videlicet Theutunicos, auxilium sibi prestante beato Wenceslao, qui tunc apparuit quibusdam in equo albo. Hoc dicit cronica sancti Procopii. Eo tempore tale fuit in Boemia et Morauia disturbium, ut nullus sufficiat ad plenum enarrare. Poro rege existente in Morauia quidam nugigeruli pacem odio habentes, fallaciter confinxerunt in populo publice predicantes, qualiter rex Iohannes expulsis Boemis regnum seu terram tradere vellet in manus Theotunicorum. Tunc omnes barones, nobiles et populus, qui prius fuerant discordes, concordantes in unum conveniunt, regem maledicunt, pacis federa recusant et ipsum diffidant dicentes: Melius est nobis mori quam a natali solo expelli. Rex Iohannes sua coniuge ignorante tractavit cum Ludwico Bauaro de cambio regni Boemie pro comitatu Palatino Reni et super hoc dederat rex litteras, et quia regina noluit consentire, ideo fuit suborta illa discordia. Porro rex commodum et pacem ac bonum statum sue terre desiderans, convocatis ad se omnibus optimatibus et plebegiis de crimine sibi illato se, ut potuit, excusat, omnibusque quascunque iniurias sibi vel regno illatas graciose parcit et gracie sue reconciliat universos. Sed fraus et dolus malignorum latere non potuit. Aiunt enim maiores regni ad regem: Domine rex! firma et perpetua pacis federa vobiscum tenere non possumus, nisi regem Romanorum Fridericum nobis includamus, taliter enim sibi confederati et uniti sumus, quod ipsum nullatenus deseremus. Hiis auditis rex, plus quam credi potest, conturbatur et doloribus cor illius acriter vulneratur. Hinc cernens perpetuam in regno discordiam, hinc timens malam, sicuti et erat, contra se conspiracionem. Considerans itaque rex, quod baronibus et precipue Henrico de Lypa, qui magno et forciori erat stipatus exercitu, resistere non posset, cupiens vite sue evitare periculum cum coniuge sua Pragam reversus est tercio kalendas Marcii. Interim rex Iohannes a Ludwico, rege Romanorum, in Egram ad concilium vocatur, dumque venisset in Zacz et marschalkus regis transiret ad conquirendum pabulum pro equis regalibus, ecce Wylhelmus Lepus de Waldek irruit subito super gentes regis et plurimis captivatis spolia multa accepit. Porro rex Iohannes mente multum consternatus cum coniuge ad regem Romanorum venerunt et ibi moram septem dierum trahentes cum rege eodem sua negocia tractaverunt. Tunc factum est tale disturbium in regno, quale non fuit a primeva sui fundacione. Petrus de Rosenberg obsedit potenter civitatem Budyowicz, et furta et rapine ubi[que] committebantur. Nullus defendebat rem publicam, omnes declinaverunt et fecerunt mala. Durante ista discordia pauperes non permittebantur arare nec seminare aut quodcunque opus rusticanum facere in terra tota. Prevaluit eciam fames maxima in regno, ita ut siligo, videlicet unus stricho mensure pragensis solveret mediam sexagenam. Sed et indignacio et ira Dei descendit super Boemos propter peccata populi, ut creditur, et facta est pestilencia et mortalitas hominum pregravida, et mortua sunt multa milia hominum, facteque sunt fovee magne et profunde ad capienda corpora hominum moriencium pre nimia fame, et eciam pestilencia percussi. In tantum enim prevaluerat fames, quod quidam rustici, deserentes domicilia, pecierunt silvas et homines, quos rapere poterant, occidentes comedebant. Cum ergo multa mala longo iam tempore invaluissent et homines thabefacti de omni consolacione desperarent, quia omnes modi concordie fuerunt refutati, et fames ac pestilencia eos absque misericordia affligerent incessanter, clamaverunt ad Dominum omnes unanimiter, magni et parvi, clerici et layci, ut tantis malis finem imponere dignaretur. Et ecce Ludwicus, rex Romanorum, misit nunccios suos ad regem Iohannem et omnes barones regni, mandans, ut ad ipsum veniant in Tustam civitatem, de reformacione pacis ac de statu regni cum ipsis tractaturus. Cumque rex Iohannes et regina Elizabeth omnesque barones ac nobiles regni ad mandatum regium in Tustam pervenissent, ecce Deo volente cito tractantur negocia ad pacem et concordiam faciencia, et barones omnes reconciliantur regi Iohanni, et de novo illi promittunt fidem sinceram et rectam se perpetuis temporibus servaturos. Rex pius et mitis omnibus omnia indulget, et pacis federa instrumentis et litteris roborantur, et littere illius cambii terrarum predictarum per Ludwicum regi Iohanni restituuntur. Ibidem inter alios tractatus hoc eciam adicitur, ut rex omnes Renenses, quos secum et in suis officiis regalibus habuerat, a se dimittat. Ibi eciam Henricus de Lypa subcamerarius regni constituitur et omnia ad nutum et voluntatem regis pro honore et statu bono regni terminantur. Exultat et letatur universa plebs Boemice gentis de reformacione pacis, et revertitur unusquisque gaudens ad propria bona, et cessaverunt deinceps gwerre et discordie; pax ubique proclamatur, et populus quasi de morte resurgens iocundatur.

Eodem anno venerabilis pater, dominus Iohannes, episcopus Pragensis, ad curiam Romanam, ut prefertur, personaliter citatus iter arripuit. Quere, ut supra de hac materia, quod scribi deberet in hoc loco.

Eodem anno Karolus rex duxit in coniugem Annam, sororem seniorem regis Iohannis, que post coronacionem suam in brevi moritur. Aliam eciam sororem iuniorem regis Iohannis nomine Mariam duxit in coniugem rex Francie, et ambe sorores moriuntur in primo partu seu puerperio sine prole.

Eodem anno Iohannes, rex Boemie, ducatum Oppauie restituit in feodum Nicolao duci, filio regis Ottakari illegitimo, quem heredes sui usque hodie obtinent.

Eodem anno nascitur regi Iohanni ex Elizabeth sua coniuge filius secundus, cui nomen Przemisl imponitur, sed anno sequenti moritur.

Anno Domini MCCCXIX, cum inter duas Boemie reginas, videlicet Elizabeth, filiam Przemisl, regis Polonie, relictam olim regis Wenceslai senioris, et Elizabeth, coniugem regis Iohannis, capitale vigeret odium, et ipse regine more muliebri sese mutuo persequerentur, instigante diabolo quidam nobiles regni novam et inauditam discordiam suscitarunt. Henricus enim de Lypa, qui partem regine Elizabeth de Polonia predicte, que dicitur Grecensis, fovebat, qui eciam regine Elizabeth erat inimicus, sed occultus, cum suis complicibus veniunt ad regem Iohannem, verbis quidem humilibus, sed dolosis dicentes: Domine rex, ecce usque ad tempora hec, quamdiu usi estis consilio uxoris vestre et eius secuti fuistis informacioni, pacem et tranquillitatem in regno habere, prout experiencia vos docuit, nullatenus potuistis, sed multa adversa sustinuistis. Nunc igitur nostris acquiescite consiliis et videte, quomodo caute ambuletis et negocia vestra atque regni discrecius disponatis, quia coniunx vestra, Elizabeth regina, intendit filium vestrum primogenitum Wenceslaum tradere educandum quibusdam baronibus, qui vos compellent et filium vestrum, licet sit adhuc iuvenis, pro rege et herede sibi retinebunt. Disponite ergo de statu regni vestri cui fidelibus vestris, et regina uxor vestra provideat de hiis, que spectant ad mulieres. Cumque hiis verbis regem semel et pluries contra reginam inflammassent, ecce rex Iohannes nimio furore repletus verbis sinistris malorum plus quam expediebat credens, subito gressus suos cum quibusdam suis in Cubitum, ubi tunc regina Elizabeth cum pueris residebat, dirigit et simulans pacem castrum intrat et sibi resignari iubet turres. Regina de facti novitate turbata nimium miratur, et unde sibi hec venerint, ammiratur. Quid plura? iuxta regis voluntatem castrum sibi traditur, regina cum pueris aliis in Melnyk ducitur, sed Wenceslaus alias Karolus primogenitus quarto anno etatis sue ibidem in Cubitu in dira custodia ponitur per duos menses in cellario, ita ut videret lumen nisi per foramen. Sed postea per annum stetit in castro non incarceratus sed tamen captivatus, vanitatibus totus subiectus; quia iuvenis tunc erat, facit iuvenilia. Ergo Elizabeth sua conthoralis, cuius cor non immerito doloris aculei perforabant, quia a viro, quem unicum diligebat, se immaniter persequi et familiam suam absque causa a se conspiciebat alienari atque crudeliter repelli. Ipsa vero regina Elizabeth conthoralis de subitanea viri sui mutacione dolens et gemens in Melnyko residebat. Cives autem Pragenses videntes et considerantes animum regis sui male mutatum et quia res publica per ipsum pro tunc, non ut decuit, gubernabatur, congregati sunt in unum; et naciones, videlicet Wolframi ac Iacobi, que diucius discordarant, facte sunt unanimes et amici, non ut regi resisterent, sed ut eius animum ad meliora inclinarent. Interim rege Iohanne existente in Brunna rumores eius insonuerunt auribus, quod civitas Pragensis eius se voluntati vellet opponere, et proinde qui fuerant discordes hactenus, facti sunt concordes et amici. Hec audiens rex subito congregavit exercitum et veniens castrum Pragense cum furia hostiliter obsedit VIII kalend. Iulii. Cives itaque Pragenses videntes regis furiam mittunt et adducunt reginam Elizabeth, que remansit cum civibus in civitate. Et factum est pessimum et intolerabile inter regem et reginam scisma, et alii, utpote Nicolaus, dux Oppauie, Henricus de Lypa et plures alii regi adheserunt, alii autem, videlicet Wylhelmus Lepus, Petrus de Rosenberg, Wylhelmus de Landenstein cum plurimis nobilibus et civibus partem regni (sic) fovebant. Cives Pragenses ambas turres in ponte occuparunt, ita quod nullus ingredi civitatem vel egredi posset. Tandem cum hec mala discordia aliquamdiu viguisset; rex descendens cum suis de castro suburbia civitatis prope monasterium Zderaz succendit et cremavit in die Quinque Fratrum beatorum et multa intulit dampna civitati Pragensi. Post dies vero octo Deo volente facta est inter regem et reginam atque nobiles concordia, et reconciliati sunt regi sui emuli et graciam obtinuerunt regiam universi. Rex eciam a suis fidelibus super premissis correptus vitam et mores mutavit in melius.

Eodem anno duo exercitus duorum regum Romanorum, Ludwici videlicet et Friderici, congregati sunt prope civitatem MĂĽeldorf, sed absque prelio abinde discesserunt. In loco predicto Lepus de Waldek, baro prepotens regni Boemie, inter familiares exorta contencione telo sagittatus die VIII moritur et in monasterio sub Waldek deportatus sepelitur.

Eodem anno potentissimus princeps Woldmarus, marchio Brandeburgensis, absque heredibus moritur et Ludwicus, rex Romanorum, eundem marchionatum, quem promiserat propter servicia sua domino Iohanni, regi Boemie, demum eundem marchionatum Bernhardo, duci Swidnicensi, ultimate contulit filio suo Ludwico. De istis duobus, Woldmaro et Ludwico, audies nova mirabilia in sequentibus. Post obitum Woldmari terra Budyssynensis ad regnum Boemie revertitur, que prius male fuerat alienata.

Eodem anno regina Vngarie Anna, soror regis Iohannis, moritur in partu relicta prole. Eodem anno fuit ubertas maxima omnium victualium et stricho siliginis solvebat in aliquibus locis unum grossum.

Anno Domini MCCCXX, in festo Innocentum rex Iohannes exivit de regno versus Luczemburgam, ubi cum episcopis et vicinis principibus multas habuit dissensiones et gwerras. In regno autem constituit Henricum capitaneum de Lypa, qui pacem bonam procuravit. Omnium victualium fuit habundancia et in regno pax ac concordia: unde populus, qui ante tres annos quasi mortuus fuerat, nunc revixit; gaudet et letatur benedicens Dominum, a quo pax et cuncta bona procedunt.

Eodem anno obiit secundus filius regis Iohannis nomine Przemisl et in Aula Regia sepelitur. Eodem anno obiit venerabilis pater, dominus Petrus, archiepiscopus Maguntinus, de quo supra scribitur satis.

Eodem anno Wladisslaus, dux Cracouie et Zandomerie, de iussu sedis apostolice, cui promisit inantea solvere denarium sancti Petri, coronatur in regem Polonie, et fit hoc contra regem Boemie, qui eciam se scribebat regem Polonie. Verumtamen duces Slezie et Oppulie cum rege Iohanne et corona regni Boemie fideliter perstiterunt. Demum intervenientibus tractatibus Iohannes, rex Boemie, accepta pecunia maxima a Cazymiro, rege Polonie, cessavit se scribere regem Polonie, ita tamen, quod predicti omnes duces Slezie et Oppulie vasalli feodales regni Boemie et corone temporibus perpetuis remanerent, et sic factum est et firmatum litteris et munimentis.

Eodem tempore surrexit quidam populus plebeius de partibus Gallie, qui se pastores nominabant, circa XL milia hominum, et veniunt ad curiam Romanam in Avinionem petentes thesaurum ecclesie pro passagio ultra mare faciendo sibi dari. Papa vero Iohannes XXII eorum cognoscens erroneam voluntatem huiusmodi congregacionem sub anathemate fecit dispargi.

Eodem anno iterum duo exercitus validi duorum regum Romanorum predictorum in Alsacia prope Argentinam conveniunt et non conflictum sed pauperum multitudinem faciunt. Hoc factum est in Francia.

Anno Domini MCCCXXI circa festum Purificacionis sancte Marie Iohannes rex Pragam revertitur et circa festum sancti Iohannis Baptiste iterum recedit. Eodem anno in die apostolorum Petri et Pauli feria VI fuit eclipsis, solis ab hora prima, usque ad horam terciam, quam secuta, est aliqualis sterilitas et aquarum inundacio.

Eodem anno insonuit rumor in Francia, quod leprosi et per Iudeos et Sarracenos ministrarent toxicum, et precipue in puteis aquarum, unde iidem leprosi in plurimis locis cum eorum habitaculis igne cremati sunt.

Eodem anno filia olim regis Ottakari Cunegundis, abbatissa monasterii sancti Georgii in castro Pragensi, persoluit debitum humane nature, virgo venerabilis et devota.

Eodem anno virgo quedam de Colonia, ceca a nativitate, recepit lumen ad sepulchrum beati Procopii.

Eodem anno mulier de eadem civitate, que fuerat contracta in membris, recuperavit sanitatem ad sepulchrum sancti Procopii.

Eodem anno in festo beati Procopii quedam mulier de Broda Episcopali recepit lumen ad caput eiusdem sancti viri, que prius fuerat ceca.

Anno Domini MCCCXXII, IV idus Aprilis soror Iohannis regis Maria nomine, que tribus annis in regno Boemie manserat, ducitur in coniugem Karolo, regi Francie, et eodem ibidem anno in reginam coronatur, que postea moritur in partu nec habuit post se prolem.

Eodem anno circa festum beati Wenceslai regi Iohanni tercius filius ex Elizabeth sua coniuge Prage nascitur, cui duo nomina in baptismo imponuntur: alii Henricum, alii Iohannem illum nominant, sed secundum nomen finaliter obtinuit. Hic Iohannes, filius regis Boemie, succedente tempore Margaretam, filiam Henrici, ducis Karintie et comitis Tyrolis, qui eciam pro tempore, ut prescribitur, regnavit in Boemia, duxit uxorem, et socero suo Henrico iam dicto successit in ducatu et in comitatu predictis; sed postea prodiciose et fraudulenter expellitur, ut patebit in sequentibus.

Eodem anno Margareta, filia regis Wenceslai senioris, que tradita fuerat duci Boleslao dicto domini de Legnicz in Slesia, dum in Grecz iaceret in puerperio, moritur et in Aula Regia sepelitur.

Eodem anno rex Iohannes. de Luczemburga reversus filiam suam seniorem Margaretam, Henrico, duci Bauarie inferioris, copulavit. Secundam vero filiam Guttam desponsaverat Fridrico, marchioni Misnensi, qui ipsam iam recepit in sua. Sed Ludwicus, rex Romanorum, immemor serviciorum et promocionum, quas et que illi rex Iohannes exhibuit, occulte procuravit, quod marchio Misnensis filiam regis Iohannis illi remitteret et suam duceret filiam, quod et factum est. Postquam enim marchio Misnensis puellam sibi desponsatam regi Iohanni remisisset, postea duxit in uxorem filiam Ludwici regis predicti, et tunc primo detecta et revelata est fraus Ludwici antedicti. Sed, ut dicitur, nihil fit sine causa: Deus providit et fecit, quod melius est et regno utilius. Hanc enim Guttam tradidit Iohannes, rex Boemie, Iohanni primogenito regis Francie, qui postea factus est rex Francie, ex qua idem genuit quatuor filios, quorum primus post mortem patris sui regnum Francie obtinuit, ut supra dicitur.

Eodem tempore regina Elizabeth morabatur cum filia seniore in Bauaria, quia rex Iohannes bona ad mensam regine spectancia obligaverat, propter enim varias discordias et multa bella ac prelia, que rex Iohannes in suis et alienis terris faciebat, bona regni sui pro maiori parte impignoraverat, ita ut ipse et sui defectum paterentur.

Eodem anno XII kalend. Augusti, cum honorabilis vir dominus Iohannes, prepositus Wissegradensis, filius olim regis Wenceslai, sed illegitimus, de prodicione coram rege graviter esset accusatus, fecit ipsum rex capere et detrudere in artissimam custodiam, cogitans qualem ei mortem vellet inferre. Insuper preposituram et beneficia omnia illi abstulit et de facto aliis concessit. Hic de custodia clam fugit et mansit in Bauaria, erat enim frater regine Elizabeth non legitime natus. Post multa tempora rex plene informatus de illius innocencia et cognito, quod illi hunc detulerant, qui regine Elizabeth in omnibus adversabantur, et quod propter odium regine hoc procuraverant, reformavit hunc gracie sue et dignitatem ac beneficia illi restituit. Hic succedente tempore fuit graciarius et supremus consiliarius regis, et factus episcopus Olomucensis multa bona illi fecit ecclesie. Et fundavit monasterium monialium in Pustymir ordinis sancti Benedicti in dyocesi Olomucensi, et secundum monasterium eiusdem ordinis et monialium in civitate Pragensi, quod vocatur ad misericordiam Domini; sepultus est autem in Pustymir in dyocesi et monasterio suo.

Eodem anno Wenceslaus primogenitus per patrem suum missus ad regem Francie, qui eius habebat sororem, regis Iohannis filiam, nomine Mariam, ubi mansit V annis secum, et postea cum Philippo, nepote dicti regis Karoli, cuius sororem nomine Blankam ipse Wenceslaus primogenitus habuit postea in uxorem, quasi per duos annos.

Eodem anno duorum regum Romanorum, Ludwici et Friderici, dampnosa contencio, que VIII annis totam Alamanniam graviter oppresserat, interveniente conflictu durissimo conquievit. Nam hii duo reges fortissimis coadunatis exercitibus iuxta oppidum Mylndorf situm in dyocesi Zalzburgensi pariter convenerunt et in die beati Wenceslai bellum commiserunt, et de parte Ludwici fuerunt rex Boemie, Henricus dux Bauarie, gener Iohannis regis, Bernhardus, dux Slezie, et comitum ac nobilium maxima multitudo. De parte Friderici fuerunt fratres eius duces Austrie et multi alii principes. Et cooperante beato Wenceslao, quem Boemi, quia festum eius erat, devocius invocabant, ipso die Boemi bellum obtinuerunt et triumphum de hostibus. Ex utraque parte ceciderunt multi mortui, alii vulnerati, alii captivati. Sed et Fridericus rex in eodem bello ac frater eius Henricus, dux Austrie, captivati sunt. Fridericum obtinuit Ludwicus, Henricum duxit secum in Boemiam rex Iohannes. Et a suis rex in Praga letus suscipitur tanquam nobilis triumphator. Nullum dubium, quin sanctus Wenceslaus, in cuius die bellum, ut predicitur, committebatur, suis in prelio affuerit et auxilium prestitit gloriosum, in cuius honore facta est ecclesia in loco dicti belli. In eodem eciam bello Plychta de Zyrothin, famosus baro regni Boemie, mortuus est.

Cum autem Iohannes rex captivum suum, Henricum, ducem Austrie - Quere supra in -

Eodem anno Ludwicus, rex Romanorum, regi Boemie civitatem et terram Egrensem in XX milibus marcarum pro dampnis, que ipse rex racione imperii sustinuit, pignore obligavit.

Anno Domini MCCCXXIII circa festum Nativitatis Christi Henricus, dux Austrie, sub fideiussoria caucione fratres suos in Austria visitare permittitur. Sed cum fratres ipsius condiciones et promissa ac pacta per eum facta servare renuerent, ad captivitatem pristinam ipse revertitur.

Eodem anno Iohannes, rex Boemie, cum rege Vngarie convenientes inter alios amicabiles tractatus ordinant, duces Austrie ut debeant dare pro redempcione captivi fratris sui IX milia marcarum. Idem civitatem Znoemam eis obligatam restituere deberent. Quedam privilegia, in quibus et per que barones regni Boemie se incaute obligaverant Alberto, regi Romanorum, quod nullum deberent sibi in regem Boemie assumere, nisi unum ex principibus et de domo ducum Austrie. Hiis tractatibus consumatis Henricus, dux Austrie, a captivitate liberatur.

Eodem anno in die Pasce regina Elizabeth, dum esset in Cambia, civitate Bauarie, duas filias gemellas, Annam et Elyzabeth, enixa est, que Anna duxit postea ducem Austrie Ottonem, sed Elizabeth anno sequenti moritur.

Eodem anno Wenceslaus, primogenitus regis Boemie, iubente patre de Boemia Franciam ducitur, in curia regis Francie Karoli, qui regis dicti Iohannis sororem habebat nomine Mariam, legaliter educatur, ubi post in brevi Blancza puella, soror Philippi, regis Francie, qui post dictum triumphum regnavit, sibi desponsatur. Ibidem Wenceslaus, primogenitus filius regis Boemie, moram per VII annos trahens, linguam illius patrie et litteras atque mores ipsius regionis perfecte didicit. Ubi eciam in confirmacione crysmatis sibi nomen Karolus imponitur.

Eodem anno regina Elizabeth dicta de Grecz, filia Przemisl, regina (sic) Polonie, monasterium monialium ordinis Cysterciensis in Brunna fundavit, quod Aulam Marie nominavit, cui monasterio magna bona et multos redditus in Morauia contulit, ut prius ponitur.

Eodem anno Boemia facta est acefala. Rex erat in Luczemburga, regina in Bauaria, episcopus Iohannes in curia Romana.

Anno Domini MCCCXXIIII discordia, que inter dominum Iohannem papam XXII seu ecclesiam Romanam ex una, et Ludwicum, regem Romanorum, parte ex alia diu latuerat, omnibus innotescit, et factum est in christianitate scisma permaximum. Alii cum papa, alii cum rege Romanorum tenebant. Uterque eorum episcopatus conferebat in Almania; primus de iure, alter contra ius et de facto; papa regem excommunicat, rex papam maledicit. Multi in civitatibus imperii domino pape et eius mandatis contradicunt, salutis sue inmemores. Nonnunquam exercitus pape in preliis, que pro libertate ecclesie Romane habuit, debellatur. Causa autem dissensionis et scismatis predicti fuit hec, quia Ludwicum papa publice excommunicabat, electum in regem Romanorum absque licencia sedis apostolice, cuius interest personam electam in regem et promovendam ad imperium examinare, approbare, admittere, coronare vel eciam repellere, se irreverenter instituit, et quantum in eo fuit, coronari se permisit et tanquam rex contempta auctoritate sedis apostolice administravit. Unde papa de consilio fratrum contra dictum regem Romanorum multiplices processus et sentencias fulminavit, absolvens principes ecclesiasticos et seculares ab omnibus iuramentis et promissionibus, quibus dicto Ludwico tanquam regi Romanorum quomodolibet obligabantur. Item eundem Ludwicum appellabat papa non regem sed occupatorem regni et sacri imperii et in suis processibus sic eum mandabat appellari et haberi. Propter huiusmodi processus, qui sub bulla ad diversa loca missi fuerant, Ludwicus contra ecclesiam nimium provocatur, pape et ecclesie procurat ubique mala, et non advocatus iam ecclesie sed hostis publicus reputatur. O quanta mala ex huiusmodi discordia in christianitate provenerunt in terris imperii! Omnes divina prophanarunt, et sentencias pape eciam maiores minime adverterunt. Duravit hoc malum multis annis usque in diem exitus Ludwici predicti.

Eodem anno rex Iohannes in partibus Reni moram trahens multas gwerras cum diversis episcopis et principibus habuit et tandem civitatem Metensem cum exercitu valido vallavit et multa eidem dampna intulit.

Eodem anno Iohannes papa XXII sanctum Thomam de Aquino, theologum maximum de ordine fratrum Predicatorum, canonizavit et sanctorum cathalogo annotavit.

Eodem anno Elyzabeth, filia gemella regis Iohannis moritur, et in Aula Regia sepelitur.

Eodem anno sanctus Procopius liberavit duos famulos sui monasterii de naufragio miraculose.

Anno Domini MCCCXXV Elizabeth, regina Boemie, de partibus Bauarie ad regnum proprium in festo Circumcisionis Domini revertitur, quam suscipiunt clerus et populus cum magno tripudio, quia absens fuerat a regno duobus annis cum dimidio. Causa autem eius absencie principalis hec fuisse dicitur, quia quidam barones ipsam odio habebant et regis animum contra ipsam iugiter inflammabant.

Eodem anno Ludwicus, rex Romanorum, cum valido exercitu obsidet castrum Burgow in Sweuia, quod ad regem Fridricum pertinebat. Frater vero suus Lyppoldus, dux Sweuie, veniens similiter cum magno exercitu obsessos valide liberavit, et in brevi intervenientibus quibusdam tractatibus Fridericus, qui usque ad annum tercium captus fuerat, a vinculis liberatur, et hii duo principes, qui se nominant reges, simul pacifice vixerunt.

Eodem anno constitutis capitaneis rex Boemie se a regno absentavit.

Anno Domini MCCCXXVI hyemps fuit aspera et dura et semina male provenerunt.

Eodem anno rex Iohannes obtinuit a sede apostolica decimam ad triennium percipiendam a clero in regno suo.

Eodem anno in partibus Ytalie et Lombardie gentes pape cum gentibus imperii multos habuerunt conflictus et diversos, et facta est effusio saguinis maxima propter discordiam pape et Ludwici.

Eodem anno dux Lokethko congregata Lytwanorum magna multitudine terram Brandeburgensem hostiliter devastavit, viros et mulieres captivos abduxit.

Eodem anno Conradus, episcopus Olomucensis, moritur.

Eodem anno Elyzabeth regina corpus fratris sui Wenceslai regis iunioris de Olomuc in Aulam Regiam transtulit.

Eodem anno iu pluribus terris fit terre motus magnus.

Anno Domini MCCCXXVII, cum rex Iohannes de Reno venisset Boemiam, venit ad ipsum Henricus, dux Slezie, dominus districtus et civitatis Wratislauie, tractans cum rege, quod post mortem ipsius dictus ducatus suus ad regnum Boemie debeat perpetue pertinere, quia idem dux non habebat heredes. Rex itaque Boemie deputavit duci illi singulis annis mille marcas de camera percipiendas. Item dedit eidem duci districtum et civitatem Glacensem ad vite sue tempora. Mortuo igitur dicto duce ducatus et civitas Wratislauiensis ad regnum Boemie sunt devoluta et ita unita, quod perpetuis temporibus ad coronam regni Boemie debeant pertinere.

Eodem anno Ludwicus Bauarus, qui se gerebat pro rege Romanorum, sed a sede apostolica reprobatus, ad partes Ytalie proficiscitur, unde magnus irruit timor super eos, qui fuerunt de parte ecclesie Romane. Multa bella sunt ex utraque parte commissa, et plurimi occisi sunt et occubuerunt. Papa eciam pro defensione ecclesie sue accepit decimam ab universo clero sibi subiecto, quia clerus Bauarie et partim Sweuie ac Renensium cum Bauaro fuerunt in rebellione.

Eodem anno Iohannes, filius tercius regis Iohannis, ducitur Karinthiam et Tyrolis, ibique sibi desponsatur filia Henrici Karinthie ducis unica. Erat enim idem Iohannes filius regis in quinto anno, cum de regno ad partes illas duceretur, et eciam malos habuit rectores in sua puericia, unde malum finem in eodem matrimonio habuit, ut infra dicetur in loco, ubi agitur de sua expulsione.

Eodem anno dominus Hynko, de Duba dictus Berka, prepositus Pragensis, factus est episcopus Olomucensis.

Anno Domini MCCCXXVIII in die Epiphanie Ludwicus, dux Bauarie, rex Romanorum efficitur, sed ab ecclesia reprobatus, urbem Romanam potenter ingreditur et contra voluntatem pape ac cardinalium per quosdam episcopos imperiali dyademate insignitur in festo sancti Petri in ecclesia sancti eiusdem. Miratur de hoc papa et tota curia sua et acriores processus contra Ludwicum et suos cooperatores fulminat. E contra Ludwicus, occupator imperii, omnia mala, que potest, contra papam et suos excogitat, quoscunque pape adherentes dampnat et persequitur usque ad mortem. Multi et infiniti ex utraque parte in diversis preliis ex discordia huiusmodi occubuerunt. Sed nec hiis malis contentus idem Ludwicus apposuit iniquitatem super iniquitatem et conatus est in malicia superexcrescere omnes principes Romanos, eciam eos, qui fidem katholicam nescierunt. Anno enim pontificatus domini Iohannis pape predicti [X] XII detestabile scisma et intolerabile scandalum suscitavit toti Christianitati nimium periculosum, constituens novum papam, ymmo antipapam de ordine fratrum Minorum, quendam hominem desperatum, cui nomen erat Petrus de Carbona. Qui insipiens homo huic inique creacioni sue, cui nullus cardinalium assensum apprebuit, adhibens consensum mutato nomine Nicolaum V se fecit appellari. Indignum se successorem Petri veraciter demonstravit, quia se Petri nomine spoliavit. Iste malus, ymmo perversus papa iniquos et pessimos sibi creavit cardinales XII, quorum unus fuit episcopus Venetorum, quem episcopum postea papa privavit episcoputu. Sed dominus Karolus noster illum postea reformavit gracie domini pape et sibi providit de quodam archidiaconatu, qui eciam sibi cardinalem Hostiensem male usurpavit, nequam nequiorem in papam coronavit. Alii cardinales huius iniqui pape fuerunt quidam canonici de ecclesia sancti Petri et sancte Marie maioris in Urbe, omni nequicia pleni, viri non litterati sed magis desperati. Idem Ludwicus Bauarus prefatus in loco publico ante basilicam sancti Petri fecit et publicavit processum contra Iohannem papam, multa convicia continentem. Per quosdam processus suam innocenciam nullatenus ostendit, sed magis inobedienciam accusavit.

Eodem anno Margaretha, filia Iohannis, regis Boemie, per maritum suum Henricum, ducem Bauarie, de Boemia ad propria transducitur.

Eodem anno in plenilunio mensis Marcii luna eclipsatur, quam eclipsim secuntur venti validissimi et pestilencia pecorum atque hominum in diversis partibus.

Eodem anno mortuo Karolo, rege Francie, successit sibi in regno Philippus, cuius sororem nomine Blanczkam Wenceslaus, qui et Karolus, domini regis Boemie primogenitus, duxit in uxorem.

Eodem anno Otto, dux Austrie, movit arma contra Fridericum regem et Albertum, duces Austrie, fratres suos, quibus Karolus, rex Vngarie, magnam mittit gentem in auxilium. Hiis auditis rex Boemie magno exercitu congregato venit in auxilium Ottoni, duci Austrie, et circa XL municiones ac civitates munitas in Austria in brevi optinuit et expugnavit. Demum rex Iohannes Boemie potitus in Austria felici victoria Pragam revertitur, bernam seu generalem collectam indicens, magnam congregat pecuniam atque gentem, versus Prussiam ad inpugnandum infideles dirigit gressus suos.

Eodem anno Philippus, rex Francie, conflictum habuit cum duce Flandrie, mediante rege Boemie obtinuit victoriam. A multis hoc iudicatur, quod Iohanni, regi Boemie, plus fortuna quam racio in suis actibus suffragatur, iuxta illud: Audaces fortuna iuvat.

Anno Domini MCCCXXVIII rex Iohannes de partibus Prussie cum triumpho Pragam revertitur et a clero et populo velud nobilis victor cum solempnitate magna suscipitur. Bonam enim fecerat reysam contra paganos et multa milia paganorum ad fidem conversa sunt.

Eodem anno in pluribus terris fuit terre motus magnus, annus tamen quietus et temperatus, in fructibus et blado multum fructifer.

Eodem anno Boleslaus, dux Slezie et dominus Brygensis, ducatum suum iure feodi a Boemie rege suscipit et alii plures duces cum eodem de partibus Polonie.

Eodem anno civitas Gorlicz ad Boemie regem revertitur, que longo tempore occasione cuiusdam dotalicii a regno fuit alienata.

Eodem anno in die sancti Ruffi obiit Brunne senior Henricus de Lypa, de quo multa in precedentibus sunt dicta.

Eodem anno quedam nova curiositas et curiosa novitas tam in vestibus quam in consuetudinibus ac moribus hominum oritur. Nam quidam de huiusmodi novitatum inventoribus inceperunt more barbarorum longas nutrire barbas, alii dignitatem deformando virilem, morem sequebantur in crinibus per omnia muliebrem, alii crines suos in latum more lanificum percuciebant in rotundum. In vestibus eciam tanta succrevit diversitas ymmo deformitas, quanta difformium mencium dictat varietas; se quisque reputat feliciorem, qui excogitat novum morem. Tanta in moribus et vestibus hiis temporibus inolevit novitas, ut exiret in proverbium generale: Admodum symearum Boemi habent se, faciunt enim, quidquid alios vident exercere.

Anno Domini MCCCXXIX venerabilis pater dominus Iohannes IIII, episcopus Pragensis XXVII, devictis hostibus suis, videlicet Henrico de Schonburg, preposito Luthomericensi, et ipsius complicibus et ostensa sua innocencia, accepta et obtenta licencia papali de Auinione, ubi XI annis in lite steterunt, Boemiam revertitur et in die sanctorum Processi et Martyniani a clero et populo suo in ecclesia Pragensi cum omni solempnitate et gaudio suscipitur. Mox bona episcopatus sui recuperare incepit et augmentare. Comparavit itaque pro ecclesia sua castrum Hyrstein in nemore versus Bauariam. Comparavit eciam pro ecclesia castrum Suppyhora, quod vocavit Montem episcopalem, cum ipsorum castrorum censibus et pertinenciis. Item castra alia et municiones ecclesie propter vetustatem collapsa reedificavit et nichilominus in diviciis habundavit. Item cupiens ampliare cultum divinum in honore trium patronorum ecclesie Pragensis, sanctorum videlicet Viti, Wenceslai atque Adalberti, creavit de novo et habunde dotavit tres prebendas cum tribus canonicatibus in ecclesia Pragensi ultra numerum antiquum. Item anno tercio, postquam reversus est de curia Romana, fundavit monasterium novum in honore sancte Dei genitricis Marie in oppido Rudnicz, et in eo instituit prepositum et fratres canonicorum regularium ordinis sancti Augustini, primum monasterium illius ordinis in Boemia, et sufficienter dotavit tam in censibus quam in clenodiis. Item idem episcopus confiderans, quod in navigio trans Albeam in Rudnicz multi homines periclitabantur, pacientes sepe naufragium, quia aqua illa frequencius solet excedere ac excrescere suos terminos, unde ipse episcopus pontem de lapidibus quadratis et sectis ultra Albeam ibidem de sumptuoso opere, insuper in pede eiusdem pontis construxit hospitale pro pauperibus infirmis, quibus de monasterio predicto disposuit providere victualia et necessaria.

Item in ecclesia Pragensi fecit fieri sepulcrum sancti Adalberti et de argento et auro opere sculpto et sumptuoso. Item exstruxit duo altaria in ecclesia Pragensi: unum in honore sancti Siluestri et secundum in honore sancte Marthe, que sufficientibus reditibus dotavit. Et instituit festum sancte Marthe in ecclesia et in dyocesi sua Pragensi fore sub duplici officio venerandum, et novas ordinavit distribui porciones in ecclesia ipso die interessentibus largiendas. Sed et historiam novam cum legenda propria de Marsilia eciam secum attulit et cantari mandavit, et sic observatur.

Anno Domini MCCCXXX Elizabeth, regina Boemie, conthoralis regis Iohannis, zelo devocionis ducta monasterium sororum ordinis Predicatorum sub monte Petrino in Vgyezd in curia sua instituit et construxit.

Eodem anno Fridericus, rex Romanorum, dux Austrie, qui propter imperium occasio et materia exstitit magnarum discordiarum, infirmitate tactus moritur et Apurbach sepelitur.

Eodem anno Ludwicus Romanus de Ytalia Bauariam revertitur.

Eodem anno idus Iulii fuit eclipsis solis, et bladum atque vinum male provenerunt.

Eodem anno rege Vngarie Karolo cum coniuge sua in mensa residente quidam tyrannus eiusdem gentis, potens baro, nomine Fylczian, extracto gladio irruit in regem. At regina extensa manu ictum gladii sustulit, et rex se sub mensa abscondit. Regine plures digitos ille malignus de manu amputavit, et rex illesus permansit. Tyrannus isto capitur et diversis penis ad mortem cruciatur, et omnes sui amici de regno eiciuntur.

Eodem anno tercio kalendas Octobris felix regina Boemie Elizabeth rege Iohanne, eius consorte, existente in partibus Karinthie in Wyssegrado in domo prepositi moritur et in Aula Regia, fundacione patris sui, honorifice sepelitur. Ista regina in diebus suis multa adversa sustinuit et transiens, dum vixit, per ignem et aquam, in hora mortis Deo auxiliante in refrigerium venit. Habuit autem pueros cum rege Iohanne suo conthorali III filios et IV filias.

Eodem anno rex Iohannes peragrabat omnes terras Alamanie faciens et procurans pacem inter Ludwicum Bauarum et principes imperii. Exiit tunc in proverbium: Quia sine rege Boemie nemo valet facta sua expedire. Quem vult, exaltat, quem non vult, ipse recalcat. Tanta enim illum Deus perfudit gracia, ut ab hominibus et omnibus principibus nimio veneraretur affectu et rex pacis appellaretur.

Eodem anno ipse rex Iohannes peragratis partibus Reni, Swenie et Bauarie, venit Tridentinam civitatem et ibi filio suo Iohanni filiam Henrici, ducis Karinthie, matrimonialter copulari procuravit. Illuc venerunt multi nobiles et civitates regni Italie et Tuscie, qui facta audierant regis Iohannis, quia predicabatur rex pacis et iusticie, petentes, ut terras illas, quas frequens quassabat gwerrarum disturbacio, suo adventu letificare dignaretur. Quibus rex graciosum dedit responsum et immediate congregato exercitu processit versus Italiam cum eisdem, qui civitates, que infra scripte sunt, ei tradiderunt. Hic pone civitates ex nomine. In tantum rex iste prosperabatur, quod vulgaris populus admirabatur.

Eodem anno scisma perniciosum, quod de duobus papis in ecclesia Dei fuit ortum, ex divina ordinacione et misericordia conquievit. Nam Petrus antipapa, quem Ludwicus creaverat, videns se non exaltatum, verum plus ad yma inferni detrusum, reversus ad cor venit humiliter ad papam Iohannem XXII recognovit errorem suum. Confitente papa excessus omnes indulsit, sed tamen in speciali commodo includi precepit, mansurus ibi ad tempora vite sue in civitate Avinionensi, ubi tunc papa cum curia sua residebat. Magna Dei providencia, ut hoc anno duo viri magni, per quos multa mala in christianitate fiebant, de hac vita tollerentur. Iste scilicet antipapa et Fridericus dictus rex Romanorum. dux Austrie, qui fuerunt materia et occasio multorum malorum et scismatum in ecclesia Dei et populo christiano.

Eodem anno in vigilia vigilie nativitatis Christi fuit eclipsis lune, quam precesserunt et secuti sunt validissimi venti.

Anno Domini MCCCXXXI Iohannes, rex Boemie, congregato magno pugnatorum exercitu potenti manu ingreditur Lombardiam sive Ytaliam et sine Marte plures sue dicioni subiugat famosas civitates, et sunt he: Brixia, Pergama, Cremona, Papia, Parma, Regium, Muthina, Modna atque Luka, quas civitates cum suis districtibus et castellis rex in sua habuit potestate. Attendens autem rex Boemie, quod Ludwicus Bauarus multos episcopos, clericos et seculares innocenter de eisdem civitatibus eicerat, et precipue, qui Gwelfi appeIlantur, fruentes partem pape, et tam religiosos quam seculares omnes equaliter fovet et amplectitur. Expulsos revocat ad propria, concordiam inter discordantes modis, quibus potest, procurat et in brevi pacem bonam in partibus illis Deo propicio ordinat. Demum quia propter Ludwicum papa interdictum generale posuerat, rex Iohannes legatum sedis apostolice, qui tunc in illis partibus erat, adiit, ordinat interdictum in civitatibus subiectis sibi tolli et divina sicuti prius celebrari. Videns itaque rex Iohannes, quod omnia in manibus suis prosperarentur et ad nutum suum disponerentur, misit Alamaniam pro filio suo Karolo primogenito, quem loco sui in civitatibus prefatis constituit capitaneum. Erat enim iuvenis ille pulcher, affabilis et omnibus ipsum intuentibus amabilis et multum circumspectus, iuvenis XV annorum.

Interea cum rex Iohannes Boemie moram traheret in partibus Ytalie, et cunta sibi, ut predicitur, succederent ad nutum, Ludwicus Bauarus, occupator imperii, cogitans, quia hec omnia rex in suum preiudicium attemptaret, pacem faciens cum ducibus Austrie eosdem nec non regem Vngarie ac regem Polonie, viis et modis, quibus potuit, induxit, ut id, quod solus Ludwicus non poterat, ipsi perficerent, et terras regis Boemie undique hostiliter invaderent et expugnarent. Cumque intellexisset rex Boemie, quod prefati principes ad instanciam Ludwici se ad invadendum regnum suum armarent, mox relicto in Lambardia pro capitaneo primogenito suo ad partes Almanie dirigit gressus suos, et veniens ad Ludwicum Bauarum in Ratisponam multos secum tractatus habuit amicabiles. Sed ex parte Ludwici dolo non caruerunt, quod probavit rei eventus. Quia dum huiusmodi haberentur tractatus et inter cetera ordinatum fuit, quod primogenitus Ludwici filiam regis Boemie Gutham duceret in uxorem, ecce procurante dicto Ludwico dux Austrie, quem Ludwicus propterea et ad hunc finem fecit vicarium imperii, ut terras regis Boemie invaderet, congregato exercitu non modico fines regni hostiliter invasit et quantum potuit, nocuit, predas et rapinas committendo. Rex vero Boemie comperto, quod tractatus prefati inter ipsum et Ludwicum pridie habiti pleni erant dolo et fraude, quia quos amicos credebat, facti sunt inimici, subito versus Boemiam iter suum dirigit et veniens Pragam magnum congregat exercitum ad resistendum inimicis et in brevi cum sua gente castra metatus est ante civitatem Laa. Et figit sua tentoria in campis contra duces Austrie, qui secum habebant gentes plurimas regis Vngarie et regis Polonie, ita ut ex parte adversa viderentur cum magna potencia. Rex vero Boemie inperterritus permansit in campis cum sua gente, ut predicitur, multum in numero minori, sed audaciori.

Sepius dictum est regi Boemie, ut cum minorum haberet exercitum, sibi et suis parceret et retro recederet ad civitates et castra propria, quia adversarii visi sunt multo plures et forciores. Rex huiusmodi dissimulans consilium remansit in campis, donec adversarii perterriti metu ad propria et castra sua redirent. Videns igitur rex Boemie, quod adversarii a facie sua fugissent, insecutus est eos usque ad Danubium, civitates, municiones et castra inimicorum viriliter expugnando, et cecidit timor super inimicos et fugientes ad civitates munitissimas et castra fortissima sese occultaverunt. Postmodum rex Boemie collocatis gentibus suis in metis Boemie et Morauie, viris bellicosis, reversus est Pragam, exacciones a monasteriis et civitatibus et universis incolis regni sui recipit. Nec mirum, quod recipit, mox stipendiariis et eis, qui pro defensione patrie laboraverunt, distribuit. Hiis sic dispositis rex Boemie versus Franciam transiit, non tam equitando quam in equis velocius currendo. Habebat enim de more idem rex cum suis paucissimis velocissime equitare et de duabus dietis communibus facere unam satis magnam.

Eodem anno in festo sancti Andree sol eclipsim patitur, et in plenilunio luna similiter. Yemps calida et satis temperata.

Post recessum regis remansit Vlricus Pluh pro capitaneo in regno Boemie, hunc enim fecerat rex de paupere divitem, quia strenuus et audax fuerat.

Anno Domini MCCCXXXII durante inter Boemos et Australes gwerra predicta multa hinc inde sunt prelia commissa; in quodam enim conflictu Henricus de Lypa cum Iohanne fratre suo et multis nobilibus capitur, quem rex superveniens datis multis pecuniis et restitutis pluribus castris, que obtinuerat, a captivitate liberavit. Hiis autem temporibus Benessius de Wartenberg in prelio ab Australibus occiditur et in Grediss sepelitur. Tandem rex Iohannes fecit pacem cum Australibus, et tractatur, ut ipse, si sedes apostolica dispensaret, filiam olim Friderici regis ducere debeat in uxorem. Sed non habuerunt tractatus huiusmodi suum effectum.

Eodem anno Ludwicus Bauarus propter odium, quod habuit contra regem Boemie, suscitat adversus Henricum, ducem Bauarie, generum regis Iohannis, Ottonem et Henricum secundum, duces Bauarie, et congregati ceperunt sibi mutuo suas terras devastare. Rex itaque cum patruo suo archiepiscopo Treuerensi venit in auxilium genero suo et finaliter pacificavit inter eos gwerram huiusmodi.

Eodem tempore rex Iohannes inivit novas amicicias cum Ludwico Bauaro, promittens se interponere pro illo apud papam pro reconciliacione. Sed mittens nunccios rex ad curiam Romanam, et licet honorifice per papam et cardinales fuissent suscepti et pertractati, Ludwicum tamen non potuit cum ecclesia concordare, quia nimium contra ecclesiam excesserat, et non vere sed colorate penitere proponebat.

Anno Domini MCCCXXXIII fere toto anno rex Iohannes se a regno suo absentavit.

Eodem anno filius eius primogenitus Wenceslaus, qui et Karolus, in partibus Ytalie pro patre capitaneus derelictus, cum tyrannis Lambardie multos conflictus habuit et gracia Dei iuvante semper victor exstitit. Tandem eodem anno in die sancte Katherine contra eundem principem, adhuc iuvenem, XVII annos etatis sue habentem, congregati sunt tyranni Lambardie et Tuscie cum maximis exercitibus et innumerabilibus gentibus, videlicet Mediolanenses, Veronenses, Mantwanus, Ferrarienses, Florentini et alii eis adherentes, et castra metati sunt in territorio civitatis Mutyne iuxta castellum, quod vocatur sancti Felicis in dominio regis Iohannis. Illustris vero princeps Karolus predictus, licet multo minorem haberet gentem, de misericordia Dei et suorum Almanorum et paucorum Boemorum strenuitate presumens, cum prefatis tyrannis bellum et certamen inivit, et factus est miles in eodem bello, et duo dextrarii occisi sunt sub eo, et ipse ipso die triumphum in tercio dextrario obtinuit. Et de adversariis capti sunt ultra mille galeati et sex milia armatorum pedestrium, interfecti quoque multi sunt in eodem prelio, et Deus dedit victoriam Karolo in illa die de suis inimicis; et contrita sunt capita draconum in aquis multis et reliqui a facie Karoli fugierunt. Pater vero eius rex Iohannes magnum congregaverat exercitum filio in auxilium progressurus. Audito, quod filius eius felici potitus esset victoria, letatus est in filio in hiis, que dicta sunt sibi, et Deo, qui victoriam largitur, gracias referens Lombardiam provectus est, et per illam estatem fecit gwerram contra suos inimicos.

Eodem anno Loketko, rex Polonie, moritur, cui successit in regno Kazymir, filius eius.

Eodem anno III kalend. Novembris Karolus, domini regis Boemie primogenitus, qui per XI annos absens fuit, de Longbardia reversus civitatem Pragensem ingreditur et a clero et a populo cum magna solempnitate et leticia suscipitur, et statim in brevi post hoc domum sive pallacium regale in castro Pragensi de miro et sumptuoso opere incepit construere. Item recipiens a terrigenis bernam seu collectam generalem, castra et bona. que pater suus obligaverat, redemit et impignorata recuperavit.

Eodem anno Iohannes, rex Boemie, eidem suo primogenito Karolo marchionatum Morauie contulit. Qui accipiens gubernacula regni Boemie et marchionatum Morauie multum se legaliter gessit in omnibus, ita ut ab omnibus pauperibus et divitibus nimio diligeretur affectu. Pacem eciam procurabat totis viribus in terris suis, latrones et fures undique persequendo. Pecunias eciam, quas percipiebat, partim transmittebat patri, qui, ut frequenter, in alienis morabatur partibus, et cum residuo bona obligata exsoluebat.

Eodem anno post recessionem filii sui de Lombardia rex Iohannes perdidit civitatem Lucanam per tradicionem Castrucii filii Castruczii, qui quondam factus dux ibidem per Ludwicum Bauarum. Sed rex Iohannes intrando per castrum cum suo exercitu recuperavit eandem et statim secutus est filium et ivit Luczemburgam; filius vero, ut premittitur, Boemiam.

Anno Domini MCCCXXXIIII pridie idus Iunii inclyta domina Blanczka, Philippi regis Francie soror ac conthoralis domini Karoli, marchionis Morauie, de Francia Boemiam ducta Pragense castrum ingreditur et ab universo clero atque populo letanter suscipitur.

Eodem anno dominus Hinko, Olomucensis episcopus, moritur et in ecclesia Pragensi sepelitur, qui creavit et dotavit altare in honore sancti Materni cum bonis suis patrimonialibus. Cui successit in episcopatu Olomucensi Iohannes, prepositus Wissegradensis, frater regine Elizabeth a latere, vir magne industrie et multe discrecionis.

Eodem anno circa festum sancti Iacobi orta est discordia maxima inter clerum secularem et fratres mendicantes civitatis Pragensis occasione quarte funeralium. Cumque clerus secularis litteras apostolicas pro huiusmodi quarta in habenda ecclesiis coram populo publicaret, veniunt fratres ordinum mendicancium, litteras easdem de manibus aufferre conantur clericorum. Fit rumor maximus in diversis ecclesiis, et iam fratres a clero seculari, iamque clerus secularis a fratribus acriter verberantur. Multi ex utraque parte fuerunt in preliis huiusmodi vulnerati et graviter verberati. Fit magnum murmur et intolerabile scandalum in populo. Fratres ad sedem apostolicam appellant et clerici eorum appellacioni non deferunt, et sic se vicissim excommunicant. Tandem interveniente domino Iohanne, Pragensi episcopo, cuius interest incommoditatibus ecclesiarum occurrere, predicta discordia conquievit.

Eodem anno dominus Iohannes papa XXII in Avinione moritur et ibidem sepulture traditur anno pontificatus sui XIX.

Eodem anno obiit magister Vlricus de Pabyenicz, doctor decretorum, qui providit et procuravit, quod in auroris singulis in Pragensi ecclesia missa de beata virgine cantaretur.

Eodem anno Ludwicus Bauarus in contemptum ecclesie episcopum Herbipolensem et alios plures, quibus sedes apostolica de episcopatibus providit, temerario ausu de sedibus huiusmodi repulit et de ecclesiis illis suis providit et compulit prophanare. Et licet iste Ludwicus foret princeps crudelis et ecclesie sancte rebellis, nunquam tamen coegit aliquem prophanare. Sed cum papa generale in terris imperii posuisset interdictum, unumquemque clericum sue consciencie reliquit. Sed heu! omnes clerici tam seculares fuerunt sedi sancte rebelles et prophanarunt divina, exceptis fratribus Predicatoribus, qui saniori ducti consilio in locis suis interdictum servaverunt. Verumtamen iste Ludwicus, licet esset malus erga ecclesiam, in terris tamen imperii pacem bonam procuravit, et iusticiam reddidit unicuique expeditam, propterea a civibus imperii multum diligebatur.

Eodem anno dominus Iacobus, presbyter cardinalis tituli sancte Prisce, abbas de ordine Cisterciensi, a sacro cardinalium collegio in summum pontificem eligitur et Benedictus papa XII appellatur.

Eodem tempore rex Iohannes filiam suam Annam copulavit Ottoni, duci Austrie, previa dispensacione apostolica, quia illa erat in tercia linea consanguinitatis; et carent heredibus.

Eodem anno rex Iohannes duxit sibi in coniugem Beatricem virginem, filiam ducis Burgundie, comitis Claremontis in partibus Gallie.

Eodem anno mortuo Henrico duce Karintie, qui scribebat se regem Boemie, successit illi in comitatu Tyrolis Iohannes, filius Iohannis, regis Boemie, qui duxerat filiam dicti Henrici, cuius se pater scribebat regem. Anna, filia regis [Boemie Wenceslai] premortua fuerat, et ipse duxit aliam de Brunzwik, ex qua generavit filiam nomine Margaretham, quam duxerat Iohannes, filius regis Iohannis Boemie.

Eodem anno IX kalendas Iunii nata est domino Karolo, marchioni Morauie, ex domina Blancza, sua coniuge, primogenita Margareta, quam postea tradidit Ludwico, regi Vngarie, que sine prole moritur.

Eodem anno VI idus Aprilis circa medium noctis facta est eclipsis lune, unde hyemps fuit aspera et estas pluviosa et frigida.

Eodem anno XIII kalendas Novembris Elizabeth, quondam Boemie et Polonie regina, relicta regis Wenceslai et Rudolfi, ducis Austrie, que appellabatur de Grecz, moritur et in Brunna in monasterio, quod ibi fundavit, sepelitur.

Eodem anno Iohannes, rex Boemie, ante obitum Henrici ducis Wratislauiam misit Karolum primogenitum adversus Bolkonem, ducem Slezie, dominum in MĂĽnsterberg, qui devastavit sibi totam terram suam et civitatem Kanth in diocesi Wratislauiensi obtinuit. In qua reysa barones de Sternberg de Morauia cum pluribus nobilibus debellati sunt et capti, quia, qui eos conducere debebant, ipsos prodiderunt, et duxerunt per loca, ubi eorum inimicis fraudulenter eos tradiderunt. Nomina eorum: Arnoldus de Rachnow et Michalico de Borow, qui et porcionem cum illis perceperunt de huiusmodi tradicione.

Eodem anno Henricus, dux Slezie et dominus Wratislauie, moritur, et terre ipsius ad regnum Boemie devolvuntur, de quibus se Karolus, marchio Morauie, protinus intromisit. Sic postmodum rex Vngarie et rex Polonie promiserunt et iuraverunt iuvare regem Iohannem contra Ludwicum Bauarum imperatorem et contra duces Austrie, quia occupaverant contra Iohannem, comitem Tyrolis, filium suum, ducatum Karinthie, et ultra XX milia marcarum. Et e conuerso rex Polonie renuncciavit terre Slezie et ducibus et civitati Wratislauiensi, et ducibus Oppolie, prout in littera desuper ibidem ista continetur.

Eodem anno rex Iohannes cum primogenito suo Karolo veniunt Vngariam et cum eodem rege pacis federa et amiciciam contrahunt, ubi inter alios tractatus ordinatum est, ita quod rex Iohannes receptis a Casmyro, rege Polonie, XX milibus marcarum, renuncciet titulo regni Polonie. Et ipse rex Polonie renuncciat omni iuri, et si quod potuisset sibi competere in civitate Wratislauiensi et in eius diocesi et in ducibus Slezie et Oppuliensi, prout in littera infra scripta clarius exprimitur. Et ab eo tempore rex Iohannes cessavit se scribere regem Polonie. Factaque est liga et unio inter regem Boemie et Karolum marchionem et regem Vngarie atque Kazimirum, regem Polonie.

Eodem anno dominus Karolus iturus Vngariam venit de Burglino Pragam, et ibi nocte quadam dum quiesceret cum suis cubiculariis et ignis arderet in camera et candele plurime, ecce! subito apparuit quidam spiritus immundus, qui acceptis cyphis proiecit hinc inde per cameram principis, cunctis videntibus, quia cyfi movebantur et in angulis resonabant ex collisione, spiritum tamen nusquam viderunt. Item postea supervenit ad eundem principem Matyas, capellanus domini Iohannis, comitis Tyrolis, fratris sui, eumque petivit, ut procederet versus Tyrolis et regeret terram illam pro fratre suo, qui adhuc iuvenis erat, et sibi in omnibus vellet prosperare, et ex parte spirituum, qui Krzetky dicuntur, dixit, quod illi essent spiritus, qui fecerant insultum in camera, ut prefertur.

LIBER TERTIUS.

Anno Domini MCCCXXXVI Beatrix, coniunx regis Iohannis, Boemiam ingreditur et corona regni Boemie coronatur.

Eodem anno Karolus, marchio Morauie, venit in auxilium fratri suo Iohanni, duci Karinthie et comiti Tyrolis, quem duces Austrie pro huiusmodi terris graviter impugnabant.

Eodem anno Ludwicus Bauarus, iam non occultus sed manifestus inimicus Boemorum, mittit legatos suos ad regem Iohannem et terram et civitatem Egrensem sibi restitui appositis minis expostulat. Sed nunccii vacui et spe sua frustrati ad propria redeunt.

Eodem anno cum duces Austrie ab impedimentis Iohannis, ducis Karintye, filii regis Boemie, nollent desistere, rex Iohannes congregato maximo exercitu terras eorundem ex ista parte Danubii invasit et devastavit, igne cremando civitates et villas, et multas eorum obtinuit municiones. Nobiles plures cepit et dampna irrecuperabilia eis intulit. Porro duces Austrie, qui in campis cum maximo iacebant exercitu, timore perterriti a facie regis Boemie fugierunt. Intellexerant enim, et sic fuerat condictum, quod die crastina, hoc est sequenti die post festum Georgii, rex cum eisdem celebrare voluit bellum, unde quamvis multo plures essent, tamen quia audaciam regis Boemie et sue gentis timebant, ut prius sepius fuerant experti, retrorsum cum vituperio abierunt. Rex vero Boemie in municionibus ac civitatibus Austrie, quas acquisiverat, collocatis viris bellicosis Pragam cum triumpho reversus est. Et quia pro stipendiariis pecuniis indigebat, cepit excogitare diversos modos conquirendi pecunias, monasteria et civitates talliando, ungeltum, quod prius nunquam auditum fuerat, recipiendo de vino et sale per totum regnum; bernas eciam seu regalem collectam sepius recipiendo a suis Boemis. Propterea multi adversus ipsum clamabant, sed quid clamarent, ignorabant. Nonne melius fuit dare partem pecunie cuilibet, quam regnum destrui per hostes et vastari? Providerat enim rex Iohannes, quod licet ex omni parte terre sue haberet principes inimicos, utpote Ludwicum Bauarum, qui potentissime regabat imperium, duces Austrie, marchionem Brandeburgensem, filium Ludwici, marchionem Misnensem, regem Polonie, duces Slezie plures, et nunquam aliquis eorum presumpsit invadere fines regni Boemie vel intrare, sed ipse rex [eos; nam] omnes circumsedentes principes ipsum regem et suam gentem maxime timebant, quia, ut dicitur, audaces fortuna iuvat.

Eodem anno ipse rex fecit fodi in synagoga Iudeorum Pragensium et invenit plura milia marcarum, sed malo ductus consilio, et precipue per suos Reynenses, qui sibi adherebant, illectus, Dei timore postposito fecit fodi in ecclesia Pragensi penes sepulcrum sancti Adalberti et in capella divisorie, sperans aliquid invenire, sed spe sua frustratus imagines XII apostolorum, que pro sepulcro sancti Wenceslai fuerant per filium suum Karolum et de fidelium elemosina fabricate, abstulit et asportavit. Nec divina ulcio defuit; permittente enim Deo, qui suam et sanctorum suorum iniuriam ulciscitur, ipso die, quo hec facta sunt, quidam potens miles de Reno, qui in huiusmodi actu nephario primus et precipuus consiliarius fuit, a quodam inopinate occiditur in civitate Pragensi. Rex autem Iohannes, qui usque ad hec tempora dolorem oculorum passus est, deinceps omnio excecatus est, et non vidit lumen diei usque ad diem mortis sue. Neque contra divinam voluntatem, qui permiserat hoc factum, non dubitatur. Nec eum potuerunt iuvare, nec curare aliqui medici, quos de diversis partibus, eciam de paganismo advocaverat, quorum aliquos postea fecit in aqua dimergi. Simulabat se tamen idem rex videre, cum non videret, et multi, qui ipsum intuebantur, cecitatem ipsius non consideravere, quia omnia facta sua taliter disponebat, ut videre crederetur.

Eodem anno rex Iohannes in Morauia cum regibus Vngarie et Polonie habuit concilium, et duces Austrie iterum invadere disponunt.

Eodem tempore Iohannes, episcopus Pragensis considerans, quod vigilia, Epiphanie Domini, et sancti Viti, quas sui predecessores mandaverant sub pena excommunicacionis ieiunari, male ieiunabantur. Volens consulere animarum saluti, huiusmodi mandatum de ieiunando relaxavit et sentencias sustulit. Successor vero suus, dominus Arnestus, primus archiepiscopus Pragensis, licet solus easdem vigilias ieiunaret, necessitatem tamen ieiunandi aliis imponere noluit, sed quemlibet suo arbitrio reliquit.

Eodem anno cum circa festum sancti Iacobi rex Iohannes cum suo exercitu terram Austrie intrasset, et ipsam graviter depopularetur, audiens hoc Ludwicus Bauarus congregato similiter magno exercitu hostiliter invasit generum regis Boemie, Henricum ducem Bauarie. Quod cum pervenisset ad noticiam regis Boemie, mox derelicta Austria cum tota gente properat in auxilium genero suo et in brevi perveniens ad illum castra metatus est penes monasterium, quod Aldirspach nominatur. Et cum exercitus regis Iohannis et ducis Henrici in eodem loco contra exercitum Ludwici iacuissent XII diebus et multa hinc inde particularia prelia fuissent commissa, ecce Ludwicus cum Ottone, duce Austrie, ea nocte in cuius crastino debuit bellum committi, licet multo maiorem haberet exercitum, fugit et transivit per Pathauiam versus Lynczam, volens per illam viam calide subintrare Boemiam. Ut autem rex Boemie, qui adhuc in predicto loco permanebat, versuciam Bauari et Ottonis cognovit, movit exercitum suum versus Boemiam cum Henrico, genero suo, ingressum Ludwici et gentis sue prohibere volentes. Ubi autem pervenisset ad Ludwicum, quod regi Boemie denudatum esset consilium suum, et fuerat premonitus, intencione sua frustratus, disperso exercitu rediit ad propria. Otto autem dux Austrie videns, quod nec per Ludwicum neque per alios proficere potuit, trewgas pacis cum rege Boemie inivit et mediante rege Vngarie talis inter eos intervenit concordia, ut Iohanni, filio regis Boemie, comitatus Tyrolis, ducibus vero Austrie pars ducatus Karinthie debeat remanere et aliqua castra Karinthie.

Anno Domini MCCCXXXVII rex Iohannes mitigata gwerra, quam habuit cum ducibus Austrie, assumptis secum filio suo Karolo et genero suo Henrico, duce Bauarie, transeunt versus Prussiam. Mirabile quidem est, quod non sufficiebant eis gwerre cum suis vicinis, et illis non plene placatis, ymmo terris suis adhuc sub custodia derelictis, omnes procedunt ad inpugnandum infideles. Sed yemps calida eorundem principum transitum impedivit. Nam paludes congelate non sunt, unde reverti coguntur ad propria.

Eodem anno natus est filius regi Iohanni ex Beatrice, consorte sua, cui nomen in baptismo imponitur Wenceslaus, quem postea frater suus Karolus ad imperium promotus fecit ducem Luczenburgensem. Hic postea ducens filiam ducis Brauancie, relictam comitis Holandie et Hanonie, factus est dux eiusdem terre Brauancie.

Eodem anno in mense Iulio quedam stella, que cometa dicitur, fere per unum mensem apparuit, quam inopia bladi subsequitur et vini.

Anno Domini MCCCXXXVIII Deus omnipotens, qui in sanctis suis est gloriosus, in sacramento quoque sui preciosi corporis dignatus est gloriosior apparere. Nam in diversis locis corpus Christi miraculis claruit gloriosis. In civitate Pragensi ecclesia sancti Andree exusta est igne totaliter, sed corpus Christi in pixide cum suis panniculis permansit omnino illesum miraculose. Item in Pnewicz prope Chutnam inventum est corpus Christi sub arbore, quod claruit miraculis ibidem, ut referunt plurimi; nam mulier quedam, que per IX annos languida in corpore fuerat et muta, illuc adducta sanata est. Item vir quidam, qui per currum et rotas graviter lesus et in membris contractus fuerat, ibidem adductus sanitatem pristinam rehabuit.

Eodem anno in civitate Gurzym inventum est corpus Christi cruentatum, et communis referebat fama, quod Iudei denuo martirizaverunt illud. Ad illa ergo loca fiebat maximus concursus hominum, et Iudei fere in omnibus partibus trucidabantur.

Eodem anno in vigilia translacionis sancti Wenceslai creator omnium Deus propter merita eiusdem sancti miraculum in civitate Pragensi ostendere dignatus est. Nam viri quidam in arte balistariorum eruditi inter se conferebant, dicentes: Die crastina celebrabimus festum sancti Wenceslai, patroni nostri; inter quos erat unus Theotunicus, qui blasphemando eis respondit: Illius rustici festum non celebrabo. Mox idem, cum hec verba protulisset, illico mutus effectus est, et cecidit timor super omnes, qui hoc audierant. Die altera, hoc est in festo translacionis, adducunt huiusmodi mutum et deponunt ante sepulcrum sancti Wenceslai et orabant pro ipso Deum et sanctum martirem. Cumque allatum caput sancti Wenceslai et eiusdem muti capiti superpositum fuisset, mox ipse, qui mutus fuerat, aperuit os suum et perfecta voce magnificabat Deum et sanctum Wenceslaum, cuius meritis se fatebatur liberatum.

Eodem anno tempore estivali venerunt Boemiam locuste per turmas et in maxima quantitate, que inter solem et terram volantes faciebant umbram; ubicunque autem ceciderunt in campis, bladum, fenum, arbores et alia terre nascencia penitus destruxerunt et maxima hominibus dampna intulerunt, ita ut specialis plaga Dei et permissio putaretur. Fuerunt eciam in aliis terris et similia ac maiora fecerunt. Finaliter Deo propiciante post multa incommoda nobis illata versus plagam septemtrionalem recesserunt. Et referebat dominus Karolus imperator, quia eo tempore in Austria in Winna vidit locustas ad latitudinem trium mil[l]iarium et longitudinem quinque mil[l]iarium, et quando deponebant se ad terram, fuerunt in spissitudine ad duas palmas, et volatus earum fuit cum maximo sonitu ex alis ipsarum, et fetor ex eis prorumpebat validus et magnus, et alas habebant quasi depictas.

Eodem anno mortua est Anna, filia regis Iohannis, quam habuit Otto, dux Austrie, et similiter ipse Otto in brevi, videlicet infra sex septimanas.

Anno Domini MCCCXXXIX in crastino octave sancti Petri et Pauli circa horam vesperarum sol eclipsim passus est.

Anno Domini MCCCXL rex Castelle, rex Nauarrie et rex Maioricarum congregati in unum habuerunt conflictum cum paganis et Deo adiuvante obtinuerunt victoriam, et infiniti ex gente paganorum mortui sunt.

Eodem anno dominus Iohannes, episcopus Pragensis, consecrauit chorum monasterii sui in Rudnicz in die Assumpcionis beate Virginis.

Anno Domini MCCCXLI Kazymirus, rex Polonie, habuit gwerram cum Ruthenis et Lytwanis infidelibus, qui venerant ad occupandum regnum et terras Polonie et Deo propicio recesserunt post tempus breve.

Eodem anno dux Luthwanorum accersiri fecerat ad se X sacerdotes et christianos plurimos, cupiens tandem christiana fide imbui. Sui hoc considerantes ipsum ducem veneno intoxicarunt.

Eodem anno Ludwicus Bauarus, occupator imperii, omni malicia et dolo plenus iniquitatem meditatus est in cubili suo, astititque vie omni non bone. Maliciam et fraudem excogitavit, qualiter fraudulenter et sub dolo matrimonium inter Iohannem, ducem Karinthie, comitem Tyrolis, filium regis Boemie ex una, et filiam olim Henrici, ducis Karinthie, legittime contractum et copula carnali ante plures annos consumatum, irritaret et destrueret ad hunc finem, ut filius suus primogenitus Ludwicus, marchio Brandeburgensis, illam sibi in coniugem acciperet et terram uxoris sue possideret et expulso Iohanne comitatum Tirolis occuparet. Sed res ista Iohannem regem et filium eius Karolum non latuit, unde ipsi sepissime visitarunt dictum Iohannem, comitem Tirolis, sibi consulentes, ut caute et circumspecte de suis ageret factis, quia Ludwicus predictus omne malum cogitabat. Iohannes vero, dux Karinthie et comes Tyrolis, suis baronibus plus, quam expediebat, credens, monita paterna et fraterna sprevit tanquam puer et totus iuvenis et talium inexpertus. Credebat enim, ut ex falsa suggestione suorum didicerat, quod pater eius veniens ad filium non nisi pecuniam et inpingnoracionem terre quereret. Cum tamen contrarium esset verum, ut rei experiencia docuit, quia eodem anno in die Animarum, dum Iohannes dux predictus de castro suo Tyrolis cum pauca gente ad spaciandum descenderet, nullum penitus haberet timorem de uxoris sue infidelitate aut baronum tradicione, ecce ipsa ducissa oblita sui proprii honoris se cum suis consiliaris clausit in eodem castro et familiam Boemicalem totam expulit et maritum venientem ad castrum non admisit. Turbatus autem dux ad alia voluit sua castra ascendere et fuit ubique prohibitus. Intelligens autem prodicionem et tradicionem esse factam, declinavit ad quendam nobilem, dominum Tegnonem de Villandera, cui frater eius, dominus Karolus, multa bona [fecit], et [ibi] per aliquot dies latuit et abinde ad dominum Bertrandum, patriarcham Aquiliensem, pervenit, qui eundem ducem expulsum fere per menses quinque secum retinuit et honeste pertractavit et captata opportunitate Boemiam remisit. Et sic idem dux suam perdidit terram, qui plus alienis quam suis credidit.

Uxor vero eius deposito peplo crinale more virginum capiti suo inposuit et asserens mendaciter, prout postea rei experiencia docuit, Iohannem, suum conthoralem, fuisse impotentem, Ludwico Brandeburgensi, prout Ludwicus Bauarus ante plura tempora disposuerat, nupsit. Post plura tempora Ludwicus ipse ex eadem genuit filium et tactus perpetuo dolore ac morbo incurabili pedum, qui vocatur lupus, miserabiliter mortuus est. Sed et, ne semen iniquum sibi superesset, filius eius de malo matrimonio procreatus post hec in brevi moritur. Ducissa vero predicta funesta iusto Dei iudicio postea dictam terram perdidit et in miseria dies suos finivit. Terra autem predicta ad manus ducum Austrie pervenit, qui postmodum pro eadem multas cum filiis Bauari discordias habuerunt. Iohanes autem dux expulsus hiis temporibus in Boemia permansit, cui pater suus de statu competenti providit. Interim eciam ex quadam libera genuit filium, postea prepositum Wissegrandesem factum, cui nomen Iohannes, et sic vicium impotencie sibi falso ascriptum expurgavit.

Eodem anno Margaretha, filia regis Iohannis, relicta olim Henrici ducis Bauarie, post mortem Iohannis sui primogeniti Boemiam revertitur et licet invita et renitens Kazymiro, regi Polonie, desponsatur, et quia, ut dicit scriptura: Invite nupcie malos solent exitus habere, ipsa Margaretha tacta infirmitate longa et maxima, antequam convenirent, tercia die ante festum sancte Margarethe in civitate Pragensi moritur, et in Aula Regia sepelitur, et conversum est festum nupciarum in luctum et lamentum.

Eodem anno Iohannes rex Boemie, zelo accensus devocionis, licet videretur vir mundanis actibus totaliter implicatus, utpote, qui in torneamentis et aliis militaribus exerciciis nimium delectabatur, salutis tamen proprie non immemor, predecessorum suorum, regum ac ducum Boemie, sequens vestigia, ad laudem Dei omnipotentis et gloriose virginis Marie, genitricis Domini nostri Ihesu Christi, fundavit monasterium sub monte Petrino prope civitatem Pragensem Minorem et exstruxit de miro et laudabili opere, et in eodem collocavit fratres Carthusiensis ordinis, quibus providit de censibus et vite necessariis sufficienter, quorum eciam ecclesiam libris, ornatibus et clenodiis decentissime decoravit.

Eodem anno occisus est inquisitor hereticorum ad sanctum Clementem in Praga, vir bonus et utilis ecclesie Dei, per quosdam hereticos, qui ad ipsum venerant, simulantes se illi velle confiteri.

Anno Domini MCCCXLII calido vento Australi preambulo, quem pluvia quasi vernalis fuit subsecuta, post durissimam hyemem et gravissimam, in qua multitudo hominum in pluribus terris fuit extincta, factum est grande diluvium per impetum aque nivalis et pluvialis, et propter ingentem molem glaciei et spissitudinem ruptus est pons lapideus Pragensis in pluribus locis, et ita, ut vix quarta pars remaneret. Omnia molendina eorum et obstacula destructa sunt, et plures ville in littore cum hominibus et animalibus perierunt. Et quia inopinate et repente factum est diluvium, vise sunt domus cum hominibus molendina cum suppellectilibus, infantes cum cunabulis natantes, quibus nullus succurrere poterat. Et facta sunt dampna irrecuperabilia ex inundacione huiusmodi, et precipue propter rupturam pontis Pragensis. Tunc enim primo homines intellexerunt, quod tam grande et arduum bonum perdiderunt. Fit quoque labor magnus et periculum in navigando, et meror pauperum naulo carendo. Corruit autem ipse pons ipso anno in die sancti Blasii in ipsa nocte, et pons lapideus in Drzezden super eodem flumine corruit.

Eodem anno de mense Aprili Iohannes, dux Karinthie, expulsus venit Boemiam, et amplius non est reversus Karinthiam neque ad comitatum Tyrolis, quia Ludwicus, marchia Brandeburgensis, terram eius et coniugem occupabat contra Deum et iusticiam.

Eodem anno Karolus, domini regis Boemie primogenitus, marchio Morauie, zelo devocionis accensus, accedente ad hoc assensu patris sui Iohannis, regis Boemie, ac venerabilis patris Iohannis, episcopi Pragensis, et capituli eiusdem Pragensis ecclesie, in capella regali. Omnium Sanctorum in castro Pragensi creavit collegium, videlicet prepositum, decanum et XI prebendas ac X ministros, quibus large providit, quorumque ecclesiam multis sanctorum reliquiis et aliis clenodiis largiter decoravit, volens et decernens, ut presentacio prepositure et prebendarum ad ipsum et successores suos, reges Boemie, eleccio vero decani ad capitulum eiusdem collegii debeat spectare. Quam creacionem et ereccionem dominus papa Benedictus XII suis litteris bullatis approbavit et confirmavit.

Eodem anno idem Benedictus papa XII in die sancti Marci migravit de hoc seculo et in Auinione sepelitur. Die quoque X post eius obitum cardinales eligunt in summum pontificem venerabilem patrem, dominum Petrum, cardinalem Rothomagensem, cui nomen imponitur Clemens papa VI, maximus amicus regis Boemie et filii sui Karoli et omnium de terra eorundem principum existencium clemens exauditor. Multum enim iste papa regem Boemie et suos diligebat et specialibus favoribus prosequebatur; magnam enim noticiam et amiciciam habuit domini regis et filii sui Karoli, dum adhuc abbas et archiepiscopus esset, unde et eosdem miro affectu prosequebatur.

Eodem anno nata est domino Karolo filia ex domina Blancza nomine Katherina, quam tradidit domino Rudolfo, duci Austrie, quo defuncto tradidit Ottoni, marchioni Brandeburgensi, quam baptizavit Iohannes, episcopus Pragensis.

Anno Domini MCCCXLIII in octava sanctorum Innocentum venerabilis pater Iohannes IIII, episcopus Pragensis XXVII, viam carnis universe est ingressus, bonam post se famam relinquens, ut in precedentibus scribitur. Et post magnificas exequias in Pragensi ecclesia penes altare sancti Siluestri, quod ipse adhuc vivens exstruxerat et magnifice dotaverat, sepelitur. Post cuius obitum die XI canonici Pragensis ecclesie convenientes in unum invocata Spiritus Sancti gracia honorabilem virum dominum Arnestum, pro tunc decanum Pragensem, in episcopum sibi, paucis tamen discordantibus, elegerunt. Erat autem iste electus filius quondam domini Arnesti de Pardubicz, strenui militis, vir elegantis stature et corpore decorus, omnium morum honestate preditus, in iure canonico licenciatus, affabilis omnibus et benignus.

Et quia hiis temporibus archiepiscopus Maguntinus, tunc metropolitanus ecclesie Pragensis, pro eo, quia Ludwico Bauaro per sedem apostolicam dampnato adherebat, fuit una cum eodem Ludwico maiori sentencia excommunicacionis innodatus et processibus papalibus involutus, ideo novus electus ad petendum munus confirmacionis et consecracionis sue dirigit ad curiam Romanam versus Avinionem. Quem Clemens papa VI benigno favore suscipiens eleccionem ipsius canonicam ac iustam fore decernens et approbans, ipsum dominum Arnestum electum fecit consecrari in episcopum ecclesie Pragensis per dominum cardinalem Portuensem, quem domini cardinales alii cum magna reverencia et affectu sincero ad osculum pacis suscipientes in omnibus suis agendis benignissime pertractaverunt.

Porro venerabilis pater dominus Arnestus, episcopus Pragensis, expeditis negociis suis pro omni sua voluntate, acceptis litteris bullatis sue confirmacionis ad sedem propriam cum ingenti leticia revertitur, quem venientem plebs sua, clerici et layci, processionaliter cum reliquiis solempniter suscipiunt, et in sede episcopali cum iocunditate et gaudio collocant. Sed et rex Boemie, et filii eius Karolus atque Johannes, omnesque barones et regni magnates de eiusdem novi episcopi felici reditu et suis prosperis successibus exultant omnes unanimiter et gratulantur. Denique novus iste episcopus Pragensis filiorum suorum corda, infirma ad rectitudinem vite erexit et ad viam salutis eterne opere, exemplo et sua doctrina sana direxit. Pontificali namque decoratus infula talem se exhibuit, ut ab hominibus magnis et parvis nimium amaretur et affectu paterno veneraretur.

Eodem anno Karolus, domini regis Boemie primogenitus, marchio Morauie, cupiens obtinere in celestibus pro terrenis retribucionem sempiternam, ad honorem Dei omnipotentis et beate genitricis eius virginis Marie, atque sanctorum martirum, patronorum ecclesie pragensis, Viti, Wenceslai atque Adalberti et omnium sanctorum, et specialiter propter divini cultus augmentum ac decorem ecclesie Pragensis, in qua idem princeps sibi et suis elegit sepulturam, creavit in ipsa Pragensi ecclesia de novo et dotavit collegium mansionari[or]um, videlicet XXIIII personas, quorum XII tenentur esse presbyteri, VI diaconi, VI subdiaconi, qui singulis diebus sub nota cantare tenentur horas, videlicet matutinas, in crepusculo, aliasque horas, et missam in diescente de beata Virgine, secundum ordinem et rubricam ipsorum. Et hec fecit propter miraculum, quod ipse viderat in Tarencio, de quo infra ponetur. De illa autem regula temporibus suis facta est ecclesia in Tharencio per eundem principem, et tercia ecclesia in civitate Nuremberga, quarta in civitate Wratislauiensi per Przeczlaum, episcopum loci, quinta per dominum Petrum, episcopum Magdeburgensem, ibidem in Magdeburga, sextam dominus Iohannes, marchio Morauie, germanus domini Karoli, in monasterio fratrum Augustinensium in Brunna. Quibus tamen mansionariis Pragensibus ipse princeps Karolus providit de sufficienti sustentacione et ornatibus et clenodiis ad divinum cultum spectantibus. Et voluit, ut presentacio ad precentoriam et maiores mansionarias ad regem Boemie pertineret, minorum vero mansionariorum collacio ad precentorem spectaret, et tam precentor quam mansionarii omnes decani Pragensis correccioni subiacerent. Huiusmodi creacioni, dotacioni et ordinacioni ipsius collegii, quibus dominus Arnestus, episcopus et capitulum ecclesie Pragensis suum assensum prebuerunt, dominus Clemens papa VI suis litteris bullatis confirmavit, approbavit et ex certa sciencia ratificavit.

Hiis temporibus orta est discordia non modica inter Iohannem, regem Boemie, ex una, et episcopum et capitulum ecclesie Wratislauiensis parte ex altera. Rex etenim Boemie occupaverat quedam castra iam dicte ecclesie. Unde canonici singuli recedentes de loco, totam diocesim Wratislauiensem posuerunt sub interdicto; regem vero publice excommunicatum denuncciaverunt. Intelligens igitur rex, quia huiusmodi discordia papam non lateret, et advertens, quod inter ipsum et episcopum ac capitulum prefatos nullus alius nisi papa concordiam facere posset, versus curiam Romanam ipse et Karolus, eius primogenitus, marchio Morauie, dirigunt gressus suos. Qui dum per dominum papam et cardinales benigne fuissent suscepti et honorifice pertracti, inter alios tractatus facta est concordia per dominum papam inter regem Boemie et ecclesiam Wratislauiensem, et restituta sunt ipsi ecclesie omnia, qae ei fuerunt ablata, et absolutus est rex Iohannes ab excommunicacione, et reconciliati sunt ei canonici, et omnis discordia deinceps conquievit.

Inter alia eciam tractaverunt prefati principes cum domino papa et collegio cardinalium, qualiter Ludwicus Bauarus, qui occupabat imperium, scismaticus et inimicus ecclesie, propter suam inobedienciam et rebellionem ab imperio deponeretur, ymmo verius iam suis malefactis exigentibus privatus huiusmodi dignitate nuncciaretur, quodque alius princeps katholicus, qui ecclesiam Romanam tueretur et defensaret, in locum ipsius scismatici canonice eligeretur.

Verum quia Maguntinus, qui erat de comitibus de Wirczenburg archiepiscopus in tantum contra sedem apostolicam suam levaverat cervicem, ut predicto Ludwico in omnibus suis iniquitatibus manifeste daret consilium contra Romanam ecclesiam auxilium quoque et favorem, et sicut Ludwicus sic ut iste Romanam ecclesiam persequebatur, et non episcopus, sed publicus censeretur ecclesie sancte inimicus, quare papa de consensu cardinalium dictum episcopum Maguntinum ab episcopatu deposuit et ab omni dignitate degradavit. Ut autem negocium eleccionis novi regis Romanorum processum haberet, ne eciam ecclesia Maguntina pastore legittimo diucius careret, de eadem ecclesia dominus papa de consensu cardinalium providit domino Gerlaco, filio comitis de Nassaw, ad instanciam regis Boemie et filii sui primogeniti pro eodem attente supplicancium.

Propterea dominus papa de consensu tocius collegii Romane ecclesie ad instanciam domini Karoli (quia rex Iohannes nondum fuerat inimicus dicti Maguntini, neque ipsum diffidaverat, ideo contra ipsum noluit agere, sed dominus Karolus impetravit ereccionem ecclesie Pragensis) et ad preces principum et instanciam ecclesiam. Pragensem, que hactenus iure metropolico ecclesie Maguntine subiecta erat, absolvens ab omni obediencia ac subieccione ecclesie Maguntine in metropolitanam et archiepiscopalem erexit et sublimavit, eique ecclesiam Olomucensem, quam similiter ab obediencia ecclesie Maguntine prius absolvit, nec non monasterium Luthomislense, de quo novum episcopatum fieri decrevit, pro suffraganeis ecclesiis subiecit. Insuper dominum Arnestum, hactenus episcopum, nunc vero archiepiscopum Pragensem fecit, constituit et ordinavit, mittens eidem pallium archiepiscopale, in quo plenitudo dignitatis et nominis archiepiscopalis consistit.

Postremo dominus papa devictus instancia domini Iohannis, regis Boemie, scripsit principibus ecclesiasticis et secularibus electoribus imperii, ut non obstante contradiccione aut rebellione Ludwici scismatici ad futuri regis Romanorum eleccionem procederent canonice, quia ecclesia Romana diucius defensore ac advocato carere non posset, alioquin protestabatur dominus papa de suo interesse. Postmodum papa monuit principes electores, ut iudicarent, quomodo et qualiter Ludwicus creaverat antipapam et matrimonii vinculum inter Iohannem, comitem Tyrolis, filium regis Iohannis, et suam coniugem legittimam disolverat propria authoritate. Qui electores convenientes in unum iudicarunt Ludwicum propter predictos excessus digne deponendum ab imperio et deposuerunt ipsum. Et deposito eo ab imperio dominum Karolum elegerunt, ut sequitur, in anno secundo. Prefati igitur principes, Iohannes, rex Boemie, et primogenitus eius Karolus, marchio Morauie, dispositis negociis in curia Romana pro omni sua voluntate, recepta licencia a domino papa et cardinalibus eius cum magna leticia reversi sunt ad propria.

Cumque pallium archiepiscopale allatum esset Pragam, et dominus Arnestus prefatus in dominico die proximo, qui dominicam primam Adventus precedebat, die eodem cum omni solempnitate, qua decuit, fuisset investitus, facta est leticia magna, ac maxima in ecclesia Pragensi. Clerus Te Deum laudamus, populus autem Kyrie eleison iocunditer resonabant. Demum novus archiepiscopus Pragensis, nec non Iohannes, rex Boemie, atque filii eius duo, Karolus et Iohannes, et magna multitudo prelatorum atque nobilium exeuntes de Pragensi ecclesia veniunt ad locum efossum et pro fundamento novo preparatum. Fossam isti quatuor, videlicet archiepiscopus, rex et duo filii eius intrant et ad yma descendunt, positoque cum ea reverencia, deuocione, quibus decuit, primario lapide pro nova ecclesia edificanda de fovea tandem letantes exeunt, choro Te Deum laudamus cum iubilo cantante. Ibidem dominus Iohannes, rex Boemie, de consensu dictorum filiorum suorum dedit atque donavit decimam omnium proventuum de urbora montis Chutne perpetuis temporibus pro fabrica Pragensis ecclesie convertendam, et suis huiusmodi donacionem patentibus litteris roboravit.

Eodem anno tempore authumpnali Iohannes, rex Boemie, Ludwicus rex Vngarie, Karolus primogenitus regis Boemie, item comes Holandie, et multi alii principes in manu forti processerunt versus Prussiam contra Lyttuanos, sed quia aura fuit mollis et indisposita spe fraudati sua sani tamen ad propria remearunt. Et fuerunt ante castrum Belyn et Pyest et multa dampna paganis intulerunt, sed propter mollem auram redierunt.

Anno Domini MCCCXLIV Bolko, dux Swidnycensis, captivaverat quendam militem, vasallum regis Boemie, et positum ad turrim fame mori fecit. Propterea rex cum duobus filiis suis. Karolo et Iohanne, atque domino Arnesto, primo archiepiscopo Pragensi, congregato magno exercitu terram eiusdem ducis ingressi ignis incendio devastant per omnia et ante civitatem Swidnycz collocant sua castra, cuius suburbia usque ad portas cremaverunt. Abinde applicant exercitum ad civitatem munitissimam Landeshut eiusdem ducis, quam undique circumdant et sine Marte acquirunt. Acta sunt hec circa festum beati Georgii. Demum factis trewgis pacis cum eodem duce, licet multa sibi dampna intulissent, ad propria nostri principes leti redierunt.

Interea Kazymirus, rex Polonie, quia ipsi erat duci Swydnicensi avunculus, intelligens, que facta sunt, congregato valido exercitu suorum nec non Vngarorum atque Lytwanorum terram ducis Oppauie feodali iure subiectam regi Boemie incipit invadere hostiliter et vastare. Tunc rex Iohannes cum predictis filiis suis, licet ex omni parte terrarum circumiacencium haberent inimicicias, congregantes magnum exercitum versus Cracouiam procedunt, regis Polonie terras, villas et oppida cremando et funditus evellendo. Quorum adventum rex Kazimirus, qui cum gente sua et Vngaris de civitate exiverat, presciens, cum sua gente fugit ad civitatem Cracouiam, et contentus est muros eiusdem ab impetu hostium defensare. Sed et plurimi ex Vngaris usque ad CCCCC occisi sunt, et alii submersi in prima acie et congressu, et venientes hostiliter invaserunt, qui ineuntes cum illis conflictum durissimum, in quo conflictu Iohannes, filius regis Boemie, factus est miles, multos et innumerabiles de Vngaris in fuga et aliis gentibus occiderunt.

Deinde appropinquant civitati Cracouie et omnia eius suburbia in vigilia sancte Margarethe igne consumpserunt. Cumque ibidem trium dierum spacio continuassent, quia pro hominibus et equis victualia reperire non poterant, coacti sunt abinde recedere ad alia loca, que similiter rapinis et incendiis acriter destruxerunt.

Medio tenpore, dum hec sic agerentur et principibus nostris ad vota omnia succederent, quidam nobiles Boemie, inter quos Czenko de Lipa erat primus, cum suis gentibus veniebant regi Boemie in subsidium non rogati, immo prohibiti, et castra metati sunt ante civitatem Bytom, et intrantes eandem tota die chorearum solaciis et ebrietatibus vacaverunt. Ad noctem vero exeuntes de civitate lassi et suffusi, incauti et sine armis absque quavis custodia membra dederunt requiei. Et ecce gentes regis Polonie de castro Bandyn ibi de prope irruerunt super istos, qui incaute dormiebant. Aliis fugam capientibus Czenkonem de Lypa cum suis captivaverunt, propter quam captivitatem et inordinatam vitam dicti Czenkonis, quam in captivitate Cracouie ducere didicerat, domus et dominium dominorum de Lypa, que ultra alios dominos barones regni Boemie et Morauie nimium excreverat, periit et facti sunt aliis equales, vel minores. Rex igitur Boemie audita captivitate suorum multum doluit et factis trewgis pacis cum suis adversariis et illis firmatis rediit ad propria.

Eodem auno rex Cypri habuit bellum campestre cum infidelibus, qui Turci dicuntur, et Deo auxiliante potitus est victoria.

Anno Domini MCCCXLV, die VII mensis Octobris fuit eclipsis solis circa eius ortum, similiter et eclipsis lune paulo ante hoc, que fuerunt signa magnarum novitatum. Nam regina Sicilie fecit et procuravit, ut dicitur, maritum suum Andream, regem Sicilie ac fratrem regis Vngarie, [interfici], propter cuius mortem Ludwicus, rex Vngarie, terram illam ingressus multa milia hominum interfecit et mortem fratris sui absque omni misericordia vindicavit.

Eodem anno comes Holandie a Frizonis interfectus est, et multa milia hominum secum, et, sic illo anno humanus sanguis in diversis locis multus effusus est.

LIBER QUARTUS.

Incipit quartus liber cronice Pragensis.

Ad honorem Dei omnipotentis et beate virginis Marie, genitricis Domini nostri Ihesu Christi, atque sanctorum martirum Witi, Wenceslai, Adalberti et Sigismundi, patronorum nostrorum, incipit liber quartus cronice ecclesie Pragensis. Et merito hic liber sortitur locum [quartum], quia in ipso tractatur de allacione corporis sancti Sigismundi, regis Burgundie, qui suis gloriosis virtutibus atque miraculis regnum Boemie adeo illustravit, quod eiusdem sancti fama et regni Boemie magnificencia per universum mundum divulgatur. Unde gloriosus hic martir, digne quartus Boemorum patronus attestantibus signis et prodigiis innumeris, esse perhibetur.

Item in isto quarto libro tractatur eciam de ortu, operibus atque magnificencia invictissimi principis domini Karoli Quarti, divina favente clemencia Romanorum imperatoris semper augusti et Boemie regis, qui hoc nomine in ordine cesarum loco quarto Altissimi disponente providencia sortitus est.

Item in isto libro quarto tractatur de ortu, vita atque gestis serenissimi principis, domini Wenceslai Quarti, regis Boemie, filii prefati domini imperatoris, qui inter reges Boemie hoc nomine loco quarto meruit honorari.

Item tractatur in hoc libro de ereccione atque sublimacione ecclesie Pragensis atque dilatacione regni Boemie, nec non et multis aliis munificenciis, quibus divina clemencia terram nostram extollere et magnificare dignata est, ut in sequentibus patebit.

In superioribus scriptum est, quo anno, quo die et quo in loco natus sit dominus Karolus, imperator Romanorum et Boemorum rex predictus, nunc breviter aliqua recapitulando percurramus, que et qualia egit in diversis mundi partibus et quanta perpessus est in iuvenili etate, antequam Romanorum et Boemorum regna atque dyademata adipisceretur. Voluit enim Deus famulum suum, quem toti orbi preesse disponebat, prius probare diversis temptacionibus, et periculis, ut tanquam aurum fornace examinatum mundatorem ac liberatorem suum ipse agnosceret et ex suis tribulacionibus ac pressuris ipse disceret, qualiter in solio universi orbis, positus aliis opporteret compati et misereri.

Clementissimus princeps Henricus, huius nominis septimus, Romanorum imperator semper augustus et Lucemburgensis comes, duxerat in uxorem Margaretham, filiam ducis Brawancie, ex qua genuit Iohannem primogenitum, qui, factus adolescens omnium virtutum ac morum honestate pollebat. Interea divina vocacione Wenceslaus secundus, Boemorum rex, qui fundavit monasterium Aule Regie, ab huius seculi ergastulo tollitur, qui post se, ut in superioribus narratur, unum filium, videlicet Wenceslaum, reliquit, et duas filias, Annam atque Elizabeth. Hic Wenceslaus, huius nominis tertius rex Boemie, in brevi post obitum patris in Olomuc occiditur. Per cuius transitum regnum Boemie herede masculini sexus orbatur.

At Henricus, dux Karinthie et comes Tyrolis, qui habebat coniugem Annam, filiam regis Wenceslai supradictam, audita morte sororii sui intravit manu potenti terram Boemie et eam pro aliquo tempore obsedit. Videntes autem terrigene, quia undique molestabantur et nullam haberent [pacem] a prefato duce Karinthie, qui eciam se scribebat regni Boemie defensorem, miserunt suos ambasiatores solempnes ad Henricum imperatorem supranominatum postulantes, ut filia regis Wenceslai nomine Elizabeth, virgo elegans atque formosa, suo copulareter filio primogenito Iohanni, qui regnum Boemie possideret. Quod cum factum esset, ipse Iohannes adeptus est regnum Boemie, prout supra diffuse scriptum est. Genuit ex Elyzabeth, coniuge sua, filiam Margaretam, quam postea traditit Henrico, duci Bauarie. Item genuit ex eadem filiam aliam, quam tradidit Iohanni, primogenito Philippi, regis Francie, nomine Guttam. Item genuit filiam terciam nomine Annam, quam tradidit Ottoni, duci Austrie. Item genuit Wenceslaum, suum primogenitum, qui postea in confirmacione vocatus est Karolus. Item genuit Ottakarum, qui in brevi fuit mortuus. Item genuit Iohannem, qui postea duxit in coniugem Margaretham, filiam Henrici, ducis Karinthie et comitis Tyrolis, quam post mortem Anne predicte ex alia uxore, videlicet ex sorore ducis de Brunswig genuerat, per quam ipse Iohannes comitatum Tyrolis post mortem soceri sui obtinuit. Sed postea prodiciose expulsus marchionatum Morauie habuit, ut supra patuit. Hiis sic prelibatis, ad ortum et nativitatem domini Karoli predicti veniamus, qui natus est in civitate Pragensi sub anno Domini MCCCXVI, pridie idus Magii, hora prima, et educatus ibidem usque ad annum VII.

Anno igitur Domini MCCCXXIII Iohannes, rex Boemie, tradidit filium suum primogenitum sub nomine sancti Wenceslai in Praga baptizatum Karolo, regi Francie, qui habebat coniugem germanam sororem regis Iohannis, ut puer ipse moribus ac virtutibus Francorum, et eciam scienciis liberalibus Parisius ut imbueretur, missus est. Hunc suscipiens Karolus, rex Francie, nimio diligebat affectu adeo, ut nomen suum sibi imponeret in confirmacione. Abinde primogenitus regis Iohannis nomen primum amisit et Karolus vocatus est usque, ad presens tempus. Qui eciam iuvenis adolescentulus bone indolis, ibidem in curia regali educatus, proficiebat coram Deo et hominibus etate atque sapiencia pariterque et sciencia, ita ut literas latinas et lingwam atque mores Francigenarum a[d]disceret perfecte. Horas eciam beate Virginis didicit, quas singulis diebus dicebat, et in omni morum atque virtutum honestate crescendo puerilem etatem transscendebat. Rex autem Francie, Karolus predictus, tenerrime diligens suum equivocum Karolum, filium regis Boemie, tradidit sibi in coniugem Margaretham dictam Blanczam, filiam Karoli patrui sui, cuius filius primogenitus nomine Philippus mortuis ambobus hiis postea ad regnum Francie susceptus est, quia proximior erat heres. In cuius curia Karolus, filius regis Boemie, commoratus est post mortem Karoli regis per duos annos, habens pro instructore ac informatore facundissimum atque valentissimum virum, Petrum, abbatem monasterii Fiscanensis, qui ipsum Karolum in sacra pagina instruxit, ita, quod postea de thezauro suo nova et vetera protulit habunde. Deinde Philippus, rex Francie, hunc Karolum, regis Boemie primogenitum, cum coniuge sua Blancza, que dicti regis Philippi soror erat germana, remisit ad propria, et venientes ad comitatum Luczemburgensem pro aliquo ibidem tempore moram traxerunt.

Illis temporibus occupabat imperium Romanum Ludwicus huius nominis quartus dictus Bauarus, cuius partem fovebant Iohannes, rex Boemie, Maguntinus et Treuerensis archiepiscopi, et Woldemarus, marchio Brandeburgensis. Huic eleccioni opposuerat se Fridericus, Austrie dux, qui se eciam regem scribebat Romanorum, cuius partem adiuvabant archiepiscopus Coloniensis, dux Saxonie et comes palatinus Reni. Post multas gwerras, quas duo isti electi inter se habuerunt, adiuvante rege Iohanne habuit Ludowicus victoriam contra Fridericum, ducem Austrie, et obtinuit imperium, male coronatus per episcopum Venetorum, contra prohibicionem domini Iohannis pape XXII. Qui Ludwicus postea erigens cervicem contra sanctam Romanam ecclesiam creavit quemdam antipapam nomine Nicolaum, de ordine fratrum Minorum, qui antipapa recognoscens se male fecisse, accedens ad sedem apostolicam pro tanto excessu penituit et in penitencia diem suum clausit extremum. Ludwicus vero permansit in sua rebellione usque ad finem vite sue, de qua materia supra diffusius dictum est.

Demum dux Austrie vallavit civitatem Columbariam in Alsacia, cui civitati dum Ludwicus ad liberandum non valeret subvenire, veniens Iohannes, rex Boemie, eosdem concordavit. Deinde transivit rex Iohannes ad comitatum Tyrolis, ubi filiam ducis Karinthie Henrici, quem alias de regno Boemie expulerat, quam filiam ipse dux ex alia uxore, videlicet sorore ducis de Brunswik genuerat, ut predicitur, tradidit Iohanni filio suo in uxorem, translato eodem Iohanne ad partes illas; intervenerant enim pacta et condicta, quod post mortem Henrici, ducis Karinthie et comitis Tyrolis, huiusmodi terre sue devolvi deberent ad generum dicti ducis, videlicet Iohannem, filium Iohannis, regis Boemie.

Hiis ita se habentibus Ludwicus Bauarus, occupator imperii, inmemor auxilii et beneficiorum, que sibi rex Iohannes in adipiscendo imperio exhibuit, facta pace cum ducibus Austrie, excogitavit calide, qualiter post obitum ducis Karinthie predicti ipse ducatus Karinthie ad duces Austrie, comitatus vero Tirolis ad ipsum Ludwicum Bauarum devolveretur. Et factum est ita, quod post mortem Henrici, ducis predicti, duces Austrie habuere ducatum Karintye. Comitatum vero Tirolis pro tunc Ludwicus habere nun potuit, unde facta est discordia inter regem Iohannem ex una, et ducos Austrie per plures annos, ut supra visum est. Sed cum Ludwico inimicicia duravit usque ad mortem amborum principum.

Dum itaque Iohannes, rex Boemie, moram traheret in civitate Tridentina, venerunt ad ipsum ambasiatores civitatum Lombardie et Tussie. Et subdiderunt se regi Boemie, Brixia, Pergamus, Parma, Cremona, Papia, Regium, Mantua; et in Tussia Luka cum suis appendiis et districtibus universis, ad quas rex Iohannes perveniens residebat cum curia sua in civitate Parma predicta. Vicecomes vero Atzo de Mediolano, qui Mediolanum et Nouariam tenebat, recepit easdem civitates sub nomine vicariatus regendas a rege Iohanne memorato.

Eo tempore misit rex Iohannes nunccios suos Luczemburgam pro Karolo, suo filio primogenito, qui arripiens iter transivit per civitatem Metensem ad ducatum Lothoringie, per Burgundiam et Sabaudiam usque ad civitatem Lausanensem super lacu, deinde per montes Brigie usque Nouariam. Deinde in die Parasceue applicuit ad civitatem Papiam, quam rex Iohannes, pater suus, regebat. Accidit autem, ut tercia die post eius adventum illuc, videlicet in die sancto Pasce, Karolus deditus devocioni finem expectaret summe misse in ecclesia Papiensi, quia in eadem sumere disponebat seu disposuerat corpus Dominicum, prout et fecit. Unde familia sua rediens ad hospicium suum, quod erat in monasterio sancti Augustini, prepropere et avide sumerent atque gustarent cibum, finem misse non expectantes; unde omnes hii subito infirmari ceperunt et viribus repente destitui et extreme hore appropinquare. Qua de re Karolus graviter turbatus, licet sederet ad tabulam, nichil tamen comedit, suspicans eis fuisse toxicum venenum propinatum, sicut et in re fuit factum. Inter alios autem ante mensam suam vidit deambulantem unum hominem pulcrum et agilem, qui fingebat se mutum fore, quem nec ipse nec sui cognoscebant. Hunc habens suspectum de tanto maleficio fecit detineri, qui postea die tercia positus ad tormenta loqui cepit et publice fateri: Quia Lvkinus, vicecomes de Medyolano, ipsum maleficum miserat ad intoxicandum Karolum et suam familiam. Illi autem, qui venenum gustaverant, mortui sunt, videlicet Iohannes dominus Berge, magister curie, Iohannes de Honkyrin, Simon de Keyla, qui deserviebat mense, et alii plures, et ipse Karolus, quia finem misse expectavit, salvus evasit Deo auxiliante. Hoc contra eos scribimus dignum nota, quia horam prandendi avide preveniunt.

De supradicto autem monasterio sancti Augustini, ubi eciam corpus eiusdem sancti requiescit, expulerat Ludwicus Bauarus canonicos regulares, quos tunc temporis Karolus revocans in locum eundem restituit, post quorum obitum papa Iohannes XXII eundem locum donavit fratribus Augustinensibus, quos rex Iohannes in illum locum de mandato pape induxit. Post hec pervenit Karolus ad patrem suum in civitatem Parmam, ubi a patre benigne suscipitur; et inter alios tractatus rex Iohannes filium suum Karolum, qui eo tempore intrabat annum sextodecimum etatis sue, una cum civitatibus predictis commisit tuicioni et gubernacioni domino Ludwico e comitibus Sabaudie, cuius filiam habebat Aczo, vicecomes Mediolanensis et rector eiusdem civitatis predictus. Deinde relicto ibidem filio rex Iohannes venit Franciam. Ibi quoque filiam suam Guttam tradidit in coniugem Iohanni primogenito Philippi, regis Francie.

In tempore illo, cum remansisset Karolus in Ytalia, fecerunt contra ipsum et patrem suum ligam atque conspiracionem: Robertus, rex Apulie, Aczo, vicecomes et rector Mediolanensis civitatis; item gubernator Veronensis, qui eo tempore regebat Padwam, Teruisium, Vincenciam, Feltrum et Bellunam civitates; item Mantwanus, qui tamen ante hoc promiserat fidelitatem regi Iohanni et filio suo; item gubernatores Ferrariensis civitatis. Hii omnes facta conspiracione contra principes nostros secrete diviserunt inter se civitates, quas rex Iohannes possidebat, ita quod Weronensi cedebant in sortem civitates Brixia et Parma; item Mantwano Regium; item Ferrariensi Mutyna; item Mediolanensi Papia, Pergamum et Cremona; item Florentinis civitas Luka. Prefati omnes tyranni facta prodicione hac occulte, antequam difidarent Karolum, invaserunt civitates predictas et eas obtinuerunt per prodiciones. Weronensis videlicet, qui fecerat pactum et promiserat fidelitatem Karolo et patri eius, habuit Brixiam; Mediolanensis obsedit et habuit Pergamum; Papienses rebellaverunt et assumpserunt pro dominis illos de Bekaria, de quibus principes nostri pre aliis confidebant. Predicti omnes colligati fecerunt gwerram validissimam contra Karolum, quia Ludwicus de Sabaudia, cui rex Iohannes commendaverat filium et terras illas, recesserat et forte maliciose passus est fieri talia, quia erat socer Aczonis, comitis Mediolanensis predicti. Alii vero perstiterunt eo tempore fideliter cum Karolo, videlicet illi de Rubeis, cives Parmenses, et de Fuliano, et de Manfredis, et de Regio, et illi de Piis, de Mutina et de Pinzonibus, de Cremona, et domini Symon et Philippus de Pistorio, et facta Karoli fideliter direxerunt ac promoverunt.

Tunc prefati tyranni, videlicet Mediolanensis, Weronensis, Ferrariensis et Mantvanus congregato maximo exercitu vallaverunt civitatem Muthinam, quam eciam obsederunt per sex septimas. Deinde cum depopulassent districtum illum, posuerunt se cum exercitu suo ante castrum sancti Felicis, et cum aliquamdiu ibidem campos potenter obsedissent, hii, qui ex parte Karoli fuere in castro eodem, fecerunt pactum cum hostibus, quod si infra spacium unius mensis eis non veniret auxilium vel liberacio, ipsi castrum traderent in manus inimicorum.

Interea Karolus curans succurrere suis in angustia et periculis constitutis, congregato magno exercitu suo et suorum fautorum, videlicet de Parma, de Cremona, de Muthina et de Regio, mille et ducentos galiatos viros et sex milia peditum, castra metatus est in campis contra inimicos suos et in die sancte Katherine gloriose virginis circa horam nonam cum adversariis bellum campestre arripuit et viriliter bellavit usque ad horam ultimam diei, videlicet solis occasum. In quo bello multi viri ex utraque parte exercitus prostrati ceciderunt, sed et dextrarii atque equi eorum interfecti sunt fere omnes, ita eciam quod dextrarius, cui insidebat pugnans Karulus sub ipso occideretur. Qui paululum secedens ad partem, ut post laborem tantum quiesceret aliquantulum, cum crederet suum exercitum iam devictum et prostratum, respiciens vidit vexilla inimicorum fugere et terga vertere. Ipse alium ascendens dextrarium viribus resumptis insecutus est viriliter suos inimicos, quorum in fuga huiusmodi captivavit octingentos viros galeatos, quinque vero milia peditum ceciderunt interfecti de parte adversariorum.

In hoc bello famoso Karolus ipse et alii ducenti viri strennui cum ipso baltheo militari sunt decorati, et hanc diem sancte Katherine, qua Deo prosperante et ipsa gloriosa Virgine, quam semper in devocione habuit, intercedente ipse Karolus de inimicis suis victoriam et triumphum habuit, deinceps singulis annis usque in finem vite sue singulari devocione venerabatur. Sed et post plures annos monasterium sub tytulo ipsius sancte Katherine virginis in nova civitate Pragensi de miro opere fundavit et reditibus sufficientibus dotavit, locatis et positis in eodem sanctimonialibus virginibus regule sancti Augustini ordinis fratrum Heremitarum ob memoriam tante Virginis et triumphi supradicti.

Post prelium et triumphum supradictum reversus est Karolus cum preda et captivis supradictis ad civitatem Muthinam et cum magno suscipitur gaudio, et ab universis eo amplius diligebatur affectu, quia videbant eum Deum diligere et a Deo in omnibus factis suis prosperari. Deinde dimissis gentibus ad propria se ipse transtulit in Parmam, ubi tunc cum curia sua residebat. Abinde transtulit se in Tussiam ad civitatem Lukam ibique instauravit gwerram contra Florentinos et edificavit oppidum cum castello de fortissimis muris in cacumine montis contra vallem Nebule decem miliaribus a civitate Lukana, cui nomen imposuit Mons Karoli, quod permanet usque in hodiernum diem. Post hec commisso regimine ipsius districtus Simoni Philippi de Pistorio, qui multum legaliter atque fideliter se circa hunc habuit, reversus est princeps ad civitatem Parmam, invenit se gravatum nimium ex parte inimicorum, et hyemps horrida invaluerat, ita quod exercitus in campis permanere non posset.

Eodem tempore inceperunt tractare ac tractatus atque ligas et conspiraciones facere contra Karolum hii, quos ipse suos credebat fautores et amicos, cum Veronense et aliis inimicis Karoli, videlicet Marsilius de Rubeis, Gibertus de Fuliano, Manfredus de Piis, Parme, Regii et Muthine pociores, qui quasi earundem civitatum et terrarum erant rectores et gubernatores. Et convenerunt ipsi secrete cum consiliariis Veronensis domini et aliorum inimicorum Karoli ad quandam ecclesiam diocesis Regii, ut ibidem audita missa tractatus illos per iuramenta super corpore Christi fienda consummarent. Cumque presbyter, qui legebat missam, corpus Dominicum confecisset, post eius elevacionem turbo et ventus irruit in ecclesiam illam, in qua stabant predicti traditores, et facte sunt tenebre divino nutu, ut unus alium vix videret, et corpus Christi in illo disturbio proiectum est de altari et inventum est ante pedes Marsilii de Rubeis, de quo Karolus pre aliis confidebat, qui fuit armiductor huius tradicionis. Quo miraculo viso omnes, qui aderant, exclamarunt una voce dicentes: Non placet Deo opus malum, quod incepimus facere! Et recesserunt ab invicem sine omni fine. Sacerdos autem ille, cui casus ille accidit, ingressus civitatem, quod factum est et adhuc fiendum fuerat, confessus est suo episcopo, qui ulterius ipsum direxit ad cardinalem Hostiensem, qui tunc morabatur Bononie et fungebatur officio legacionis in Lombardia, qui cardinalis ulterius ea significavit Karolo, ut se melius custodiret.

Supradicti autem traditores demum reversi ad cor, super hiis veniam pecierunt a Karolo, et sibi amplius fideliter adheserunt. Unus tamen ex eis, Gybertus de Fuliano, habuit dicere quadam vice: Deus precustodivit nos, ne faceremus et consummaremus malum, quod conceperamus erga principem nostrum; magis vellemus mori quam tale nephas attemptare; et si corpus Dominicum fuisset repertum ante pedes meos iacere, sicuti inventum est ante pedes Marsilii de Rubeis, nunquam possem esse letus. Karolus autem, licet omnia bene sciret simulabat se hec tamen nescire et tacuit propter bonum pacis.

Interim dum hec sic agerentur, resciens et intelligens rex Iohannes, quod filius suus Karolus positus esset in tantis periculis in medio nacionis perverse, apposuit cogitare de liberacione filii sui, et congregato maximo bellatorum exercitu, scilicet mille sexingentos galeatos, inter quos erant capitanei episcopus Belluacensis, comes de Euo, constabilis regni Francie, comes sacri Cesarii, venit de Francia per Sabaudiam ad partes Ytalie filio in subsidium, cui occurrit filius eciam cum exercitu non modico, ita quod habuerunt insimul tria milia galeatorum et castra metati sunt ante civitatem Papiam, cuius suburbia incendiis omnino vastaverunt, et quia in ipso castro Papiensi erant adhuc gentes regis Boemie, illis succurrentes munierunt castrum victualibus et expensis, et licet castrum haberent, civitatem tamen habere non potuerunt propter fossata et turres, que erant inter castrum et civitatem. Abinde transierunt cum exercitu ante civitatem Pargamum, ubi ex ordinacione illorum de Collisionibus habuerunt unam portam clam apertam, et una pars gencium intravit iuxta condictum, alia pars, que primam subsequi debuit, non intravit. Unde primi videntes se illusos metu mortis retroierunt. Sed multi ex fautoribus regis Boemie ibidem capti, interfecti et suspensi sunt in meniis civitatis, fere in numero quinquaginta viri. De quo sinistro eventu principes ambo multum sunt contristati. Post hec venit rex Iohannes ad cardinalem Beltrandum legatum in Bononiam et tractavit cum eodem, quomodo vel qualiter resisterent inimicis. Et ipse cardinalis confederatus est cum rege Boemie et dedit illi gentes et pecunias non modicas et posuit exercitum suum ante civitatem Ferrariensem, quarum gencium fuit capitaneus comes de Arminiaco, qui devastavit suburbia civitatis eiusdem usque ad internecionem. Deinde in estate post festum Pentecostes congregato exercitu rex Boemie misit filium suum Karolum ultra aquam Padum cum quingentis galeatis de Parma ad civitatem Cremonam, quos ulterius misit filius ad vallandum castrum Puczigonis, quod sibi rebellaverat et Mediolanensi adherebat. Remanserat autem Karolus in Cremona vix cum XX galeatis.

Tunc repente fortificati sunt adversarii et facti sunt forciores illis, qui iacebant ante castrum; qui tamen se muniverunt fossatis liberacionem exspectantes. Ferrarienses autem et Mantuani miserunt suos naucleros et omnes naves in territorio Cremonensi submerserunt callide in Pado fluvio, ita quod nec rex Boemie filio neque filius cum patre poterant suis, qui castrum predictum vallaverunt, subvenire. Interim factum est, sicut Domino placuit, ut nauclerii inimicorum ad invicem discordantes se mutuo graviter verberarent, quapropter unusquisque eorum rediit ad propria. Et rex Iohannes veniens cum gentibus suis super ripam fluvii, fecit extrahi naves submersas et venit cum tribus milibus galeatorum filio et hiis, qui castrum Puczingonis vallarunt, in auxilium, et cum ibidem nichil proficerent, decreverunt venire ante castrum Papiense et illud furnire de expensis. Quod rescientes inimici occurrerunt eis in dolo et fraude, componentes trewgas sub illo modo, ut illis durantibus eis liceret castrum Papiense de victualibus munire. Principes vero nostri crediderunt verbis blandis, plenis dolis, distribuerunt ac diviserunt gentes suas et decepti sunt. Nam castrum illud, in quo multum confidebant, perdiderunt. Hic mos est Lambardorum, ut fidem promissam non teneant. Abinde processerunt rex Boemie et filius suus versus civitatem Lukam, ubi postquam moram aliquantulam fecissent, redeuntes abinde, venerunt et pernoctarunt in villa Tarencz Parmensis diocesis, in vigilia Assumpcionis beate Virginis, quod festum ceciderat in diem dominicum.

Eadem nocte Karolo, filio regis Boemie, ibidem dormiente, apparuit visio talis. Cum enim dormiret, vidit sibi in visione assistere angelum Dei ad latus sinistrum, qui ei diceret: Surge et veni, et ostendam tibi. Cui princeps respondit: Nescio, quo vadam. Et assumpsit ipsum angelus per capillum capitis et duxit eum in aera et ostendit illi maximam aciem armatorum hominum et equorum, [qui erant] parati ad prelium, et dixit: Respice et vide. Et vidit, et ecce alter angelus descendens de celo, habens gladium igneum in manu, percussit unum in media acie et abscidit illi genitalia, et infirmatus est percussus usque ad mortem. Et dixit angelus ad principem: Cognoscis hunc percussum a Deo? Cui princeps respondit: Non. Et angelus: Hic est delphinus Wyennensis, qui propter peccatum luxurie sic a Deo percussus est. Cave tibi et die patri tuo, ut sibi precaveat, ne sibi idem eveniat. Et princeps ad angelum: Habebitne iste interfectus oonfessionem et contricionem de peccatis suis, antequam anima de corpore eius exeat? Cui respondit angelus: Habebit et paucis diebus supervivet. Post hec disparuit hec visio. Et superveniens Thomas de Nouawilla, camerarius patris sui, excitavit illum, ut surgeret, et cum patre, qui iam paratus erat ad viam, transiret. Cui Thome Karolus narravit visionem hanc et adicit pro certo, quia Guigo, comes Wyennensis, in bello esset mortuus. Et ille ulterius narravit regi Iohanni. Et cum rex Iohannes pararet se, iturus in auxilium dicto comiti Wiennensi, qui vallaverat castrum comitis Sabaudie, dixit filius ad patrem: In vanum laboratis; ipse enim mortuus est. Cui pater: Fili, sompniis non credas. Et in brevi rege existente cum filio in Parma venerunt nunccii cum litteris referentes, quia predictus comes omni eo modo, quo supra scriptum est, sagitta percussus de ballista in medio exercitu suo vulneratus, infra paucos dies postea mortuus est. Et referebat rex: Ecce filius meus michi ista predixit.

Neque mirum aut incredibile, si talis visio ipsi Karolo divinitus ostensa dicatur. Fuit enim ipse in annis adolescencie constitutus et habendo coniugem propriam, a qua longe et per longa tempora defuerat, forte et sine forte iuvenis sequebatur iuveniles actus, et cum perversis perversus reced[eb]at a tramite et a via salutis. Credendum ergo est, quod Deus, qui hunc disponebat toti orbi preesse, eciam ammonuit per visionem, qualiter deberet se ipsius preceptis et voluntatibus coaptare; iuxta illud (psalmus): Custodit Dominus diligentes se et viam peccatorum disperdet. Propterea postmodum Karolus dilexit et timuit Deum ex omnibus suis viribus et meruit provehi ad celsitudinem imperialem.

Post multos annos princeps hic adeptus Romanorum et Boemorum regna dum per Ytaliam transiret cum inenarrabili exercitu versus urbem Romanam pro coronacione sua ad imperialem dignitatem, prout in sequentibus patebit, accidit Deo disponente, ut veniret ad supradictam villam Tarencz in diocesi Parmensi. Recordatus de visione suprascripta terribili et divina ammonicione ineffabili comparavit protinus eandem domum, in qua visionem huiusmodi viderat, et de voluntate diocesani edificavit monasterium, in quo, antequam de loco recederet, posuit fratres prepositum et canonicos regulares ordinis sancti Augustini, quibus de pecuniis tam pro edificiis quam pro reditibus emendis habunde providit, et perfectum est monasterium ipsum Deo auxiliante infra breve tempus et dedicatum sub titulo gloriose virginis Marie, in cuius assumpcione sibi dicta ostensa fuit visio, ut prefertur. Rex eciam Iohannes in brevi post hoc veniens Boemiam, memor ammonicionis illius divine, compunctus de peccatis suis fundavit monasterium ante civitatem Minorem Pragensem sub monte Petrino et dotavit illud magnifice. In quo posuit priorem et fratres ordinis Carthusiensis, ut infra lacius patebit.

Videns itaque rex Iohannes se et filium suum positum in medio nacionis perverse et non posse resistere fraudibus et maliciis Lombardorum, quia eciam hiis, qui se fingebant fore amicos suos, credere non poterat, cogitavit de recessu suo et filii sui, et committens civitates suas illis, quos credebat amicos et fautores, et factis treugis cum adversariis, quia iemps erat, premisit filium suum Karolum et expedivit ad recedendum versus Boemiam. Qui transiens per territorium Mantuanum et Veronense pervenit in Tyrolis. ad fratrem suum germanum Iohannem, qui in matrimonium duxerat filiam Henrici, ducis Karinthie, nomine Margaretam. Deinde transiens per Bauariam venit ad sororem suam Margaretam, coniugem Henrici, ducis Bauarie, que cum eodem duce unicum habebat filium, quem, ut dicitur, Ludewicus Bauarus fecit intoxicare, ut terram eius possideret.

Interea dum principes Boemie moram traherent in partibus Ytalie, mortua est Prage regina Elizabeth, uxor regis Iohannis, mater Karoli. Rex vero Iohannes propter guerram, quam habebat cum duce Brabancie, reversus est de Ytalia in Luczemburgam, cui erant in adiutorium episcopus Leodinensis, marchio Iuliaczensis, comes Gerliensis et multi principes alii. Filium autem suum Karolum misit Boemiam, cui commisit capitaneatum et regimen in absencia sua. Ipse vero rex Iohannes aliam duxit uxorem Beatricem, filiam ducis de Burbon, de genere regum Francie, ex qua genuit filium unicum et ultimum, Wenceslaum, qui postea factus est Luczemburgensis et Brabancie dux.

Veniens itaque Karolus Boemiam, invenit, quod omnia bona regalia, civitates et castra obligata fuerant, que successive recuperavit et exsolvit in magna parte. Et quia absens fuerat a terra nativitatis sue annis XI continuis, licet ligwam Boemicam oblivioni tradidit omnino, quam postea redidicit adeo, quod eandem ligwam nec non Latinum; Francigenum, Lombardicum, et Theutonicum loqueretur, legeret ac scriberet perfecte. Duobus annis rexit capitaneatum regni Boemie, humiliavit superbos, predones atque latrones compescuit et fecit pacem in regno. Ipse eciam exstruxit palacium regale funditus et de novo in castro Pragensi de miro et magnifico opere, prout hactenus cernitur. Iuxta quod fundavit et creavit collegium in capella sub titulo Omnium Sanctorum, ubi instituit prepositum, decanum, capitulum et ministros, quos sufficientibus reditibus dotavit. Quod opitulante Deo permanet usque in hodiernum diem.

Eo tempore misit Luczemburgam pro coniuge sua Blancza, sorore Iohannis, regis Francie, ex qua genuit filiam Margaretham, quam tradidit Ludeuico, regi Vngarie, que mortua est sine prole. Succedente tempore genuit filiam aliam Katerinam nomine, quam post multos annos tradidit Rudolfo, duci Austrie, quo mortuo sine prole eandem tradidit Othoni, marchioni Bramburgensi. Reveniens autem in regnum suum rex Iohannes filiam suam minorem Annam tradidit Othoni, duci Austrie, cui obligavit in dotalicio castrum et civitatem Snoymensem. De quo fortalicio Australes post tempore gwerre commiserunt et perpetraverunt rapinas, incendia et infinita dampna in Boemia et in Morauia.

Eo tempore mortuus est Henricus, dux Karinthie et comes Tirolis, socer Iohannis, filii regis Boemie. Tunc Ludeuicus de Bauaria, occupator imperii, fecit occulte ligam cum ducibus Austrie, Alberto videlicet et Othone, et inter se fraudulenter ordinaverunt et efecerunt, quod ducatus Karinthie, qui spectabat ad Tirolis, traditus est per dominum de Aufensteyn ducibus Austrie. Ludeuicus vero pro ea vice spe sua frustratus est, quia barones comitatus Tirolis in sua fidelitate perstiterunt.

Item eo tempore propter hanc perfidiam, quia Ludeuicus immemor fuit beneficiorum, que sibi rex Iohannes, iu adepcione imperii exhibuit, facta est gwerra et dissensio inter regem Boemie et Bauarum ac duces Austrie, que duravit per multos annos immo usque ad finem vite Bauari cum eodem. Itaque rex Iohannes misit pro coniuge sua Beatrice, quam coronari fecit ad regnum, que eciam in brevi post coronacionem recessit a regno, et amplius non revenit.

Eo tempore mali et falsi consiliarii invaluerunt contra Karolum et suggesserunt patri suo dicentes: Filius vester Karolus de stirpe regum Boemie genitus diligitur a principibus, baronibus et tota universitate Boemorum habens sequelam non modicam. Ipse redemit et tenet plura et fortissima castra, poterit enim vos, cum sit terrigena et vos alienigena, excludere a regno. Rex vero Iohannes, qui eidem filio suo providerat de marchionatu Morauie, nimium credulus, trepidans timore, ubi timor non erat, abstulit sibi omnia castra ac civitates in Boemia et Morauia, solum sibi reliquit titulum marchionatus sine re et absque administracione. Factum est ergo, ut ipse Karolus cum coniuge et familia sua multum egerent et vitam ducerent humiliorem, quam filium regis decebat. Et quamvis in magna penuria ac pauperie multo tempore existeret, nichil tamen contra patrem egit vel fecit toto tempore vite eius, sed omnia sustinuit pacienter. Ipse Karolus hac compulsus necessitate monasteria in Morauia redegit ad solucionem census annui, quo persoluto deberent ipsa monasteria ab aliis solucionibus esse libera. Sed succedente tempore solverunt subsidia et nihilominus censum et sic duplici pena conteruntur. Hec ideo scripsimus, ut per ipsum vel filios suos hoc, quod male factum est, in melius reformetur.

Quodam eciam tempore Karolo eodem in castro Pragensi in domo purgraviatus dormiente, tempore hiemali, cum ignis et lumina in camera sua arderent, audivit sonitum et strepitum deambulantis per cameram et evigillans neminem vidit, et vocato camerario sibi rem indicavit, qui concite surgens quesivit undique et neminem inveniens facto haustu vini de ciphis, qui ibi stabant, iterum se deposuit. Cumque pene ambo obdormissent, audierunt strepitum pedum, quem prius audierant, sed et ciphus, de quo hauserat, proiectus est ad parietem, sic quod reverberatus caderet in pavimentum in medio camere. Princeps autem intelligens hoc fore illusionem et temptacionem sathane facto super se signo crucis dormivit in pace usque in mane.

Hiis eciam temporibus facta est dissensio inter Henricum, ducem Wratislauiensem, et Bolconem, ducem Munsterbergensem. Quia Henricus dux carebat heredibus, donavit ducatum et civitatem Wratislauiensem regi ac regno Boemie in perpetuum, per quam civitatem lucratus est rex Iohannes omnes duces Slesye excepto Bolcone, duce Munsterbergensi. Unde Karolus congregato exercitu processit contra eundem et subiugavit illum, et factus est vasallus regni Boemie dux Munsterbergensis et sui heredes.

Abinde processit Karolus, marchio Morauie, versus Vngariam et invenit patrem suum, regem Iohannem, in Wissegrado super Danubio, ubi mediante rege Vngarie Karolo facta est concordia inter Casemirum, regem Krakouie, et Iohannem, regem Boemie. Cum enim Wenceslaus, rex Boemie secundus, duxisset in coniugem Elizabeth, filiam unicam Przyemisl, regis Krakouie, post mortem eiusdem Przyemisl regnum Polonie devolutum et unitum fuit regno Boemie. Kazemirus vero, qui erat filius fratris dicti regis Przyemisl, occupaverat post mortem regis Wenceslai regnum inferioris Polonie, et uterque, videlicet Iohannes, rex Boemie, et Casemirus iam dictus, scribebant se reges Polonie, itaque Karolus, rex Vngarie, qui habebat in coniugem sororem Kasemiri, regis Krakouie, ordinavit inter eosdem, quod Iohannes, rex Boemie, haberet vasallos omnes duces Slezie et civitatem ac ducatum Wratislauie absque impeticione regis Kracouie, et cessaret scribere se regem Polonie, rex vero Casemirus scriberet se regem Polonie et possideret inferiorem Poloniam. Item ordinatum fuit ibidem, quod rex Vngarie deberet esse in auxilium regi Boemie contra duces Austrie, qui abstulerant ducatum Karinthie Iohanni, filio regis Boemie, et contra Ludeuicum Bauarum, qui impetebat Henricum, ducem Bauarie, generum regis Boemie.

Post hec transivit Karolus, marchio Morauie, fratri suo Iohanni, comiti Tirolis, in auxilium contra comitem Goricie, cuius terram devastavit et plura eius castra acquisivit, quia idem comes Goricie fovebat partem ducum Austrie. Qui quidem duces Austrie congregato exercitu metati sunt castra in civitate et in campis Snoymensibus, quoniam ipsa civitas in ipsorum ducum potestate racione dotalicii tunc temporis erat. Rex vero Boemie preoccupaverat contra eos monasterium Lucznense ante civitatem Snoymam et fugavit rex Boemie duces Austrie trans Danubium et terram ipsorum incendiis et rapinis immaniter devastavit. Quo audito Ludeuicus Bauarus congregavit exercitum contra Henricum, ducem Bauarie, generum regis Boemie, cui protinus venit in auxilium contra Bauarum cum magno exercitu. Castra metati sunt ante civitatem Landaw, et quia propter fluvium quemdam intermedium, qui profundus erat, non poterant exercitus ad preliandum congredi, discesserunt ab invicem sine conflictu.

Eo tempore Karolus congregaverat exercitum volens venire in subsidium patri ac sororio et non potuit transire per Kupfstein, ubi erat Ludewicus, marchio Bramburgensis, filius Bauari, quem tunc ibidem obsedit et occupavit, quod nec ipse Ludeuicus poterat venire patri suo in subsidium, quousque exercitus ab invicem fuerant separati. Demum intervenerunt tractatus et concordia inter regem Boemie et duces Austrie, qui solverunt regi Boemie pro dampnis magnam pecuniam et restituerunt castrum Snoymense et civitatem cum districtu. Ducatus vero Karinthie remansit eis, quem male fuerant lucrati.

Eodem anno marchio Morauie et comes Holandie ac multi principes alii transiverunt Prussiam contra Lituanos et infideles, sed quia hyemps mollis erat, spe frustrati ad propria redierunt.

Eo tempore orta est guerra maxima inter tirannos Ytalie, quam fieri procuraverat Karolus, antequam exiret de Tirolis, que guerra excitata fuerat contra Mastinum de la Scala, gubernatorem Veronensem. Audiens itaque Karolus voluit venire illuc, sed prohibitus est, et negatus transitus illi per terras ducum Austrie. Ipse vero descendit per Danubium ad regem Vngarie, quem invenit in civitate Buda. Qui cognita eius voluntate dedit illi conductum per Vngariam, Charuaciam et Dalmaciam usque ad civitatem Sen supra littus maris. Cumque ascendisset naves et venisset ad civitatem Gradensem, que erat Venetorum, quos credebat amicos et fautores, circumdederunt illum Veneti et capere voluerunt ac ducere captivum ad civitatem Venetorum. Ille vero videns se in arto positum cogitabat, qualiter eorum manus posset salvus effugere. Et misit nunccios ad capitaneos Venetorum dicens: In manibus vestris sumus, captivitatem vestram evadere non possumus, obsecramus, placeat vobis premittere ad civitatem et tractare, qualiter nos et nostros velitis suscipere. Cumque hec callide fierent, captata opportunitate Karolus cecidit per foramina gallee in barcam parvam piscatorum cum Bartholomeo comite Vegle et Iohanne de Lypa, ac cooperti saccis et retibus transiverunt per galleas Venetorum occulte, pervenerunt ad portum inter arundines et inde pedes usque in Aquileyam. Veneti autem frustrati spe familiam Karoli, quam captivaverant, post dies aliquot dimiserunt. Resciens autem Bertrandus, patriarcha Aquileiensis, adventum et successus Karoli, filii regis Boemie, veniens ad ipsum magnum illi honorem impendit et post spacium unius mensis usque Tirolis secure conduxit.

De mense autem Iunii Karolo existente in comitatu Tirolis obsederunt Veneti, Florentini, Mediolanenses, Mantuani et alii eorum complices civitatem Padwam, quam tenebat Mastinus de la Scala, gubernator Veronensis. Erat autem Karolus tunc temporis inimicus tam Venetorum quam ipsius Mastini, et recepta legacione ab Andergeto de Bongagio, cive Belunensi, ut veniret illuc cum gentibus, quia vellet sibi tradere civitatem eandem, que erat de dominio Mastini Veronensis.

Accidit autem, ut eo tempore duo nobiles in comitatu Tirolis sibimet duellum indicerent, pugnaturi certa die in presencia Karoli, ad quod spectaculum fecit Karolus congregari gentem copiosam, simulans se hoc facere propter bonum pacis, ne amici duellancium ad invicem duellarent. Aliud autem in corde habebat, quod nulli revelabat. Peracto duello rogavit Karolus gentes, ut secum transirent post aliquot dies reversure, queque continuo se armis munientes, adheserunt Karolo, qui ea nocte transivit versus Vallem Flemarum. Die altera per montana versus Castruginum et Primegium, ubi in silva propter evulsas arbores viam habere non potuit. Tunc descendit princeps cum suis et ambulando per abrupta moncium et viarum dudum destructarum pervenit ultra nemus, custodibus silve absentibus, quia post occasum solis nullum iam habuerunt timorem. Deinde venit ad castrum Primense domini Veronensis, quod Veneti obsederant, et fugatis inimicis illud cepit. Ibi vero fugati venerunt ante Feltrum ad suos dicentes: Maxima gens venit contra nos, et timentes recesserunt ab obsidione.

Deinde transivit Karolus de Primeio per Agordum ad civitatem Belunensem et premissis nuncciis significavit Andergeto predicto suum adventum, qui ulterius deduxit ad noticiam capitaneorum et rectorum civitatis eiusdem, dicens: Quod comes Claremontensis, amicus Mastini de la Scala, domini ipsorum, veniret cum gentibus eis in auxilium, et sic illi aperientes portas, credentes amicum intromiserunt inimicum. Nam dum Karolus esset in medio civitatis, expandit panderia regni Boemie et comitatus Tirolis, et sic habuit civitatem. Illi vero, qui erant in castro, videntes se non posse resistere, tradiderunt castrum post dies aliquot principi memorato. Deinde posuit Karolus exercitum suum ante civitatem Feltrensem, quam obsedit per VI septimanas. Medio tempore querebant facere ligam et confederacionem Veneti cum Karolo ex una, et Mastinus Veronensis parte ex altera, quia in discordia, quam inter se habebant, prostrati erant et dampnificati nimium utrobique.

Tandem ligam inivit cum Venetis, qui sibi miserunt propriis expensis septingentos galeatos et multos pedites. Tandem Karolus relicto fratre suo Iohanne, comite Tirolis, cum exercitu ante Feltrum ivit Venetias, ubi magnifice susceptus est, et ligam atque confederacionem confirmaverunt, et demum civitatem Feltrensem, que fame premebatur, acquisivit. Ibidem eciam illi de Karraria, qui erant de exercitu Karoli et eius obediencia, de consilio ipsius ceperunt civitatem Paduanam et captivato Alberto, seniore fratre Mastini, tradiderunt illum Venetis, retento sibi dominio civitatis. Deinde positis capitaneis in Feltro et Beluna, nec non contra Veronenses, reversus est Karolus per comitatum Tirolis in regnum Boemie et iniit concordiam cum ducibus Austrie, qui ante hec tempora fuerant sui inimici.

Illo anno in carnisbrivio celebravit Karolus curiam magnam et filiam suam primogenitam Margaritham tradidit Ludeuico, primogenito Karoli, regis Vngarie, et fecit ligam secum contra omnem hominem, que postea mortua est sine prole.

Eo tempore fuerunt locuste in Vngaria, Austria, Boemia et fere in omnibus mundi partibus, quarum multitudinem nemo potest scribere vel enarrare.

Post hec revenit Karolus, marchio Morauie, Boemiam et tempore quodam rediens de Boleslauia in Tussim, cum membra sua sopori traderet, supervenit illi fortis imaginacio de facienda omelia super evangelio: Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro, quod legitur in die sante Ludmille. Et evigilans de sompno dictavit et scripsit, ut sequitur.

Omelia Karoli imperatoris.

Simile est regnum celorum et reliqua. Fratres, eloquium sanctorum evangelistarum nemo potest exponere, quia intellectus eorum tante est profunditatis, quod nemo potest ad eorum convenienciam plene pertingere, nec ipsorum sensum sufficienter enarrare. Quod Paulus innuens ait: O altitudo divine sapiencie et sciencie Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles vie eius etc. usque quasi stelle in perpetuas eternitates.

Plures eciam epistolas, in quibus multa utilia et salutaria continentur, scripsit iste Karolus diversis temporibus ad diversas personas, ita profundi sermonis et alti intellectus, ut eciam magistri sacre theologie ingenium ipsius in magna haberent ammiracione. In biblia quoque tantam habebat ipse memoriam, ut si quando coram lecto suo, ut solitus erat, hec legerentur, ipse legentem in libro cordetenus corrigeret et emendaret. Multi eciam magistri liberalium arcium de huius principis sciencia et pericia mirabantur, intra se dicentes: Quomodo hic scit et profecit in sciencia, qui pauco ipse scholas frequentavit et in iuventute postea deditus seculi negociis, miles strennuus magis in seculo quam in scolis fuit conversatus. Sed ut concludam, Deo nichil est impossibile, cuius spiritus, ubi vult, spirat. Et David canit: Domine non cognovi litteraturam etc. Et ex ea hora inceperunt omnes malefici, ipsorumque fautores principem hunc magis formidare, quia procurabat fideliter et cum omni promtitudine in regno iusticiam atque pacem et perdidit de terra impios et destruxit castra et municiones ac receptacula malorum, et viguit pax atque iusticia omnibus diebus vite huius principis, non solum in suis terris, sed eciam in aliorum principum districtibus et territoriis, qui ad instanciam huius pacem procurabant.

Eodem tempore invente fuerunt argentifodine in Bresnik et pauco tempore duraverunt.

Post hec, dum Karolus foret constitutus in Vngaria apud regem Vngarie, qui tunc graviter infirmabatur, interim misit Ludwicus Bauarus, occupator imperii, suos ambasiatores ad Iohannem, regem Boemie, in Luczemburgam, petens sibi exhiberi omagium fidelitatis racione regni Boemie, et quoniam alias promiserat et iuraverat ipse Ludwicus Karolo, filio regis Boemie, nichil se velle tractare cum eodem rege Boemie, nisi presente ipso filio suo Karolo et eius accendente consilio omnia disponere atque ordinare, habuit enim Karolus suspectum Ludwicum Bauarum, ne deciperet patrem suum, prout tamen evenit et exitus rei docuit. Nam Ludwicus dixit ad regem Boemie: Cum filio vestro Karolo concordavimus ante tempora, et voluntatis sue est, ut faciatis nobiscum concordiam absque illo. Crediditque rex Iohannes verbis eius fallacibus et recepit omagium ab eo absque filii sui scitu ac voluntate. Habuit autem rex Iohannes filium suum suspectum ex eo, quia dixerat Ludwicus, quod secum concordaverat absque suo scitu, et e converso filius suspicionem habebat de parente, quia omagium fecerat illi tanquam imperatori absque eius voluntate, contra condicta, que habebant mutuo.

Postea veniens Karolus in Miltenberch Maguntine diocesis ad patrem suum, postquam intellexit dolum et fraudem Ludwici Bauari, renuit sigillare ac roborare placita et condicta patris sui inita et facta cum Ludwico Bauaro, et redeuntes ambo, pater et filius, Boemiam, concordavit Karolus regem Iohannem, patrem suum, cum Nicolao, duce Oppauie, qui factus est vasallus regni Boemie.

Eo tempore facta est gwerra et discordia inter regem Boemie et episcopum ac capitulum ecclesie Vratislauiensis, quibus pro eo, quod corone regni Boemie subiacere noluerunt, abstulit castrum eorum Milecz et expulit eos de terra sua. At illi excommunicabant regem, et duravit gwerra et dissensio hec mala per duos annos. Audiens autem rex Iohannes, quia rex Francie et rex Anglie simul gwerrarent, dimisso filio suo Karolo pro capitaneo in Boemia per Budyssin et terras illas [profectus est] et venit regi Francie in auxilium. Karolus vero dimisso pro capitaneo in Boemia Petro de Rosenberg secutus est patrem suum per terram Bauarie, ubi invenit Henricum, ducem Bauarie, sororium suum, mortuum. Terram autem illius occupavit Ludwicus Bauarus una cum puero illius Iohanne, iuvene decem annorum, nacta occasine, quia volebat eidem Iohanni ipse Ludwicus copulare filiam suam adhuc iuvenem et non fantem.

Sed, ut supra dicitur, puer hic Iohannes, sororius Karoli, intoxicatus veneno interiit, quomodo et qualiter, Deus novit. Et venit abinde ad patrem suum, quem invenit in uno oculo totaliter defecisse et in secundo oculo incipientem infirmari. Tunc rex Iohannes una cum filio transierunt cum paucis in Montem Pessolani, ut ibidem per medicos rex in oculis curaretur. Sed medicamina non profuerunt, et excecatus est rex Iohannes in utroque oculo et amplius non vidit lumen usque in diem exitus sui.

Karolus vero disposuerat sic venire in auxilium regi Hispanie contra suos adversarios, sed prohibitus per patrem a proposito suo desiit; et reversi sunt ambo, videlicet pater et filius, veneruntque in civitatem Auinionensem, ubi papa Benedictus XII cum sua curia tunc residebat. Ubi manserunt ambo aliquo tempore, tractantes cum domino papa sua negocia. Ibidem reperit Karolus suum favorabilem doctorem et magistrum Petrum, olim abbatem monasterii Fiscanensis, promotum iam in episcopum Altissidorensem, de quo mencio facta est superius, quia quadam vice fecerat sermonem in die cinerum in presencia Philippi, regis Francie, et erat exinde favorabilis Karolo. Iste Petrus postmodum factus fuit archiepiscopus Senonensis et postea archiepiscopus Rothomagensis, postmodum cardinalis presbiter tituli sanctorum Nerey et Achil[l]ei. Qui dam vice, dum recepisset Karolum ad hospicium suum in curia Romana, quia eum speciali amore diligebat, dixit ad illum: Vos eritis et promovebimini in regem Romanorum. Cui Karolus respondit: Reverende pater, vos prius promovebimini in pontificem Romane ac universalis ecclesie. Quod utrumque factum fuit post hec in brevi, quia ille in papam et iste in imperatorem promoti sunt, ut sequencia edocebunt.

Abinde ambo principes nostri reversi sunt in Lucemburgam. Et Karolus transiens per Bauariam, venit Tirolis. Abinde duxit fratrem suum Iohannem versus Boemiam, demum Cracouiam et ultra in Vngariam, facientes ligas et concordiam cum hiis principibus. Quibus ibidem moram trahentibus supervenerunt nunccii, qui referebant, quia Ludwicus Bauarus procuravit et effecit, ut uxor Iohannis, comitis Tirolis, conspiracionem fecit contra proprium virum, volens illum repudiare. At princeps Iohannes, ubi hec audivit, reversus est ad propria. Quem in brevi secutus est Karolus, frater suus, qui veniens ad vallem Sny, investigavit pro certo, quod quidam Albertus, filius naturalis dicte comitisse, et magister curie Raspo, talem conspiracionem et prodicionem procurassent, ut videlicet ipsa comitissa nuberet Ludwico, filio Bauari, marchioni Brandeburgensi, dimisso et repudiato viro proprio. Karolus itaque posuit insidias Alberto, quem captum duxit ad castrum Schonburg prope Inspurgam, ubi positus ad tormenta omnia recognovit. Magistrum autem curie capere non potuit, cuius castrum disrupit. Qui finaliter traditus est in manus Karoli per amicos proprios, ita tamen, quod nil lesionis sibi in corpore faceret, qui similiter de omnibus predictis confessus est. Unde Karolus veniens ad fratrem in Tirolis, fecit poni custodiam diligentem.

Abinde reversus est Karolus Bauariam ad sororem suam, relictam Henrici ducis. Et abinde iterum per Salczburgam in diocesim Brixiensem ad castrum Taubers per vallem Cadubrii ad civitatem Bellun, et nocturno tempore intravit suburbia castri fortissimi Iumellarum in vigilia sancti Wenceslai, et vallavit illud et habuit atque obtinuit potenter.

Abinde transivit per Tridentum Tirolis, ubi mansit usque ad festum Katherine. Tunc vallavit et obsedit castrum Penede super lacum Gardi Venetorum et fugata gente Lukini de Mediolano habuit castrum illud, quod restituit ecclesie Tridentine. Postea fuit datum Karolo castrum in diocesi Vincentina nomine Belvisini Mastini de la Scala Veronensis, ad cuius possessionem capiendam et muniendum cum gentibus et expensis transivit ipse nocturno tempore sub magno periculo corporis sui et suorum. Et reversus per Tridentum venit ad civitatem Belun, ubi accepit litteras Bertrandi, patriarche Aquilegensis, quem opprimebat dux Austrie et comes Goricie, quorum exercitus iacebant ante civitatem Vtinam in Foro Iulii, quibus ipse patriarcha resistere non valens, epistolam misit Karolo, ut sequitur:

Vobis illustri principi, domino Karolo, primogenito regis Boemie, marchioni Morawie, nec non milicie vestre notifico, quod domus domine dominarum et virginis virginum Aquilegensis per hostes graviter opprimitur, quam omnes servitores dominarum ac puellarum pocius adiuvare deberent. Et ideo rogo vos et vestros, quod si quis vult servire domine dominarum, non permittat ita ipsius domum et bona violari.

Quibus auditis Karolus cum mille ducentis galeatis et mille peditibus venit patriarche in auxilium. Insuper et frater suus Iohannes, comes Tirolis, supervenit cum quingentis galeatis in adiutorium patriarche. Audientes itaque adversarii adventum istorum duorum fratrum et gencium suarum, nocturno tempore fugam inierunt, quos insecutus est Karolus usque in civitatem Clemon, quam eciam per longa tempora obsedit potenter et vallavit. Abinde transiverunt cum gentibus suis ad obsidionem civitatis Goricie, et comiti illius provincie irrecuperabilia dampna intulerunt, ubi in obsidione dicte civitatis superveniente festivitate Natalis Domini patriarcha Aquilegensis predictus indutus omnibus armis bellicis, sola galea super altari stante, cantavit missam primam illius diei.

Postquam vero devastassent terras suorum inimicorum et fecissent condignam ulcionem de hiis, qui invaserant domum domine dominarum, ipsa adiuvante, que suos nunquam derelinquit, reversi sunt principes nostri, Iohannes ad comitatum suum Tirolis, quem male custodiendo post in brevi amisit, et Karolus Boemiam, qui in civitate Pragensi in carnis brivio celebravit solempnem curiam, cui interfuerunt Ludwicus, rex Vngarie, et Fridericus, dux Austrie, et multi alii principes.

Illuc supervenerunt nunccii, Andree, fratris regis Vngarie, qui erat in Apulia, significantes regi: Quia Robertus, Sicilie et Apulie rex, diem clausisset extremum, et ut intercederet pro ipso ad sedem apostolicam pro sua coronacione. Rex vero Vngarie cognoscens, quod papa Clemens VI favorabilis multum foret Karolo, utpote qui se mutuo interno amore diligebant, supplicavit eidem, ut suos illuc dirigeret nunccios et fratri suo Andree, qui duxerat in uxorem filiam filii regis Roberti, nomine Iohannam, coronacionem ad ipsum regnum impetraret. Cuius peticionibus Karolus annuens, misit nunccium, Heymannum de Nachod, baronem regni Boemie. Sed non obtinuit intentum ex eo, quia inter Iohannam eandem et principes regni illius erat tunc magna dissensio. Ibidem invenit iste nunccius Iohannem, regem Boemie, qui laborabat apud papam pro reconciliacione Ludwici Bauari, nescientibus hoc filiis suis. Erat enim in tractatibus inter Ludwicum Bauarum et Iohannem, regem Boemie, quod Ludwicus ipse debebat filiam suam tradere Wenceslao, filio regis Boemie, ultimo genito, CCXL milia marcarum pro dotalicio. Iam enim procuraverat ipse Ludwicus eici Iohannem, filium regis Boemie, de comitatu Tirolis. Cuius uxorem tradidit ipse filio suo Ludwico, marchioni Brandeburgensi; Iohanni vero ipsi expulso promiserat dare in recompensam terram Lusacie.

Que res cum pervenisset ad noticiam Karoli, displicuit illi vehementer et scripsit patri, quod, cum Iohannes passus esset a Ludwico Bauaro iniuriam, quare filium alium, videlicet Wenceslaum preferret illi in satisfaccione fienda, cui nulla facta fuit iniuria. Item misit nunccios ad Ludwicum Bauarum, significans ei, quod cum iniuria sibi facta esset et fratri suo Iohanni, utpote quia sibi ipse Ludwicus abstulerat et terram et uxorem, ipsi nollent in hac parte tractatibus [consentire], quos pater eorum cum illo fecisset, sed soli et per se ipsos vellent pocius cum eodem Ludwico de hiis loqui et placitare. Et receperunt terminum ad tractandum de hoc Ludwicus in Cambia et Karolus cum fratre in Tusta. Tractatus vero iste: quia Ludwicus volebat vice et loco ablate uxoris Iohanni dare filiam suam, et post mortem suam dare illi coequalem porcionem cum aliis filiis suis. In vita autem Ludvici debebat illi assignare terram Lusacie in recompensam terre sue sibi ablate, videlicet comitatu[s] Tirolis.

Dum autem essent in tractatibus predictis, supervenerunt nunccii Iohannis, regis Boemie, patris eorum, asserentes, quod rex ipse tractatus ipsos intellexerit, mandans atque rogans, ut nullo modo eosdem finirent. Quia ipse rex Iohannes ligavit se iuramento pro se et filiis suis cum sede apostolica contra Ludwicum Bauarum. Quibus Karolus respondit: Pater noster inivit tractatus cum Ludwico nobis nescientibus et filium iuniorem, qui nullam passus est iniuriam, pretulit nobis, qui passi sumus iniuriam. Nos enim absque scitu patris nostri nullam incepimus tractare concordiam. Sed postquam ipse preposuit iuniorem filium suum nobis, qui non fuit iniuriam passus, et obliviscebatur eius, qui iniuriam passus est, necessarium erat nobis utrobique, ut nosmet ipsi tractaremus. Quibus nunccii responderunt: Si aliquid est factum usque modo, amplius non fiet, et de hoc vos assecurabimus ambos, dummodo nos assecuretis similiter, quod absque patre vestro nichil tractetis neque tractatus inceptos finiatis.

Tandem Karolus victus nuncciorum patris sui precibus renuncciavit Ludwico, quod tractatus huiusmodi finire non poterat, recessit abinde procedens versus Luczemburgam, ubi a patre gaudenter suscipitur et permansit ibidem per carnis brivium. Et in quadragesima processit versus curiam Romanam in civitatem Auinionensem ad papam Clementem sextum. Qui audiens adventum Karoli, amici sui, misit illi obviam omnes cardinales ad spacium unius miliaris, et cum magno gaudio a papa et a cardinalibus susceptus est. Ubi steterunt et moram fecerunt per quadragesimam. Ibidem eciam existentes procuraverunt ecclesiam Pragensem erigi in metropolim, et facta est archiepiscopalis, que prius fuerat filia ecclesie Maguntine, ut in loco suo plenius dicitur. Insuper procuravit Karolus confirmari collegium mansionariorum in ecclesia Pragensi, quod nuper ipso Karolus creaverat et dotaverat sufficienter. Ubi eciam ipse papa fecit unionem et concordiam inter regem Boemie et Karolum, filium suum, quia propter dilapidacionem regni Boemie, quam ipse rex propter diversas gwerras fecerat, non erant de se mutuo contenti.

Insuper ibidem ipsis existentibus venerunt nunccii Ludwici Bauari laborantes pro concordia inter papam et ipsum Ludwicum, pro qua concordia facienda interposuerunt partes suas rex Boemie et filius eius Karolus fideliter. Sed non profecerunt, quia Ludwicus ipse, quamvis de contrario constaret, negavit se illos ex parte sua ad sedem apostolicam hac de causa direxisse. Postmodum conveniens Karolus cum eodem Ludewico in Basilea super Reno dixit eidem in presencia nuncciorum eorundem: Ecce nunccii vestri, quos ad sedem apostolicam et ad nos transmisistis, coram vobis sunt in presenciarum. Si ergo legaciones, quas apud sedem apostolicam et nos ex parte vestra peregerunt, de scitu et mandato vestris processerunt, dicite et effectui mancipate; sin autem, tunc legatos vestros, qui fines mandati excedere presumpserunt, proinde pena debita puniatis. Ludewicus vero nichil ad hec pertinenter respondens alium terminum in Bacoracum super Reno prefixit coram electoribus et principibus Almanie, ubi similiter nichil terminavit, sed in duricia sua et rebellione usque in finem vite sue permansit.

Deinde Iohannes, rex Boemie, et Karolus, filius eius venientes Boemiam celebraverunt curiam solempnem in civitate Pragensi ad honorem Dei et patronorum ecclesie Pragensis. Ubi dominus Arnestus, olim episcopus, nunc vero archiepiscopus Pragensis, recepit pallium et insignia archiepiscopalia per manus episcopi Wratislawiensis; cuius facti sunt suffraganei episcopus Olomucensis et episcopus Lutemislensis, qui pridem fuerat abbas ordinis Premonstratensis. In eadem solempnitate Iohannes, rex Boemie, Karolus, marchio Morauie, et Arnestus, primus archiepiscopus Pragensis, et Iohannes, filius Iohannis regis, nuper expulsus de Tirolis, posuerunt fundamentum et primarium lapidem nove ecclesie Pragensis, que Deo auxiliante succedente tempore de miro et magnifico opere extitit edificata.

Eadem yeme Iohannes, rex Boemie, Karolus, filius suus, nec non rex Vngarie, dux Borbonie, purgravius Norembergensis et multi alii principes Alamanie zelo devocionis inducti transiverunt versus Prussiam cum gente maxima contra Litwanos et inimicos crucis Christi. Cumque venissent trans flumen Mimle ante castrum Wilawense et Pistense in terris infidelium et ibidem castra metari disponerent, supervenerunt nova, mendaciis et fallaciis plena, qualiter per aliam viam pagani intrassent terram Cruciferorum versus Kunigesperk, et redeuntes per quatuor dietas pervenerunt illuc, et invenientes, quia ficta erant nova ista, et ut redirent tantummodo relata. Et quia illo tempore glacies disrumpebantur, non patuit eis ingressus ad terras infidelium et regressi sunt unusquisque ad propria in regionem suam.

Quamvis autem rex Iohannes et Karolus filius suus haberent litteras Kazimiri, regis Polonie, de securitate et conductu transeundi et redeundi per terras eiusdem, non tamen plene confisi sunt de eodem. Sed dum transituri essent per terras illius, in hoc consilium ipsorum, ut ipse filius precederet et pater, videlicet rex Boemie, ipsum sequeretur, et eventus filii doceret, patrem sibi cavere; quia non expediebat, ut ambo uno contextu intrarent manus regis antedicti. Quid plura? Venit Karolus ad civitatem quandam regis Polonie et mox posite fuerunt illi insidie, et civitas munita est hominibus armatis, ita ut ipse evadere non posset aliqua racione. Hoc cognoscens Karolus misit nunccium ad capitaneum Wratislawiensem illi notificando insidias sibi preparatas, qui congregata gente venit secrete usque prope civitatem, in qua Karolus fuerat arrestatus, et per nunccium reintimavit eidem: Ecce assum cum gentibus prope locum in silva tali, ibi vestrum adventum prestolabor.

Cumque revenisset idem nunccius, suscepit eum Karolus gratulanter et cum aliter evadere manus insidiancium non posset, tale fecit condictum cum eodem nunccio, dicens: Nos procedemus pedes usque ad portam civitatis et loquemur aliqua cum hiis, qui custodiunt portam, deinde supervenies tu, et postquam pertransieris portam, clamabimus post te, quasi ex aliqua causa revocando te. Tu vero descendes de equo et stabis, et nos curremus velocius, quia custodes porte, cum sint armati, non poterunt insequi nos, et sic Deo auxiliante evademus, teque cum alia familia nostra captivabunt. Et factum est ita, ut Domino placuit: quia postquam hora statuta venisset Karolus ad portam civitatis confabulans cum custodibus, pertransiit nunccius exeundo. Qui audito clamore principis substitit, et currens princeps venit ad equum, quem ascendit, at fugit ad locum, ubi sciebat capitaneum et gentem suam se expectare, et gens armata, quia gravis erat ad currendum, non potuit ipsum insequi. Et sic Deo auxiliante evasit manus insidiancium. Et perveniens Wratislawiam, quod factum fuerat, intimavit patri suo, qui Deo duce per aliam viam, silvas et nemora. transiit per terras inimicorum sanus et illesus. Propterea cogitantes reddere regi Polonie talionem congregaverunt eodem anno exercitum magnum, venerunt in terram Bolkonis, ducis Swidnicensis, qui erat sororius regis Polonie, et devastaverunt illi terram suam incendiis et rapinis. Finaliter aquisiverunt civitatem fortissimam eiusdem ducis Landeshut et dampna sibi irrecuperabilia intulerunt.

Post hec eadem estate de mense Iulii, congregato iterato maximo exercitu, intraverunt et devastaverunt terras regis Polonie, et castra metati sunt tribus diebus et tribus noctibus ante civitatem Crakowiam, cuius suburbia et molendina succenderunt igni et infinitos Vngaros, qui venerant ipsi regi in auxilium, prostraverunt gladio. Alii fugientes submersi sunt in flumine Wisla, ubi eciam factus est miles Iohannes, filius regis Boemie, comes Tirolis. Et obtento triumpho pro omni suo honore atque voluntate reversi sunt principes nostri cum gaudio ad terram suam, et amplius non apposuit nocere eis rex Polonie omnibus temporibus vite sue. De hiis expedicionibus duabus et aliis quam plurimis actibus horum principum tangitur et tractatur satis supra in locis suis.

Visis igitur et breviter pertractatis hiis, que Karolus perpessus est, et que fecit ab infancia sua et in annis iuvenilibus ante suam coronacionem, quia scriptum est: Nemo coronabitur, nisi qui legitime certaverit, nunc prosequamur magnalia, que fecit coronatus.

Sed antequam ad ulteriora procedam, rogo te, o lector, ut michi tam solempnem materiam rudi et inculto stilo scribenti non improperes. Nam rhetorice scienciam nunquam didici, et in grammaticalibus parum studui. Perpendi autem, quod multi litterati viri aliis magis arduis prepediti cronicam Pragensem in temporibus regis Ottakari scribere obmiserunt. Ne memoria eorum, que medio contigerunt, omnino evanesceret, ad scribendum me posui ea, que in diversis libellis reperi, et que a maioribus narrari audivi. Non quod omnia sint vera tanquam euangelium, sed crede credenda et corrige corrigenda. Et si qua in precedentibus vel sequentibus scripsissem forte sinistre informatus aut ex mea ignavia, que essent contra honorem principis aut meorum prelatorum vel patrie aut certe quarumcunque personarum, cum scriptum sit: Principem populi tui ne maledixeris, et iterum: Qui maledixerit principi, morte moriatur, ex nunc habeo pro non dicto et pro non scripto, immo revoco et paratus sum emendare, et subicio me ipsum et hanc scriptarum meam scriptam et scribendam correccioni domini mei archiepiscopi et capituli ecclesie Pragensis, quorum mandatis in hiis, et in omnibus aliis volo iugiter cum omni reverencia obedire. Hec idcirco pro excusacione mea scripsi, quia, sicuti in multiloquio raro deest peccatum, sic et in multis scripturis, maxime de actibus principum, ad quorum consilia pauperes non intromittuntur, difficile est non errare etc.

Anno Domini MCCCXLVI videns et considerans dominus papa Clemens Sextus, quod Ludwicus Bauarus, occupator imperii, post tantos excessus, quos contra Romanam ecclesiam perpetrarat, noluit ad penitenciam reverti, sed omnes processus sedis apostolice vilipendens transivit aure surda, aliis malum relinquens exemplum contra ecclesiam rebellandi. Et cum iam dudum per certos processus papales fuisset tamquam Saul reprobatus et depositus ab imperio, et principes atque vasalli imperii ab eius absoluti fidelitate, ne Romana ecclesia diucius careret suo defensore atque advocato, mandavit papa electoribus sacri imperii per litteras bullatas, ut ad eleccionem futuri regis Romanorum procederent, ad imperium postmodum promovendi. Qui electores tamquam filii obediencie convenientes ad locum, cui Renis vocabulum est, super insula Reni, ubi iste actus fieri est consuetus, invocata Spiritus sancti gracia, videlicet Maguntinus, Coloniensis et Treuerensis archiepiscopi, nec non Iohannes, rex Boemie, et Rudolfus, dux Saxonie, absentibus per contumaciam aliis duobus electoribus, videlicet marchione Brandeburgensi et comite palatino Reni, direxerunt vota sua in serenissimum principem, dominum Karolum, primogenitum regis Boemie, marchionem Morawie, et ipsum in regem Romanorum promovendum postea ad imperium canonice elegerunt in festo sancte Margarethe.

Qui princeps, licet allegaret suam insufficienciam, multum a principio eleccioni de se facte consentire recusaret, tamen postea victus supplicacionibus principum electorum et aliorum, divine ordinacioni contraire non presumens, et presertim propter rempublicam, que male gubernabatur, eleccioni facte de se suum prebuit consensum, ita tamen, si, quod de ipso factum fuerat, sedi apostolice placeret, cupiens non aliunde aut tumido, prout suus precessor fecerat, fastu, sed per hostium, scilicet vicarium Iesu Christi conscendere ad tante apicem dignitatis.

Mox principes electores mittunt suos solempnes ambasiatores, videlicet venerabilem in Christo patrem, dominum Arnestum, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopum primum, et magnificum principem, dominum Nicolaum, ducem Oppauie et Ratiborie, cum decreto eleccionis ad summum pontificem in civitatem Auinionensem, ubi tunc cum curia residebat. Qui venientes illuc a papa et a cardinalibus honorifice sunt recepti. Dominus itaque Arnestus iam dictus, cum esset magne facundie et litterature, coram domino papa et collegio sacro in publico consistorio fecit pulcrum et magistralem sermonem, cuius thema fuit illud, quod in libro regum scribitur: In te respiciunt oculi Israel, ut iudices, quis sedeat super solium. Et eundem sermonem ad propositum et ad materiam novi electi optime adduxit. Sed quia idem archiepiscopus in eodem themate hoc pronomen: tuum, non adiecerat, ideoque dominus Clemens papa VI, qui et ipse magister erat in sacra pagina, die sequenti congregato sacro collegio, in presencia omnium prelatorum in publico consistorio, resumpto eodem themate, addidit, quod in textu biblie continetur, scilicet: Quis sedere debeat super solium tuum, ostendens, qualiter imperium de Grecia per sedem apostolicam translatum fuit in Germanos, unde merito dicere debuerat, super solium tuum, quia reges et imperatores Romanorum tam de iure quam de consuetudine iurare debent sedi apostolice reverenciam, obedienciam et fidelitatem. Completo igitur sermone eodem dominus papa multum commendavit personam domini Karoli in regem Romanorum electi, et examinato, sicut decuit, processu et decreto eleccionis huiusmodi ipsam eleccionem canonice et de persona idonea celebratam de consensu fratrum suorum approbavit authoritate apostolica et confirmavit, dans suis litteris prefatis archiepiscopis electoribus in mandatis, ut ipsum electum debeant inungere et coronare in regem Romanorum. Quibus litteris receptis ambasiator, dominus Arnestus, per dominum papam et cardinales multum honoratus ad dominum Karolum electum letus revertitur.

Hiis temporibus rex Anglie congregato maximo exercitu terras regis Francie devastare incepit et castra sua metatus est ante civitatem Parisiensem hostiliter. Cui dum rex Francie resistere non valeret, mittit nunccios et litteras ad Iohannem, regem Boemie, et filium eius Karolum electum, qui tunc in Luczemburga erant, petens cum fiducia, ut cum omni gente, quam congregare possent, sibi venire curent in auxilium, quia necessitatis articulus id exposcebat et periculum erat in mora. Mox rex Boemie congregato magno pugnatorum exercitu cum filio suo electo procedunt in auxilium regi Francie. Quorum aduentum rex Anglie audiens cum gente sua retrocessit et posuit se in locis firmissimis inter aquas et siluas, ita ut nullus sibi posset quoquomodo nocere. Sed rex Iohannes et filius ipsius electus non contenti, quod hostes eorum a facie ipsorum fugissent, insecuti sunt eos contradicente et reclamante rege Francie usque ad loca illa tutissima et ordinaverunt acies suas cum Anglicis bellum commissuri. Marscalcus vero Francie et sui videntes, quia Anglici se preparabant ad resistendum, terga verterunt et turpiter fugam inierunt. Cumque fuisset regi Iohanni, quia Francigene fugissent, relatum et ipse, [ut] presidio fuge suam et suorum vitam conservaret, exhortatus, respondit: Absit, ut rex Boemie fugeret, sed illuc me ducite, ubi maior strepitus certaminis vigeret, Dominus sit nobiscum, nil timeamus, tantum filium meum diligenter custodite. Cumque fuisset ductus in locum pugne, ecce rex Iohannes pluribus telis sagittatus mortem subiit, et multi nobiles regni Boemie cum eodem, in vigilia beati Rufi martiris, XXVI die Augusti. Videntes autem alii nobiles, quia rex Iohannes cecidit in bello et mortuus fuerat, ne utroque orbarentur principe, filium eius, dominum Karolum electum de prope ibidem fortiter pugnantem, iam telis inimicorum sauciatum, licet renitentem et invitum, de prelio huiusmodi educunt et ad locum securum perducunt.

Finito prelio, ut agnovit rex Anglie, quia rex Iohannes cecidisset, fecit inveniri eius corpus, et eo invento cum planctu magno solempnes illi fecit funeris exequias et remittens ipsum ad propria suis aiebat: Hodie cecidit corona milicie, nunquam fuit similis huic regi Boemie. Milites vero tollentes corpus regium tulerunt illud et sepelierunt in Luczemburga in monasterio sancte Marie ordinis sancti Benedicti. Sed et filius eius Karolus electus veniens illuc vulneratus, sanitatem recuperabat expectans nunccios suos a sede apostolica venturos.

Eodem anno, cum venerabilis pater dominus Arnestus, archiepiscopus Pragensis, de curia Romana reveniens consensum et approbacionem eleccionis prefate attulisset, reverendi patres domini Trewerensis et Coloniensis archiepiscopi iuxta mandatum sedis apostolice venientes in Bonnam in Reno, serenissimum principem, dominum Karolum predictum, in regem Romanorum unxerunt et cum solempnitate maxima coronaverunt die XXVI mensis Novembris, que fuit dies sancte Katherine, Ludwico Bauaro adhuc vivente et totum imperium occupante.

Anno Domini MCCCXLVII tempore hiemis dominus Karolus, Romanorum rex, volens ulcisci iniurias fratris sui Iohannis, cui uxorem Ludwicus abstulit et qui iniuste de terra Tirolis fuit expulsus, ingressus est propria in persona cum paucis familiaribus in forma mercatorum terram Tirolis et subito congregata ibi magna gencium multitudine eandem terram vastavit ignis incendio, vineas eorum succidit et destruxit, castra et castella plurima ac[q]uisivit. Sed cum plurima mala eis intulisset, non confisus de ipsis abinde recessit.

Eodem anno adolescens quidam nomine Eberhardus, filius Eberhardi in monte Chutnis, perdidit usum loquendi et factus est mutus. Cumque nullis posset adiuvari medicamentis, adduxerunt illum amici Pragam ad tumbam sancti Wenczeslai et oracione facta pro eo, qui mutus fuerat, rehabuit ibidem usum loquele per merita et intercessionem sancti Wenczeslai, martiris gloriosi.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum rex, de terra Tirolis Pragam reversus et cum maximo [gaudio] a principibus ac nobilibus et prelatis cleroque et populo susceptus per venerabilem dominum Arnestum, primum archiepiscopum Pragensem, ipse et sua coniunx domina Blancza, hic in regem, hec in reginam, super regnum Boemie feliciter atque solempniter coronantur, die dominico ante festum Nativitatis beate Marie virginis proximo. Et facta est domus convivii in civitate Pragensi in foro prope sanctum Gallum et circumdata pannis et staminibus sericeis, et omnibus laute ministratum. Ipso die venientes barones regni Boemie singuli secundum statum suum officia sua novo regi in dextrariis coopertis exhibuerunt et ad mensam, prout moris est, servierunt. Et post tristiciam, quam habuerunt ex morte regis Iohannis, facta est ex coronacione huiusmodi leticia magna in populo. Coronam autem, qua ipse rex coronatus est, donavit sancto Wenceslao, eius capiti in ecclesia Pragensi certis diebus, inponendam, decernens, ut omnes reges Boemie sui successores eadem debeant corona coronari, et illa die coronacionis sue duntaxat uti, atque ipsam die eadem ad noctem in manus sacristie Pragensis restituere cum effectu, sub pena excommunicacionis per dominum papam propter hanc causam late. Item statuit et litteris suis idem rex firmavit, ut quilibet suorum successorum, qui eadem corona erit successuris temporibus coronandus, debeat solvere capitulo Pragensi racione mutuacionis dicte corone CCC sexagenas in utilitatem ecclesie et capituli convertendas.

Eodem anno sequenti die post coronacionem iam dictam rex Karolus fundavit novum monasterium ante portam sancti Galli et posuit in eo fratres Carmelitas, et edificia, que facta fuerant pro regali convivio, eisdem largitus est, qui ex illis fecerunt sibi ecclesiam ligneam et alia officiva suis usibus necessaria.

Eodem anno die XI mensis Octobris dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, congregavit magnum exercitum terras Ludwici Bauari invasurus. Et cum idem rex esset cum gentibus suis in Thachowia constitutus, ecce Deo altissimo disponente, qui superborum et rebellium colla propria calcat virtute, Ludewicus Bauarus, occupator imperii, inimicus Dei et sancte Romane ecclesie, inveteratus dierum malorum, rediens de venacione in Monacum civitatem suam de equo, cui insidebat, subito cadens fractis cervicibus continuo expiravit. In brevi tempore veniunt nunccii ad regem Karolum, bona et optata nova nuncciantes, quibus rumoribus rex intellectis, ipse et sui laudem dederunt Deo, qui eos ab effusione sagwinis custodire est dignatus.

Demum rex Karolus cum sua gente procedit letanter versus civitatem Ratisponam, ubi tanquam rex Romanorum ab universis, clero et populo, cum gaudio et solempnitate suscipitur; obediencia, fidelitas et reverencia promittuntur et cuncta sibi succedunt ad votum. Abinde vero transiens venit cum maximo exercitu in Nuremberg, ubi similiter magnifice suscipitur et per omnes cives et mechanicos fidelitatis omagium prestatur. Sed quidam ex eis iuramenti immemores rege Karolo abinde recedente civitatem ipsam tradunt in manus filii Bauari, videlicet Ludewici, marchionis Brandeburgensis, capitalis domini Karoli inimici. Exiit ergo in proverbium in universis civitatibus imperii, quia cives Nurembergenses fidefragi facti sunt. Nam et regem Romanorum, cui fidem iuraverant, fefellerunt. Alii itaque cives eiusdem civitatis, qui huiusmodi malicie conscii non fuerunt, dolentes sincere de mala fama, que de civitate illa orta fuerat, cupientesque illam recuperare, illos malos concives suos fidefragos una die omnes expulerunt, quorum L una die semel et simul per quendam nobilem fuerunt propterea suspensi. Alii quoque in civitate et alibi capti diversis penis pro tanto facinore cruciati. Alii eciam cives, qui in civitate eadem remanserunt, graciam regis Karoli promeruerunt, et reconciliatus est civitati eidem, que digna fuit desolacione et omni devastacione. Cumque omnia ad nutum dirigerentur domini regis predicti, remisit gentes suas Boemiam et ipse circuibat civitates imperii, recipiens ab eisdem et principibus imperii fidelitatis omagia et pacem in terris illis studiosius procurabat.

Anno Domini MCCCXLVIII die beati Marci dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, posuit primarium lapidem et fundavit Novam civitatem Pragensem, protendens murum fortissimum cum valvis et turribus altissimis a castro Wissegrad usque in Porziecz. Sed et ipsum montem Wissegrad cinxit muro et turribus fortissimis et totum opus consummavit infra biennium. Et fecit plantare ortos atque vineas circum civitatem Pragensem, et propter ortos huiusmodi atque vineas huiusmodi auctus est populus vehementer; in brevi tempore facta sunt multa edificia. Fecit eciam advehi de Austria vites nobilissimas, quas ibi et sub castro Carlsteyn, quod eodem tempore edificare inceperat, plantavit. Exstruxit eciam ipse rex in diversis locis piscinas plurimas et regno multum proficuas. Hoc advertentes barones, nobiles, religiosi et plebegii plantaverunt ubique vineas, ortos et exstruxerunt piscinas in Boemia, gracias agentes Altissimo, qui talem eis concessit principem, sub cuius dicione omnia eis prosperabantur.

Eodem anno fundavit monasterium ordinis sancti Benedicti in eadem civitate Noua et instituit in eo fratres Sclawos, qui litteris sclawonicis missas celebrarent et horas psallerent.

Eodem anno in festo conversionis sancti Pauli factus est terre motus magnus in toto orbe et precipue in montanis Karinthie, ubi multe civitates, ville et castra ruerunt et homines infiniti interierunt. Ibidem famosa civitas Willach et omnes domus atque muri per terre motum subversi et diruti sunt, et pauci inhabitatores remanserunt. Talis atque tantus terre motus in cronicis non reperitur fuisse, sicut gentes inceperunt seculum inhabitare.

Eodem anno in die ad vincula sancti Petri regina Blancza, coniunx domini Karoli, moritur et in ecclesia Pragensi sepelitur.

Eodem anno die XVII Ianuarii fuit eclipsis lune, et coniunccio quorundam malivolorum planetarum, ex quibus coniunccionibus et malis constellacionibus orta est inaudita epidimia seu pestilencia hominum in universo mundo et duravit tam in Boemia quam in aliis mundi partibus per XIIII annos proxime sequentes, et iam ibi, iam illic in terris christianorum et paganorum ubique. Nec erat alicubi refugium, quia sicut in planis sic in montibus et silvis homines moriebantur. In omnibus locis fiebant fovee grandes et plures singulis annis predictis, in quibus moriencium corpora sepeliebantur. Talis pestilencia et ita longa nunquam fuit a seculo.

Eodem anno venerunt in Boemiam quidam perversi viri de Alamania, qui se se flagellabant in conspectu hominum, et sibi mutuo, videlicet laicus laico, confitebantur peccata sua et penitencias iniungebant et predicabant ad popnlum et multos simplices decipiebant. Quorum errores venerabilis dominus Arnestus, primus archiepiscopus, cognoscens, eos talia facere prohibuit et impedivit.

Eodem anno iniqui principes Ludewicus, filius olim Ludewici Bauari, marchio Brandeburgensis, paterne malicie imitator, et Rudolfus, comes palatinus Reni, papalibus sentenciis irretiti post obitum prefati Ludwici convenientes simul, elegerunt vel nominaverunt de facto pocius quam de iure Guntherum, comitem de Swarczburch, in regem Romanorum, qui in tantam audaciam prorumpere presumpsit, ut se regem Romanorum scribere et quasdam civitates imperii sibi subiugare non formidans congregavit magnum exercitum, castra sua metatus est inter civitatem Maguntinam et civitatem Frankenfurd, et pluribus ibi diebus erectis panderiis seu vexillis imperialibus commoratus est.

Interim congregavit dominus Karolus exercitum de civitatibus imperii, videlicet de Maguntina, Spira et Openhaim, licet multo minorem, congregavit et collocavit se in oppido, quod Alteuil dicitur, super Reno, ita prope contra exercitum comitis de Swarczburg, ut fere se possent homines sagittare. Divina itaque providencia volens suum principem canonice electum pro republica et multorum salute illesum conservare, tantum atque talem posuit ante oculos adversariorum eius timorem et terrorem, ut dictus comes de Swarczburch, licet multo maiorem haberet exercitum et forciorem, tamen divina providente dextra dominum Karolum et suos non presumpsit invadere.

Tandem intervenientibus quibusdam placitis Guntherus predictus renunccians libere omni iuri suo se subdidit gracie domini Karoli et insignia imperialia deposuit statim in eodem loco. Et paucis post hoc elapsis diebus, Deo disponente, migravit de hoc seculo. Secundus adversarius capitalis domini Karoli predicti.

Hic rex Karolus tantam a Deo omnipotente habuit graciam, ut omnes eius inimici capitales, ut fuit Ludewicus Bauarus, iste comes de Swarczpurch, Ludewicus filius Bauari, marchio Brandeburgensis, Henricus, archiepiscopus Maguntinus, item archiepiscopus Mediolanensis et alii multi atque potentissimi principes absque omni effusione saguinis, antequam eos dictus rex aggrederetur, subito morerentur. Et completa est scriptura, que dicit: Manus mea auxiliabitur ei, et alibi: Ero inimicus inimicis tuis, et custodiet te angelus meus.

Eodem tempore dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, duxit in coniugem Annam, filiam comitis palatini Reni predicti, ex qua sequenti anno generavit filium primogenitum Wenczeslaum. Sed anno secundo etatis sue puer idem mortuus in ecclesia Pragensi sepultus est. Huic regine Anne pater eius, comes palatinus; dedit in dotalicium civitatem et districtum Sulczpach cum pluribus castris. Et dominus Karolus hac nactus occasione emit ibi civitates munitas et oppida plura, que fecit cingi muris fortissimis, videlicet Bernaw, Nouam Ciuitatem, Hersperch, Herspruk et Lauffen, et totam terram illam comparavit et habuit ac corone regni Boemie perpetuis temporibus annexuit atque univit, a silva Boemicali usque ad muros civitatis Nuremberg, Pebenberg, et edificavit in terra Rotenberch, et multa alia firmissima castra pro regno Boemie. Et quia huiusmodi castra, civitates, terramque Bauarie emendo regnum suum naturale, Boemiam totam, in diversis exaccionibus multum aggravaverat, quia toto tempore vite sue de imperio et civitatibus eius, quo fere omnes sunt libere, parum vel nihil habuit, ideo in recompensam habuit ipse dominus Karolus ab electoribus sacri imperii, qui una cum ipso hoc litteris patentibus roboraverunt, ut prefata terra Bauarie cum civitatibus, castris, municionibus et toto dominio iure hereditario ad coronam et regnum Boemie immediate debeat perpetuis temporibus pertinere.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, zelo divini amoris accensus, ac calore dileccionis proximi refertus, bonum reipublice cupiens ampliare [et] regnum suum Boemie laudabiliter exaltare, impetravit a sede apostolica privilegia generalis studii in civitate Pragensi, et ipse dominus auctoritate regia Boemica multa ultra hec concessit privilegia ibidem studentibus. Accersivit eciam de alienis partibus diversis plures in sacra theologia magistros, in iure canonico doctores, et in singulis artibus expertes et eruditos, qui ecclesiam Dei et proximos in scienciis et moribus edificarent. Volens, ut studium Pragense ad modum et consuetudinem studii Parisiensis, in quo olim ipse rex in puerilibus constitutus annis studuerat, in omnibus et per omnia dirigeretur et regeretur, et ut legentes magistri predicti haberent certa solaria singulis annis perpetuis temporibus, ipse rex primum, demum dominus Arnestus, sancte Pragensis archiepiscopus primus, et capitulum eiusdem ecclesie, omnes quoque alii prelati et collegia aliarum ecclesiarum nec non monasteria regni Boemie contribuerunt satis magnam summam pecunie, et reditus ac census perpetuos ad factum huiusmodi opus in certis locis emerunt, et bona eadem archiepiscopatui Pragensi unierunt, et dominum archiepiscopum Pragensem et suos successores cancellarium studii Pragensis fecerunt et esse voluerunt. Et ut hec omnia inviolabiliter perpetuis temporibus permanerent, dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, zelator et instaurator huiusmodi studii, omnia privilegia et libertates studentibus concessas sua bulla aurea confirmavit. Et factum est studium tale in civitate Pragensi, cui nunquam fuit simile in omnibus partibus Alamanie, et veniebant illuc de alienis partibus, videlicet de Anglia, de Francia, de Lombardia, de Vngaria, de Polonia et de singulis circumiacentibus terris studentes, filii nobilium et principum ac prelati ecclesiarum de diversis mundi partibus. Et facta est civitas Pragensis ex studio huiusmodi famosa et celebris in terris alienis valde, et propter multitudinem scolarium tempora in eadem aliquantulum cariora fuere, quia multitudo maxima eorum illuc confluebat.

Dominus vero Karolus videns, quod studium huiusmodi notabiliter et laudabiliter augebatur, donavit scolaribus domos Iudeorum et instituit in eisdem collegium magistrorum, qui singuis diebus actu legerent et disputarent, quibus bibliothecam fecit et libros pro studio necessarios tribuit in habundancia, et hii magistri ultra pastum, quem recipiebant a studentibus, habent certos annuos reditus ditati sufficienter.

Eodem anno in mense Septembri surrexit fama in partibus Saxonie et vicinis terris, quod Woldemarus, marchio Brandeburgensis, qui ante triginta annos credebatur esse mortuus, non vere sed ficte fuisset tunc mortuus et nunc esset reversus ad suum dominium et terram suam tamquam sibi debitam restitui postulabat. Sed quia idem vir, imo homunculus satis parve sed grosse stature in omnibus membris suis assimilabatur Woldemaro et informatus certa dabat interrogantibus signa et indicia rerum preteritarum, unde multi fuerunt decepti, hunc reputantes illum marchionem, qui, ut dicitur, ante longa tempora fuerat mortuus. Sed et civitates terre Brandeburgensis et fere omnes sibi crediderunt et ipsum in dominum assumpserunt. Demum cum idem marchio terram illam per hunc modum fere totam recuperasset, resistebat sibi Ludewicus predictus, in quantum potuit, et civitatem Frankenfurt super Odra obtinuit cum illo districtu. Tunc predictus Woldemarus fictus videns, quia illum abinde non potuit excludere, mittit legatos suos ad dominum Karolum, Romanorum et Boemie regem, petens, ut cum ipse sit verus herus illius terre et dominus et maiores ipsum civitates receperunt, venire dignetur sibi in auxilium et in sua iusticia cooperari. Quibus verbis, immo communi fame, que per omnes terras volabat, dominus rex credens et estimans hunc esse illum verum Waldemarum, qui eciam in linea, consanguinitatis fuerat coniunctus, congregato exercitu venit huic in auxilium cum gente magna. Et postquam multas civitates illius imperio subiugasset, applicuit ad civitatem Frankenfurd predictam, in qua se Ludewicus recluserat, et castra metatus est ibidem in obsidione civitatis per IX dies, et irrecuperabilia dampna intulit Ludewico in ulcionem fratris sui Johannis, qui eciam ibidem in obsidione erat cum magna gente, cui, ut supra dicitur, ipse Ludewicus uxorem propriam et terram Tirolis fraudulenter abstulerat, et reddidit illi talionem.

In eodem loco, in monte una prope civitatem facta est structura alta de lignis, et thronus regius amictus purpura et pannis preciosis circumdatus, et sedente domino Karolo in Maiestate sua venerunt omnes principes illarum terrarum, ecclesiastici et seculares, cum suis panderiis extensis faciebant omagia et iuramenta fidelitatis regi Romanorum, Ludewico existente in civitate et per muros civitatis aspiciente. Non parvam enim habuit melancoliam, cum videret adversarium suum cum virtute et potencia magna, cui resistere non poterat. Et quando cernebat novum Woldemarum de terra sua investiri, poterat tunc cor eius pre doloribus digne scindi.

Postquam vero iste Woldemarus fere totam terram per auxilium domini nostri recuperasset, quia hiemps instabat, reversus est dominus noster cum gente sua et fratre suo Boemiam, et Woldemarus ille, licet aliquas ex civitatibus postea perdiderit, in aliis tamen civitatibus pocioribus regnavit et habitus est pro vero et naturali principe usque ad diem mortis sue, et vixit post fere X annis et mortuus est in principatu, licet communis esset de ipso apinio, quod iste non esset ille verus et antiquus Wo1demarus, et creditur, quod fuit truffa excogitata contra nequiciam Ludewici prefati, quia sic ars deluditur arte. Ludewicus vero ipse, cum sua gens hanc graciam ad ipsum non haberet, eundem marchionatum Brandeburgensem contulit Ottoni, fratri suo minori, et amplius illuc non rediit.

Eodem anno de mense iulii fuerunt validissimi venti, qui multa edificia in multis locis deiecerunt.

Anno Domini MCCCXLIX venit Pragam ad dominum Karolum regem quidam vir de urbe Romana magne litterature et egregius dictator, asserens se nunccium a Deo missum pro re publica, et multa predicens futura. Fuerat autem iste vir ante ista tempora Rome tribunus et valde potens, potenter pro tempore rem gubernans publicam. Qui in tantam presumpcionem proruperat, ut Ludewicum tunc viventem, qui occupabat imperium, et postea dominum Karolum, regem Romanorum, suis litteris ad curiam citaret et vocaret. Unde scribebat se in suis litteris: Nicolaus tribunus, severus et clemens, candidatus, miles Spiritus sancti. Dicebat eciam se esse pluribus coronis coronatum. Finaliter cum multa erronea et sibimet contraria coram domino rege et domino Arnesto archiepiscopo et ceteris prelatis proposuisset, inventus est errare in fide, et traditus est carceribus in Rudnicz. In quibus cum aliquamdiu teneretur, ecce! venit littera episcopi Spoletani et apostolice sedis legati, in qua racione contumacie ipse tribunus in negocio fidei citatus pro heretico condempnabatur. Hec audiens dominus Karolus, dictum tribunum ad sedem apostolicam remisit. Qui quidem tribunus per papam missus Romam in quadam sedicione a populo occisus est.

Eodem anno in die palmarum reliquie et sanctuaria imperii, videlicet magna pars de ligno sancte crucis; item lancea Domini; item unus clavus; item corona sancti Caroli; item gladius eidem contra paganos per angelum missus; item brachium sancte Anne, et alia, que imperatores soliti sunt habere, portata sunt Pragam de Bavaria, et processionaliter recepta cum magna solempnitate in Wissegrado et ducta ad ecclesiam Pragensem. Unde dictus Karolus, accensus speciali devocione, obtinuit a sede apostolica, ut specialis dies pro veneracione illarum in Boemie et Almanie partibus deputaretur, et solempniter sub speciali officio, quod idem dominus Karolus cum aliis theologis exposuit, celebraretur singulis annis perpetuis temporibus VI feria post dominicam Quasimodo geniti proxima. Et dominus papa ad instanciam domini regis predicti omnibus Pragam ad dictam solempnitatem et earundem reliquiarum ostensionem venientibus largitus est magnas indulgencias, que in bullis ipsius evidencius continentur. Et revera hiis temporibus, quando huiusmodi insignia in dicta solempnitate ostendebantur, conveniebat Pragam de omnibus mundi partibus tanta multitudo hominum, quod nullus crederet, nisi qui oculis suis videret. Propter hunc maximum concursum factum est et positum secundum annuale forum eo tempore in Nova civitate Pragensi.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, marchionatum Morawie contulit fratri suo germano Iohanni, olim de Tirolis expulso, qui sequenti anno duxit in coniugem previa dispensacione sedis apostolice Margaretham, filiam Nicolai, ducis Oppauie, ex qua genuit tres filios: Iodocum, Iohannem, qui cognominatus est Sobieslaw, et Procopium. Item duas filias, Katherinam, quam copulavit duci de Falkenberch, et Elizabeth, quam copulavit postea marchioni Misnensi. Et deletum est opprobrium eius et mentiti sunt, qui dicebant ipsum esse inpotentem ad generandum, cum eo tempore ipse princeps esset puer, et totus iuvenis, unde sine causa uxore et terra privatus. Nec defuit divina ulcio, que facit iudicium et iusticiam, reddens unicuique iuxta opera sua, quia omnes, qui dederunt et consilium et auxilium ad huiusmodi malam fraudem: Ludvicus Bauarus, Ludnicus filius eius mechus, et omnes barones illius terre, traditores domini sui proprii, mala morte post hoc in brevi mortui sunt, at filii eorum sunt opprobrium vicinis suis.

Anno Domini MCCCL. Iste fuit annus gracie et iubileus in urbe Romana, unde per totum hunc annum fuit maximus concursus illuc hominum ex omnibus mundi partibus pro gracia et indulgenciis obtinendis. Et quia postilencia erat gravissima in omnibus terris, omnes volentes penitere et mortem effugere, illuc properabant. Multi eundo et redeundo et ibi morando mortui sunt.

Sed unum compellor scribere, quod in rei veritate sic se habet, quia hii, qui colligunt hospites et artifices mechanici, non solum Boemi, sed et aliarum terrarum de huiusmodi peregrinacione reversi, inceperunt facere caristiam omnium victualium et necessariorum, et sic ab eo tempore venit in consuetudinem, quod omnia humanis usibus necessaria sunt in caro foro ubique locorum.

Anno Domini MCCCLI virgo quedam de Zitauia, propter nimium dolorem oculorum excecata pluribus annis adducta est Pragam ad limina sancti Wenczeslai. Cumque cum suis collegis adhuc esset in hospicio, devote ingemuit et oravit, dicens: O beate Wenczeslae, gloriose noster patrone, qui es pauperum adiutor et oppressorum relevator, adiuva me, ut sine ductore ad tuum perveniam sepulchrum. Et mox aperti sunt eius oculi, et veniens ad sepulcrum cum suis collegis, reddentes Deo et sancto Wenczeslao pro tanto beneficio graciarum acciones.

Eodem anno vir quidam manibus et pedibus contractus adductus est ad sepulcrum sancti Wenczeslai, et post preces ac gemitus plurimos sanitatem assecutus est ibidem protinus, quam optabat, gracias agens Deo et sancto Wenczeslao.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, Bolesslawiam antiquam super Albeam munivit muris fortissimis, et quia in eodom loco gloriosus martir sanctus Wenceslaus a fratre suo sevo Boleslao coronatus est martirio, ob cuius passionis memoriam dominus rex predictus ibidem ordinavit et dotavit missam cantandam ad tumbam sancti viri sub crypta perpetuis temporibus singulis diebus. Quam ordinacionem et disposicionem dicti regis dominus Arnestus, primus archiepiscopus Pragensis, auctorisavit et suis litteris patentibus approbavit. Item fere circa idem tempus ipse dominus Karolus fundavit monasterium fratrum Carmelitarum in Thachowia diocesis Pragensis.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, fundavit monasterium sub titulo sancti Karoli in monte ex opposito Wissegradi et instituit ibi abbatem infulatum, et canonicos regulares, ordinis sancti Augustini, quibus de sustentacione congrua laute providit, et ecclesias, duas sub castro Bezdez et in Lissa univit et incorporavit.

Eodem anno in die Innocentum Wenczeslaus, puer duorum annorum, primogenitus domini Karoli, quem genuit ex domina Anna, filia comitis palatini Reni, migravit ab hoc seculo et in sepulchro patris sui sepelitur.

Eodem anno descendit ignis de celo et civitatem Ankonam totaliter consumpsit, ut referebatur.

Anno Domini MCCCLII dominus Karolus contra barones regni sui, videlicet filios olim Petri de Rosenberch et Iohannem de Michelsperch, movit exercitum et multa eis dampna intulit, qui reversi ad cor gracie eius se subdiderunt et sibi reconciliati sunt.

Eodem anno venerunt de Tuscia et de Lombardia solempnes nunccii petentes eius adventum ad partes illas, quia per quosdam malignos homines, qui de diversis mundi partibus congregati fecerant societatem et monasteria ac civitates potenter expugnabant et devastabant, nimium gravabantur. Qui nunccii congruo accepto responso ad propria letanter redierunt.

Et nota, quod hiis temporibus in regnis Francie, Lombardie, Apulie et terris adiacentibus fuerunt plures huiusmodi societates in tanta multitudine et fortitudine, quod per nullum regem neque principem superari poterant, et perduraverunt multis annis iam hic iam illuc girando dampna infinita hominibus inferendo, ita ut specialis plaga et Dei propter peccata populi permissio crederetur.

Eodem anno domina Anna, filia comitis palatini de Reno, coniunx domini Karoli, in vigilia Purificacionis beate Virginis moritur et in ecclesia Pragensi sepelitur.

Eodem anno dominus Iohannes, prepositus Omnium sanctorum, secretarius domini Karoli, electus Olomucensis, per dominum Arnestum, archiepiscopum Pragensem, in ecclesia Pragensi in Olomucensem episcopum consecratur.

Eodem anno dominus Clemens papa VI in die sancti Nicolai moritur, et dominus Stephanus, penitenciarius summus, in papam eligitur, cui nomen Innocencius papa VI inponitur.

Eodem anno fuit eclipsis lune, quam subsequitur siccitas, et blada male proveniunt etc.

Anno Domini MCCCLIII dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, intravit monasterium monialium ordinis sancte Clare ad sanctum Franciscum in civitate Pragensi, et inter alias sanctorum reliquias fuit sibi oblatus digitus sancti Nicolai, quem papa donaverat Agneti, filie regis Wenceslai, fundatoris illius monasterii. Et rex Karolus arrepto cultello precidit particulam eiusdem digiti, cupiens sibi ex devocione illam retinere. Et respiciens cultellum vidit in illo quasi vestigia sanguinis recentis, et perterritus valde de tanto miraculo, cum res esset antiqua et inveterata, abiit. Post plures vero dies assumpto secum domino Arneste, archiepiscopo Pragensi, illuc rediit et particulam abscissam in locum suum cum timore et reverencia apposuit, que ita fortiter adhesit, acsi nunquam fuisset abscissa. Verum cicatrix modica ex incisione predicta in digito illo remansit.

Eodem anno Rudolfus dux Austrie, celebravit nupcias cum Katherina, filia domini Karoli. Sed gener iste nunquam fuit fidelis socero suo usque in diem mortis sue.

Eodem anno dominus Karolus, pergens in Vngariam, ibidem duxit in coniugem virginem Annam, filiam olim Bernhardi, ducis Swidnicensis, filiam unicam, heredem illius ducatus et terrarum Slezie; et tractatum est et ordinatum atque iuratum, quod duce Bolkone, fratre dicti Bernhardi atque patruo huius regine, sine heredibus de hoc seculo migrante, terre omnes sue et ducatus eiusdem pleno iure debeant ad coronam regni Boemie pertinere.

Anno Domini MCCCLIIII dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, fundavit monasterium sub titulo sancti Ambrosii in Nova civitate Pragensi et posuit in eo abbatem infulatum et conventum monachorum ordinis sancti Benedicti, quibus providit de bonis et reditibus sufficienter. 0btinuit autem a sede apostolica, ut ipsius monasterii abbas et fratres tenere debeant et habere officium misse et aliarum horarum ad modum et consuetudinem ecclesie Mediolanensis, secundum rubricam et ritum sancti Ambrosii.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, mire devocionis affectibus succensus, in diversis ecclesiis kathedralibus, regularibus, monasteriis et aliis piis locis in partibus Gallie et Alemanie obtinuit multorum sanctorum diversas reliquias, et septem corpora sanctorum, et capita atque brachia sanctorum multa valde, et illas ornavit auro, argento et gemmis preciosis, ultra quam exprimi potest, et donavit ecclesie Pragensi. Facta est autem allacio earundem ad ecclesiam Pragensem in octava sancti Stephani protomartiris. Quapropter venerabilis pater, dominus Arnestus, archiepiscopus Pragensis, de consensu cleri et populi sui constituit diem illam per totam diocesim Pragensem fore celebrem, et sub duplici officio venerari. Post hoc dominus Karolus obtinuit speciales et magnas indulgencias a sede apostolica eadem die ecclesiam Pragensem visitantibus, et festum huiusmodi bullis papalibus confirmavit. Numerus autem et tituli reliquiarum et aliorum clenodiorum, que ipse dominus Karolus contulit Pragensi ecclesie, scripti sunt in registro seu inventario ipsius ecclesie lucide et nominatim.

Eodem anno dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, intravit Ytaliam de mense Octobri et continuavit ibidem et in partibus illis per IX menses, ut infra patebit, disponens et ordinans negocia imperii.

Anno Domini MCCCLV in festo Epiphanie Domini, dominus Karolus, Romanorum et Boemie rex, corona ferrea, qua reges Ytalie coronari sunt consueti, coronatus est per dominum archiepiscopum Mediolanensem, in civitate Mediolanensi in monasterio sancti Ambrosii cum maxima solempnitate, Et permansit ibidem diebus octo magnifice honoratus. Abinde versus civitatem Pisanam, in qua continuavit usque festum Pasche, prestolans adventum legati de latere a sede apostolica pro sua in urbe coronacione. Cumque transiret de Mediolano versus civitatem Pisanam et venisset ad montes Alpium, in quodam oppido, cui nomen est Tarenz, fundavit et dotavit monasterium et instituit in eodem prepositum et canonicos regulares ordinis sancti Augustini in diocesi Cremonensi, et sui capituli.

Eodem anno feria quarta ante festum Pasche dominus Karolus sane attendens illud, quod in evangelio dicitur: Omnis, qui se humiliat, exaltabitur, ingressus est civitatem Romanam in forma peregrini humiliter ac pedester, et licet Romani sibi venissent cum maxima solempnitate obviam, ipse tamen gloriam mundi spernens, intravit sanctam civitatem occulte, et per triduum circuivit omnia sanctorum limina secrete cum magna devocione, et sui proprii ipsum non cognoverunt. Demum die sabbati in vigilia Pasche hora vesperorum clementissimus princeps apparuit omnibus in aula domini pape prope ecclesiam sancti Petri et manifestavit se et suam presenciam universis, disponens atque ordinans, qualiter die crastina deberet coronacionis sue solempnitas adaptari. Sequenti die, que fuit in mense Aprilis in sancto festo Pasche, summo mane dominus Karolus exivit ad campos extra urbem, et illuc venerunt ad eum Romani et gencium suarum de omnibus partibus mundi premaxima multitudo, omnes sedentes in dextrariis, induti armis, galeas cristatas habentes in catenis, parati tamquam ad bellandum, serviciorum suorum exhibent promptitudinem.

Demum princeps mundi stipatus magna gencium multitudine hora terciarum eiusdem diei, urbem cum potencia ac magnificencia ingreditur, plures ac infinitos baltheis precingit militaribus et in gradibus ante ecclesiam sancti Petri per dominum Petrum, cardinalem Hostiensem, legatum a latere domini pape missum, ac omnem clerum Romane urbis cum psalmodiis, cantibus, organis et reliquiis sanctorum processionaliter letus atque omni solempnitate suscipitur, ad ecclesiam introducitur et previa benediccione et solemnitatibus consuetis infra missarum solemnia per eundem cardinalem inungitur et in imperatorem super universum orbem terrarum coronatur, una cum sua coniuge, domina Anna, filia olim ducis Swidniczensis supradicta. Immensa leticia et gaudium inenarrabile perfudit tunc omnem gentem Boemorum, qui videbant regem suum in excelso throno et imperiali infula coronatum. Cuncti clamabant: Kyrie eleyson et resonant: Te Deum laudamus.

Finita missa et coronacione gloriosus princeps dominus Karolus Quartus, divina favente clemencia Romanorum imperator semper Augustus et Boemie rex, cum coniuge sua domina imperatrice iam dicta ascensis equis falleratis, precedentibus ac sequentibus turbis principum ac nobilium, et universi tenentes galeas in capitibus et gladiis in manibus ad prelium parati, cum ingenti gaudio et iocunditate absque omni impedimento transeunt pontem sub castro Angeli trans Tyberim, et perveniunt ad ecclesiam sancti Iohannis in Laterano, ubi novus Imperator in maiestate imperiali sedit ad tabulam, et venientes principes imperii, qui in suo officio in dextrariis coopertis ad mensam ministrabant. Finito solempnissimo huiusmodi prandio dominus imperator, prout moris est, cum toto exercitu suo exivit de urbe, et castra metatus est in monasterio ipse personaliter et gentes sue extra monasterium sancti Laurencii prope urbem, et dispositis ibidem negociis imperialibus die altera ad civitatem Tyberim profectus est, et abinde versus civitatem Pisanam direxit gressus suos. Fuerunt autem in ista via et solempnitate cum domino imperatore fideles sui de Boemia, qui habuerunt vexilla seu panderia: primo venerabiles et reverendi patres, dominus Nicolaus, patriarcha Aquilegensis, filius quondam Iohannis, regis Boemie a latere, fraterque domini imperatoris; item dominus Arnestus, sancte Pragensis ecclesie primus archiepiscopus; item dominus Iohannes, episcopus Olomucensis; item dominus Iohannes, episcopus Lutomislensis, cancellarius aule imperialis; item Czenko de Lippa; item Pesco de Ianowicz; item Henricus de Noua Domo; item dominus Marquardus, episcopus Augustinensis; item purchravius de Noremberg; item duces et principes ac comites multi de Alemania et exercitus eorum magni, qui numerari non poterant, quibus omnibus dominus imperator in eundo et redeundo de stipendiis providebat.

Hiis itaque se habentibus et dum cesari novo omnia ad vota sua succederent, inimicus humani generis eius felicibus actibus invidens, per pravos homines procuravit non modicum disturbium. Veniunt itaque quidam tyranni, fraude diabolica pleni, et in omni malicia experti: Franciscus de Gambacurta, fratres quoque et amici sui, cives Pisani, ymmo coheredes inferni, et suggesserunt domino imperatori, ut exercitum sue gentis dirigeret ad propria et veniret ad civitatem Pisanam cum modica gente, quia omnia essent ad nutum ipsius. Dominus vero imperator eorum et aliorum malo ductus, ymmo deceptus consilio, volens parcere expensis, ut aliorum marsupia eo amplius replerentur, fecit et mandavit, ut omnes et singuli preterquam illi, qui curie sue et stipendiis ascripti fuerant, redirent ad propria sine mora et excusacione; et factum est ita, et abiit quisque ad viam suam. Et venit imperator ad civitatem Pisanam cum paucis, plus credens illis, quam expediebat. Et una dierum, cum imperator crederet se plena securitate gaudere, iaceret cum domina imperatrice in pretorio civitatis, iniqui homines loci illius captata oportunitate succenderunt igni pretorium, et imperator cum imperatrice atque familia ad domum cuiusdam boni viri fere nudi vix evaserunt et vitam incolumem conservaverunt. Hoc facto prefati tyranni suggesserunt populo, quod imperator ideo succenderit pretorium, ut arma civium igne consumerentur, et non haberent posse resistendi suis inimicis Florentinis, quibus, ut false dicebant, promiserat dare civitatem Lucam et, alia quedam castella. Et converterunt hii impii corda tocius populi, ut odirent capitali odio dominum imperatorem. Et in ipsius necem conspiracionem fecerunt omnes, pariter magni et parvi. Et captata hora oportuna, dum imperator suique in meridie sine armis hinc, inde incederent, nullam curam de futuris contingentibus habentes, ecce! Franciscus prefatus cum suis amicis et tota communitate concitaverunt rumorem et clamorem in medio civitatis, clamantes: Vivat populus, moriatur imperator.

Eadem hora erat imperator in domo et hospicio domini Iohannis, episciopi Olomucensis, et audito rumore subito congregata gente, quam habere potuit, induti armis preparant se ad resistendum et veniunt eis in auxilium illi, qui ex alia parte pontis fuerant, videlicet dominus episcopus Augustinensis cum stipendiariis et Henricus de Nova Domo. Et post multos conflictus, quos habuerunt in pontibus, in quibus plures fuerunt interfecti, pervenerunt ad dominum imperatorem et simul cum ipso procedunt armata manu ad placzam, sive planiciem in medio civitatis, et videntes tiranni et populus fortitudinem cesaream et gentis sue audaciam disersi sunt et fugerunt, recludentes se in domibus suis. Sed multi et infiniti ex eis ibidem in prelio mortui sunt. Et proditores illi, Franciscus cum aliis sex, qui illius rumoris magistri fuerant et armiductores, capti sunt, et obtinuit victoriam imperator.

Demum predicti proditores positi ad tormenta de omnibus prodicionibus suis et quomodo illas comportaverant et ad quem finem fecerunt, confessi sunt. Quos dominus imperator in medio civitatis fecit truncare capitibus. Et exiit proverbium in Tuscia et Lombardia, quia cives Pisani, qui semper fuerant Giblini et de parte imperii, facti sunt Gelfi et sacri imperii proditores seu traditores.

Deinde dominus imperator transtulit se in civitatem, que dicitur Petra sancta, et ibi dispositis negociis imperii abinde reversus est cum omni triumpho victorie Alamaniam et deinde Boemiam ad dulce solum natalis patrie, et ingressus civitatem Pragensem cum gaudio et omni solempnitate a clero et populo susceptus est.

Eodem anno dum imperator, in civitate Mediolanensi moram traheret, misit ad civitatem Papiam solempnes nunccios, inter quos erat dominus Bohussius, prepositus Lutomericensis, frater germanus domini Arnesti, archiepiscopi Pragensis, et obtinuit sibi dari corpus sancti Viti martiris, patroni regni Boemie, quod ibidem in monasterio sancti Augustini multis annis quievit, et attulit secum illud idem corpus sancti Viti et aliorum sanctorum plura corpora atque reliquias ad ecclesiam Pragensem, que et quas decoravit auro et argento atque gemmis preciosis.

Eodem anno dominus imperator fundavit monasterium novum sancte Katherine virginis in Nova civitate Pragensi et locavit in eodem sanctimoniales feminas de ordine sancti Augustini fratrum Heremitarum.

Anno domini MCCCLVI dominus Karolus, Romanorum imperator et Boemie rex, considerans, quia in regno suo Boemie multa committebantur latrocinia, et malorum hominum, quorum magna excreverat multitudo, delicta remanebant impunita, volens tantis malis occurrere, congregato magno concilio principum, baronum, nobilium, wladikonum et civium ad regni Boemie coronam pertinencium de ipsorum communi consilio et consensu statuit et lege perpetuis temporibus servanda sanccivit, et ut verbis vulgaribus utamur, pro iure adinvenit, ut si quis baronum, nobilium, wladikonum vel civium vel alia quecunque persona laicalis, cuiuscunque status vel preeminencie existat, pro crimine furti, latrocinii seu rapine accusata, proscripta vel condempnata fuerit et se de huiusmodi crimine secundum ius terre infra terminum sibi statutum expurgare non posset, aut si eiusmodi sui excessus sunt notorii vel manifesti, quod deinceps eadem persona perpetuo sit infamis, careatque omni iure et ad nullos actus legittimos vel honorificos admittatur, tam in iudiciis quam extra ubicunque locorum, non obstante si ipse imperator vel sui heredes aut successores, reges Boemie, tali dampnato, proscripto, accusato vel bannito darent veniam de commissis vel graciam, eciam sub quacunque forma verborum vel litterarum, quia talis gracia seu restitucio erit civiliter intelligenda. Item videlicet, quod idem sic restitutus seu reformatus gracie regie mortem temporalem, quam propter mala sua promeruit, ex indulgencia principis non paciatur, sed tamen hiis, quibus dampna intulerit, satisfaciat iuxta sue possibilitatis facultates. Et quamvis omnia restituerit, nichilominus tamen infamis remaneat et omni iure atque honore careat toto tempore vite sue. Concordant sacre leges et canones, que dicunt, quod non potest facere iudex, quin condempnatum furti sequatur infamia, et iterum: Licet animas per penitencias salvare possimus, infamiam tamen abolere non possumus. Quo statuto audito et solempniter promulgato, multi cessarunt et alios cessare fecerunt a rapinis, et huiusmodi malis actibus.

Statutum est eciam in eodem concilio, ut pauperibus, quibus actenus modica vel nulla iusticia in terre iudicio reddebatur, erga divites et quoscunque barones fieret debita iusticia, et iusticie execucio conveniens. Et factum est ita, ut quicunque potentes barones et nobiles forent ad iudicium terre ad instanciam pauperum citati, veniebant et iudicio parebant cum effectu.

Eodem tempore dominus Karolus imperator, iusticie et pacis amator, quia frequencius presidebat propria in persona iudiciis, concitatus clamore pauperum furorem indignacionis sue exacuit contra fures et latrones et precipue contra eos, qui huiusmodi malos homines servabant et promovebant. Et transiens per regnum Boemie multocies fortalicia talium expugnabat, igne cremabat et funditus diruebat, et propria in persona persequebatur maleficos, diversis eos interimens suppliciis, et non pepercit malis. Sed et militem quemdam, Iohannem dictum Panczer, quem ipse imperator pridem baltheo militari precinxerat, captum in castro Zantpach in latrociniis propriis manibus suspendit. Et facta est talis pax in regno Boemie et in omnibus terris adiacentibus, qualem nulla etas meminit, nec in cronicis fuisse reperitur. Prius enim publice in castris morabantur profugi, et nunc istum nunc illum capiebant, et Bauariam, Misnam, Poloniam, Austriam depecuniandas presentabant, et illi hiis e converso. Procedebant quoque simul in una turba LX vel, centum armati profugi simul, et innocentibus dampna inferebant. Ab eo tempore disponente Altissimo omnia conquieverunt et facta est bona et optima pax in Boemia omnibus temporibus, quibus vixit dominus imperator supradictus.

Verumtamen, licet princeps iste bonus in se existeret, ut predicitur, quociescunque tamen movebat gentem ad expedicionem quamcunque Boemie, in transeundo et redeundo multa in bonis clericorum et monasteriorum committebant spolia, homines pauperes rebus et peccoribus suis spoliando. Eosdem aliquando pro peccuniis habendis martirizando, mulieres vestibus suis immaniter denudando, virgines vi opprimendo et infinita mala perpetrantes. Non enim potuit eos princeps propter instantes necessitates a talibus excessibus cohibere, quia perversi difficillime corriguntur. Deinde transivit ad partes Alamanie et procuravit similiter ibidem pacem inter principes et civitates imperii, et letati sunt universi pacem diligentes, et insonuit fama eius toti orbi, quia esset amator iusticie et princeps pacis. Eius quoque contemplacione faciebant omnes principes pacem in terris suis.

Anno Domini MCCCLVII fere per totum annum dominus Karolus imperator moratus est in partibus Alamanie procurans pacem et disponens negocia imperialia. Demum eodem anno de mense Novembri ingressus est civitatem Metensem, magnam et famosam nimis, in qua, ut referebant, a CCC annis nunquam fuerat coronatus imperator, et cum maxima solempnitate a principibus, a nobilibus et civibus suscipitur. Cives quoque eiusdem civitatis ipsi occurrentes ad tria miliaria, claves civitatis et omnium portarum sibi presentant, se et sua eius imperio cum omni benivolencia subicientes. Et factum est gaudium maximum in introitu domini imperatoris, omnis clerus et totus populus illi cum leticia et iocunditate occurrunt, ipsum gaudenter suscipiunt et usque ad domum episcopalem sibi pro hospicio preparatam, cum reliquiis, ympnis et canticis conducunt. Demum dominus imperator ibidem moram faciens curiam imperialem et concilium principibus imperii in eadem civitate in festo Nativitatis Christi tunc venturo celebrandam indixit.

Instante igitur festo Nativitatis Domini venerunt ad curiam imperialem ambasiatores domini pape, videlicet cardinalis Tetragoricensis et abbas Cluniacensis. Item duo filii regis Francie, primogenitus et secundus, sororini domini imperatoris. Item archiepiscopi Treuerensis, Coloniensis et Maguntinus. Item dux Luczemburgensis, representans personam regis Boemie, qui est archipincerna. Item dux Saxonie archimarschalcus. Item marchio Brandeburgensis, archicamerarius. Item comes palatinus Reni, archidapifer. Item marchio Misnensis archivenator, sacri imperii officiales.

In festo igitur Nativitatis Domini in matutinis dominus imperator indutus imperialibus insigniis coram principibus supradictis legit ewangelium: Exiit edictum a cesare Auguato, et dominus cardinalis coram imperatore cantavit primam missam, de cuius manibus dominus imperator sumpsit sacram eukaristiam humiliter et devote. Deinde summam missam illius diei cantavit archiepiscopus Coloniensis, qua solempniter peracta, omnes archiepiscopi, episcopi et prelati nec non principes seculares dominum imperatorem et dominam imperatricem, indutos vestibus et insigniis imperialibus, conducunt solempniter ad domum convivii in medio civitatis in placza preparatam et pulcre nimis adornatam, ubi posite sunt tabule atque mense plurime pro invitatis. Sedente itaque domino imperatore ad tabulam in loco eminenciori veniunt officiales imperii sua, prout moris est, obsequia exhibentes. Et primo archiepiscopi supradicti cum sigillis imperialibus, quia cancellarii sunt, singuli in suis locis. Item venit dux Saxonie archimarschalcus in magno dextrario ante mensam, portans avenam in vase argenteo pro equis imperialibus, et fecit sedere principes singulos ad mensam, quemlibet in loco sibi preparato. Item post hunc venit marchio Brandenburgensis, archicamerarius in dextrario, portans pelvim auream et manutergia pulchra, et dedit aquam imperatori sedenti in throno. Item post hunc venit comes palatinus, portans escas in scuteliis aureis, et facta credencia posuit ante imperatorem. Item post hunc venit Wenceslans, dux Luczemburgensis et Brabancie, frater domini imperatoris, representans personam domini regis Boemie, qui est archipincerna, portans in ciffis aureis vinum, et facta credencia dedit imperatori ad bibendum. Ultimo veniunt principes: marchio Misnensis archivenator et comes de Swarzburg subvenator cum canibus venaticis et tubis multis et magnum facientes strepitum, cervum et aprum portant ad mensam principis cum omni alacritate. Et factum est convivium maximum in die illa, cui simile nullus recordatur. Quo peracto dominus imperator principibus diversis diversa et magnifica largitus est dona, et recesserunt cum gaudio et leticia unusquisque ad propria.

Eodem anno imperator posuit fundamentum sive primarium lapidem in fundamento novi pontis Pragensis in littore prope monasterium sancti Clementis.

Anno Domini MCCCLVIII dominus imperator venit Boemiam et multa edificavit in diversis locis castra, in quibus posuit purgravios suos, ut pacem procurarent et maleficos exterminarent.

Eodem anno dominus imperator specialem habens devocionem ad sanctum Wenczeslaum, protectorem et adiutorem suum precipuum, caput ipsius sancti circumdedit auro puro, et fabricavit ei tumbam de auro puro et preciosissimis gemmis atque lapidibus exquisitis adornavit et decoravit adeo, quod talis tumba in mundi partibus non reperitur. Insuper tumbas aliorum sanctorum nec non capita, brachia et reliquias diversorum sanctorum auro, argento et gemmis venustissimis decoravit et ecclesie Pragensi donavit.

Anno Domini MCCCLIX circa festum beati Egidii fuit inundacio aquarum maxima, et intravit aqua civitatem Pragensem usque ad ecclesiam sancti Nicolai in Foro pullorum, quam inundacionem secuta est yemps calida.

Anno Domini MCCCLX dominus Karolus imperator instituit clericos in ecclesia Pragensi, qui extra horas canonicas die et nocte legunt psalterium alta voce sive tono.

Eodem anno in vigilia Annuncciacionis beate Virginis dominus Karolus imperator locavit fratres monachos, qui servi sancte Marie vocantur, in capella eiusdem beate Virginis sub monte Wissegrado in Viridi, et monasterium eius construxit.

Eodem anno dominus imperator cinxit montem Petrinum, Strahouiam et Hraczanum muris fortissimis.

Eodem anno audiens imperator, quia comes de Wirtenberch, vasallus imperii, fecerat ligam cum duce Austrie Rudolfo, genero imperatoris, contra ipsum imperatorem, unde graviter indignatus de hac perfidia congregatis maximis gentibus processit contra dictum comitem de Wirtenberch, et postquam illius terras ignis incendio devastasset, rediit ipse comes ad cor et impetravit graciam, licet sero post multa dampna. Similiter fecit et dux Austrie. Nec imperator eis postmodum malum pro malo reddidit. Verumtamen, quia olim Sweui devastasse leguntur Boemiam, nunc Boemi eundo et redeundo, illis maxima dampna intulerunt.

Anno Domini MCCCLXI domino imperatore moram trahente in civitate Nuremberga cum coniuge sua, domina Anna imperatrice, natus est eis filius, cui nomen Wenczeslaus in baptismo imponitur, feria VI in crastino beati Mathie apostoli.

Eodem anno, quia blada in omnibus terris male provenerant, fuit caristia magna valde, ita quod mensura sive stricho siliginis solveret in Praga per mediam sexagenam, et mortua sunt multa milia hominum pre fame et alii ex pestilencia, que adhuc vigebat. Unde accidit, ut iudex et iurati Maioris civitatis Pragensis diabolo instigante facerent insaccari et submergi publice quemdam presbyterum nomine Martinum, ministrum ecclesie Pragensis. Quod factum cum fuisset perlatum ad audienciam domini imperatoris, moleste tulit et fecit destitui ab officiis iudicem et iuratos et omnes illius nefarii facti conscios. Nec prius voluit imperator civitatem Pragensem ingredi, nisi illi omnes de civitate recederent. Qui postea miserunt ad sedem apostolicam et impetrarunt litteram absolucionis ad dominum Arnestum, archiepiscopum Pragensem. Qui absolvens eos iniunxit eis pro penitencia, ut distribuerent in elemosinam pauperibus septem milia strichonum siliginis et procurarent duas lampades perpetuas in ecclesia Pragensi pro tanto excessu. Quod et fecerunt et in brevi omnes postea mortui sunt.

Anno Domini MCCCLXII adhuc fuit karistia usque ad novalia, et nisi fuisset iam dicta elemosina, mortui fuissent pre fame boni mechanici. Sed miranda Dei clemencia! advenientibus novalibus tanta provenit eodem anno bladi ubertas, ut stricho siliginis solveret in Praga per unum grossum, et recreati sunt pauperes laudantes Dominum in excelsis.

Eodem anno in octava sancti Procopii mortua est imperatrix Anna et sepulta in ecclesia Pragensi. Post cuius obitum accepit in uxorem imperator Elizabeth, filiam filie Kazimiri, regis Polonie.

Anno Domini MCCCLXIII in die sancti Viti fecit imperator coronari filium suum Wenczeslaum in regem Boemie secundo anno etatis sue; et dominam Elizabeth, coniugem suam, in reginam post hec die tercia per dominum Arnestum, archiepiscopum Pragensem.

Anno Domini MCCCLXIIII die ultima mensis Iunii reverendus pater dominus Arnestus, archiepiscopus Pragensis primus, febre diu fatigatus migravit ab hoc seculo. Vir dilectus Deo fuit et hominibus etc. ut sequitur.

Fuit autem idem Arnestus nacione Boemus, Arnesti militis de Pardubicz filius alias de Hostyna prope Brodam Boemicalem, vir longe stature, venusta facie, omni morum honestate decorus, mire paciencie. Nam ipsius familiaris cottidiana consueta familia nunquam audivit de ore ipsius sinistrum aut iniuriosum famen procedere, quo aut iniuriam reprimere aut vellet inferre. Si quem quandoque de minimis familie sue verbo quantumcunque levi se credidit offendisse, ab eo nimis verbis humilibus veniam postulabat dicens, se id ex ira, superbia et arrogancia perpetrasse. Sed et dum aliquis ei loquebatur iniuriam, aut displicibile quidquam, clausis labiis frequentissime signato ore digitis aiebat: Pone, Domine, custodiam ori meo; eciam haberem os loqui, si vellem. Et quemadmodum tandem ore predicabat pacienciam, sic ostendebat opere et exemplo. Tantoque erat corde humilior, quam se conspiciebat gradu alciori fulgere. Et quamquam ipse in iure canonico in Bononiensi studio, in quo et Paduano tanquam studens per XIIII annos moram continuans, licenciari promeruit, tamen cor ipsius ipsa sciencia, ut plerosque suevit, elacione aliqua non inflavit, quia omnibus eo indigentibus mitis resplenduit, quos karitatis nectare sicut sibi subditos sub bono exemplo edificare curavit. Mosque sibi fuit cum omnibus prelatis, capellanis atque clericis domus sue aliisque adventantibus, in linea per directum coram ipso stantibus, dum coram ipso missa legeretur, et ipse missam legit vel legi audivit, et dum coram eo alius legeret in missali ante ipsum tento per capelle clericum vel promocione minorem, cum dictis prelatis et clericis totum officium ipsius misse legere et postea de beata Virgine ordinatis et morosis accentibus ruminare. Nullusque tunc, quando missam ipsam audiebat, vel eciam ante missam cum eo, eciam de suis propriis negociis loqui poterat. Sed demum expleto officio ad salam procedens omnibus, pauperibus et divitibus, pio vultu sed humiliori corde audienciam prestitit, quos benigne ceu agnus mansuetus stando, manibus et visu compositis audiebat, et sine intervallo temporis, si potuit, expedivit. Dum vero propter sui absenciam vel negocii qualitatem id solus statim explere non poterat, prelatis, qui sibi adherebant, cum omni sedulitate commisit, celerius, quo fieri poterat, terminandum.

Equidem ipsius diligencia et sollicitudine procurante gloriosissimo principe, domino Iohanne, rege Boemie, et invictissimo principe, domino Karolo, eiusdem primogenito, tunc marchione Morauie, nunc vero divina favente clemencia Romanorum imperatore semper Augusto et Boemie rege, nunc vero sceptra et fastigium Romani imperii et dicti regni Boemie feliciter gubernante, anno Domini MCCCXLIIII eadem sua Pragensis ecclesia in metropolitanam ecclesiam est erecta, que olim Maguntine ecclesie filia seu suffraganea existebat. A cuius subieccione per donum et graciam sanctissimi patris et domini domini Clementis pape predicti erepta, duas sibi mater effecta filiales seu suffraganeas ecclesias, Olomucensem videlicet et Luthomislensem, fecunditate Lye, que in hoc preferebatur Rachelis pulchritudini, est enixa, et qui paulo ante filius et episcopus dicebatur, iam pater et archiepiscopus predicatur.

O magna Dei providencia! que tantam tante persone dignitatem disposuit reservare et ipsam constituit Pragensem archiepiscopum vocitari! Quis dubitat, sanctum Adalbertum, episcopum olim dicte ecclesie, eum sibi constituisse successorem, qui morbidas sue plebis oviculas verbo doctrine et exemplo vite, salvifico infuso oleo et vino vulneribus ad sanitatis graciam incitaret. Impleta est igitur prophecia beati Emerammi, episcopi Ratisponensis, qui inter cetera commemoratur olim scripsisse sanctissimo duci et patrono nostro, beatissimo Wenceslao, ita dicens: Vidi, fili mi, ecclesiam, quam a me consecrari postulas, in metropolim erectam coram Domino. Recepto siquidem per eum ab apostolica sede sibi misso pallio, in quo nomen et plenitudo archiepiscopalis dignitatis consistit, demum omnibus iuribus et canonibus prescriptis racionabilibusve, que pro lege habentur, consuetudinibus recollectis animadvertens, non debere reprehensibile iudicari, si secundum varietatem temporum statuta varientur humana, videlicet Maguntine ecclesie, que, quia quoad suam provinciam per abusum quedam, quedam propter inconvenienciam in desuetudinem venerunt, fructum nullum aut modicum faciebant, nova et utilia statuta edidit in concilio provinciali. Verum quia, sicut prediximus, vir erat litterature et prudencie eximie, interseruit eisdem statutis de iure canonico multa utilia ad regendum et gubernandum per presbyteros parochias suas summe necessaria, cum plerosque a studiis non voluntas prohibeat sed paupertas. Edidit eciam pro ecclesia sua Pragensi et aliis ecclesiis collegiatis sue diocesis nova et utilia statuta, que omnia suis subditis per copiam tradidit futuris temporibus habitura.

Huic viro talis fuit futuri iudicii memoria, ut sicut de credito sibi talento venienti Domino duplicatum lucrum referret, curam habuit, sic eciam de temporis sui, quo vixit, spacio, quantum quemadmodum expendit, bonam posset poscenti Domino reddere racionem, sive diurno sive nocturno sompno corpus traderet, quousque ipsum sopor opprimeret, leccione mentem refovebat. Et ne quidquam temporis sui negligencia vendicaret, habebat in inferiori tunica seu iopella ab utroque latere sacculum dependentem, in quibus certos libellos et memorialia sua deportabat, in quibus frequenter, dum curru vel equo vehebatur et nonnunquam eciam ex consilio domini imperatoris et regis, dum minus utilia tractarentur, ad partem se trahens furabatur dulcem leccionem. Sepe eciam adhuc diem tenente tempore cameram subintravit, ne quid perniciosi, quod vitam vel famam coinquinaret, aut ne verbum non edificativum proferret, posset emergere. Vbi deiectus in stratum per cubicularium suum clericum sibi fecit vitas patrum, aut in alio edificativo codice legere, usque dum sopor ingens ipsum leccionem non sineret auscultare. Tunc interdum sompno in ipso lecto capto, interdum vero, dum cubicularius crederet lecto episcopali cubare, ipse mollem lectum declinans mattis ante lectum aut humi se prostravit. Media vero nocte, dum aliis sopor assolet maior excrescere, ne inimicus humani generis eum inveniret dormientem, mox a cubili consurgens vocat capellanos, cum quibus horas canonicas et beate Virginis distincta voce explet. Demumque capellanis ipsis cubatum iterum revertentibus hic se dabat meditacioni aut leccioni divine. Et si erat missam officiaturus in mane suspiriis et crebris singultibus dabat se in lacrimas. Solitus eciam erat a promocionis sue tempore usque ad obitus sui diem in quodam suo libello omnes suos defectus spirituales propria manu describere, quatenus eos ad resistendum eis et corrigendum plus memorie commendaret. In quo eciam describebat frequenter penitencias sibi impositas et consilia confessorum.

Magne eciam misericordie et largitatis fuit erga pauperes Christi, beatissime virginis Lucie instructus consilio, que dixerat matri sue: Non satis est carum Altissimo, qui illi dat, quo ipse perfrui non potest, sed si tibi vis Deum propicium, hoc illi da, quo poteras ipsa uti; nam, quod ipsi das moriens, ideo das, quia tecum ferre non prevales. Hic multos in studiis Bononiensi, Paduano et aliis tenuit clericos pauperes, quibus de libris, vestitu et sumptibus et demum de beneficiis providebat. Et quociescunque per terram, civitates vel villas transibat, singulis pauperibus obviis et aliis, quos videbat, per suum elemosinarium stipem dabat. Pascebatque singulis diebus minime XII pauperes, quorum unicuique duos parvos denarios est largitus. Singulis eciam annis in parasceve LXX aut plura panni grisei stamina pauperibus per consuta pallia, tunicas et capucia dividebat. Habuit eciam, sancti Nicolai secutus vestigia, semper unum aut duos presbiteros, qui secrete ipsius pecuniis virgines, ne stupro eas ob paupertatem prosterni contingeret, decenti dote oblata maritabant. Pauperes eciam alios, qui ob verecundiam eorum precedentis status honorifici mendicata petere formidabant suffragia, competenti pecunia relevabat. Hic hospitalia eisdem aut aliis visitare mandabat, quatenus defectus infirmorum in eis degencium reformaret, si qui forent, quod sine protelacione effectui mancipabat. Hic pro domo Dei murum se ponens iudicia peregrina, videlicet ferri candentis et aque frigide, quibus Boemi usque ad sua tempora utebantur, fieri prohibuit et cessare fecit omnino, magna resistencia et displicencia baronum regni non obstante. Eciam quibusdam malignis hominibus flagellatoribus, qui falsam pretendentes penitenciam, homines plurimum decipiebant, se viriliter non sine corporis sui periculo, opposuit, et ipsos a tali presumpcione compescuit et de sua diocesi procul ire fecit.

Hic in anno Domini MCCCLXII, dum seviret karistia in Boemia bladi in tantum, ut pauperes multi fame morerentur, magnas panis et frumenti fecit elemosinas, quibus pauperes per civitates, villas et oppida sustentacionis presidio cibarentur. Multos eciam libros et extraneos a noticia multorum hominum hic scribi fecit et de aliis mundi partibus apportavit, habens tres continue vel duos ad minus cartularios, qui libros eciam missales et missarum canones preter [alios] cottidie conscribebant, quos monasteriis et ecclesiis ac aliis piis locis, prout quosque cognoverat indigere, dispensavit.

Struxit namque prefatus dominus Arnestus solempnem preposituram canonicorum regularium in Glacz et sufficientibus censibus, libris, preciosis ornatibus, picturis et exquisitis structuris ornavit. In quo utique dimisso archiepiscopali fastigio voluit eandem regulam profiteri, nam sibi cellam in eodem exstruxerat, ubi clam veniens, uno tantum familiari contentus se Romam fingens adire, per longa dierum spacia latitans, in Dei et beate virginis Marie, cui sedulum exhibebat officium, contemplacione, persistens, matutinali tempore unicus visitabat ecclesias. Et ut posset in ipsis Dei et beate eius genitricis laudibus liberiore animo perdurare, sepe dominum Clementem papam predictum, dominum Innocencium sextum, dominum Vrbanum quintum sive modernum per se, et aliquando mediis suis nuncciis est precatus, quatenus sibi darent cedendi licenciam gracia melioris vite seu liberioris ad contemplacionem captandam. Sed ipsi scientes ipsum ecclesie, sue sponse, preesse utiliter, ab ipsius vinculo ipsum absolvere minime curaverunt. In signum namque desiderii sui prefati coram imaginibus Dei et beate Virginis, quas quandoque in vitris et aliis coloratis picturis fieri procurabat, deflexo in terram poplite pingebatur, ante cuius pedes omnia insignia archiepiscopalia, tanquam ab eo dimissa et abiecta propter Deum pingebantur.

Hic eciam monasteria in Saczka, in Iaromir, in Rokiczano dicti ordinis de novo erexit et sumptuose fundavit. Hospitalia in Broda Boemicali, in Pybrano et in Libano construxit, et furnivit necessariis atque appendiis competenter. Hic reedificavit omnia castra sui archiepiscopatus, que erant ex nimia vetustate valde collapsa, et in Pybrano unum castrum de novo construxit. Oppida sue ecclesie, videlicet Brodam Boemicalem, Tynhorssouiensem et Rudnicz muris munivit. Piscinas multas, presertim circa Kyg villam, Rokiczanum, Tynhorssouiensem, Przibramum, Reczicz, Zerczicz et Chynow cum magnis impensis de novo exstruxit. Mediam baroniam in Rosenthal datis plurimis reditibus ad vitas certarum personarum archiepiscopali mense acquisivit. Hic omnes libros Pragensis sacristie nimia vetustate consumptos ligari et meliorari fecit. Chorales libros, videlicet gradualia et antiphonaria, utraque duplicata in multis voluminibus pulchriora, quam unquam in ecclesia visa fuerant, pro magnis pecuniis personalibus scribi fecit; aliosque pro studio sacre scripture condonavit et ipsam ecclesiam pluribus ornatibus preciosissimis decoravit. Dedit eciam eidem sue ecclesie in mortis articulo pro structura ipsius de proprio patrimonio mille marcas; et unam capellam, proximam ei, que est in fronte chori novi a fundamentis usque ad perfeccionem suis sumptibus exstrui et fenestris vitreis exornari procuravit, quam ipsemet eciam consecravit. Item dedit ducentas marcas pro panibus altaristis Pragensis ecclesie, ut una cum vicariis dominorum canonicorum percepcione panum gauderent, pro quibus empti sunt reditus perpetui in talibus villis etc.

Hic in eadem Pragensi ecclesia lectorem in theologia suis pecuniis instituit, pro quo emit certos reditus in villa Zlatnik prope Pragam, ut canonici et alii clerici ecclesie pabulo sacrarum scripturarum non careant. Et quam plura comparavit, namque pro pauperibus coralibus clericis XII sexagenas redituum in villa etc. ut bis in anno habeant tunicas et liberius ac sedulius in choro nocturnis et diuturnis horis vacent in divino officio. Fuit eciam in sermone verax et magni consilii vir atque in iudicio iustus, apud quem non erat accepcio personarum, tempore cuius cepit iusticia in consistorio suo foveri et vigorem habere, que unicuique eciam contra quamcunque potentissimam [personam] reddebatur. Pro qua quidem usque ad vite sue exitum, quamvis multas, crebras ac graves sustineret iniurias, cum pro ipsa strenuo et virili animo constantissime dimicabat, non parcens contra ipsam pauperi nec potenti. Fuit eciam, ut predixi, studiosorum et virtuosorum pauperum clericorum maximus adamator, quos eciam in promocione beneficiorum suis propriis consaguineis preferebat.

Tali igitur ab omnibus hominibus dileccionis affectu favebatur et presertim in curia Romana. Dum enim ex iussu imperatoris ipsam Romanam curiam, quam sepius in legacionibus ipsius imperatoris visitabat, intraret, papa et cardinales ipsius singulari ipsum honore pre ceteris honestabant eiusque verbis credentes, in ipsius peticionibus et legacionibus graciosius expediebant. Communis igitur domini pape, cardinalium et aliorum prelatorum, cleri et populi assercio proclamabat, non habere Alamaniam, immo totam ecclesiam Dei talem prelatum, qui observaret legem Excelsi. Mortuo namque Innocencio, papa sexto, propter ipsius virtutes et mores per certos cardinales in papam [eligendus] fuit inter alios nominatus. Forte ab omnibus fuissset electus, si nacionis aliene ab eorum non fuisset.

Sepe eciam papa voluit eum in maiori dignitate promocione locare, sed mens provida, non ambiciosa, honorem respuit, que habitam, ut predixi, affectabat, si habuisset licenciam, archiepiscopalem dimittere, dignitatem. Non mordax ligua inebriet gladium detraccionis in sagwine, quia premissa notare disposui, sed ut tibi non detur opportunitas detrahendi, de ulteriore laude viri, licet digna memoria, disgrediendo resilio.

Sub anno igitur Domini MCCCLXIIII reverendus pater, pro quibusdam arduis suis et ecclesie sue negociis ad dominum imperatorem in Budissin proficiscitur, ubi ab imperatore et universis principibus ac nobilibus honeste est susceptus et benigne pertractatus et in die sancto Penthecostes facto sermone solempni in vulgari ad populum, celebratis per eum publice missarum solempniis mox febribus atrocissimis arreptus, cognitoque diem resolucionis sue advenisse, se iubet in Rudnicz langwidum deportare. Ubi facto testamento, prout ex speciali concessione domini pape sibi licuit, et servitoribus suis multis muneribus remuneratis, circa sanam et omnimodam racionem, cum maxima contricione et cordis devocione migravit ad Dominum die ultima mensis Iunii, que fuit dies dominica, in festo Commemoracionis sancti Pauli apostoli gloriosi, hora quasi completorii, pontificatus sui anno XXII.

Elegit autem longe adhuc ante obitum suum sepulturam sibi in ecclesia paroachiali sancte Marie in Glacz, ubi aliquando sibi beata Virgo, Dei genitrix, apparuit, ut ex miraculo, quod in agone suo et non prius publicare voluit, claret. Ubi in honore eiusdem genitricis Dei singulis diebus in aurora diei missam sub nota cum antiphona: Salve regina, perpetuis temporibus decantandam instituit, et sufficientibus reditibus dotavit. Sepultus ibidem ante altare maius. Anima eius requiescat in celo. Amen.

Igitur mortuo isto reverendo patre, cuius memoria erit in benediccione in seculum seculi, et corpusculo ipsius post magnificas exequias tradito sepulture, ne ecclesia Pragensis diucius pastoris solacio orbaretur, decanus et capitulum ipsius ecclesie convenientes in unum, statuerunt terminum eleccionis futuri pontificis vigiliam sancte Margarethe. Quo termino adveniente decanus et capitulum congregati in loco capituli invocata Spiritus sancti gracia, nullo alio tractatu prehabito, sed mox quasi per inspiracionem omnes unanimiter, nullo penitus contradicente, direxerunt vota sua in reverendissimum in Christo patrem, dominum Iohannem, episcopum Olomucensem, secretarium et consiliarium domini nostri imperatoris, qui a iuventutis sue annis semper eidem domino, adhuc in minori etate atque dignitate constituto, fideliter adhesit et tribulacionum ac laborum illius tamquam fidelis servitor particeps et conscius fuit. Unde a domino imperatore et universis principibus, baronibus, nobilibus, civibus et generaliter a clero et populo regni pre aliis diligebatur. Ipsumque dominum episcopum Olomucensem in archiepiscopum canonice postularunt. Qui licet allegaret suam senectutem, postulacioni de se facte consentire recusaret, victus tamen precibus domini imperatoris et principum ac decani et capituli ecclesie Pragensis, voluntatem et consensum suum posuit in manibus domini pape. Mox diriguntur nuncci ad sedem apostolicam. Dominusque papa informatus de idoneitate ac probitate persone postulate et modo postulacionis, consensit eidem postulacioni et persone postulate dedit licenciam transeundi de ecclesia Olomucensi ad ecclesiam Pragensem. Concessit eciam eidem, ut statim ante receptum pallium administraret in spiritualibus et temporalibus. Cui per venerabilem episcopum Spirensem postmodum transmisit pallium, in quo designatur plenitudo archiepiscopalis dignitatis.

Hic vir adeptus archiepiscopalem dignitatem, mansuetudinem ac benignitatem, quam prius habuit, non minuit, sed super omnes paciens et mitis fuit. Hic in minoribus adhuc constitutus, sequens vestigia domini sui imperatoris, dilexit sanctum Wenceslaum et de pecuniis suis emit certos reditus pro ecclesia Wratislawiensi, in qua tunc erat canonicus, et procuravit, ut in eadem festum eiusdem patroni sub duplici veneraretur officio cum cantu et legenda ad modum ecclesie Pragensis. Unde et ipse meruit per intercessionem eiusdem beati martiris et patroni nostri Wenceslai, qui suos devotos semper promovet et exaltat, provehi ad hanc dignitatem. Exstruxit eciam reverendus pater, dum adhuc in Olomucensi ecclesia episcopali fungeretur dignitate, capellam de miro opere in ecclesia Pragensi, in qua instituit capellanum seu ministrum perpetuum sufficientibus reditibus dotatum. Fundavit eciam hic venerandus pater adhuc ante suam promocionem supradictam hospitale pauperum virorum ac mulierum, eorum videlicet, qui aliquando fuerunt in diviciis et honoribus constituti, postea vero devenerunt ad paupertatem, ne tales cogerentur hostiatim in vituperium suum et amicorum suorum mendicare. Et id ipsum hospitale sufficientibus reditibus dotatum collocavit sub monte Wissegrado in loco satis delicato.

Eodem anno per nunccios supradictos impetravit dominus imperator a domino papa Vrbano quinto privilegium valde honorificum ecclesie Pragensi, videlicet ut, quandocunque et quociescunque archiepiscopus Pragensis per se ipsum facit officium in ecclesia Pragensi, tunc omnes prelati et canonici prebendati, nec non archidiaconi, qui censentur in ecclesia Pragensi instituti, uti possunt et debent infulis albis more cardinalium domino pape in curia Romana concelebrancium. Ubi autem archiepiscopus Pragensis facit officium in provincia sua et sue legacionis terminis, debent duo canonici ecclesie sue Pragensis sibi sub huiusmodi albis infulis concelebrare in officiis diaconi et subdiaconi.

Item prelati et canonici ecclesie Pragensis possunt sub huiusmodi infulis albis celebrare divina in ecclesia Pragensi diebus solempnibus et festivis. Quando autem alius pontifex undecunque faceret officium divinum in ecclesia Pragensi, prelati et canonici dictis infulis non utantur, nisi forent presentes et interessent eisdem divinis dictus dominus imperator vel heres ac successor suus, rex Boemie, volens in hoc specialiter honorare regiam dignitatem. Prout hec omnia in privilegiis domini Urbani pape quinti ecclesie Pragensi concessis plenius et evidencius continentur.

Anno Domini MCCCLXV, die dominico post festum Circumcisionis Christi reverendus pater, dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, iam accepto pallio archiepiscopali, consecravit duo altaria in ecclesia Pragensi, videlicet sancti Viti et sancte Marie in novo choro Pragensi. Die dominico post festum Purificacionis consecravit capellam maiorem in turri castri Karlstein. Construxerat enim imperator castrum hoc de miro opere et firmissimis muris, prout hactenus cernitur, et fecit in superiori turri unam magnam capellam, cuius parietes circumdedit auro puro et gemmis preciosis et decoravit illam tam reliquiis sanctorum, quam ornatibus pro decano et capitulo seu collegio, quod ibidem instituit, et ornavit picturis multum preciosis. In diffuso orbe terrarum non est castrum, neque capella de tam precioso [opere], et merito, quia in eodem conservabat insignia imperialia et tocius regni sui thesaurum.

Eodem anno de mense Maii dominus imperator assumptis secum pluribus nobilibus regni Boemie provectus est ad civitatem Auinionensem ad dominum Vrbanum papam quintum, a quo cum maximo honore suscipitur et magnifice pertractatur. Dominus eciam papa ob reverenciam imperialis dignitatis fecit coram imperatore officium in die Penthecostes, qui erat indutus imperialibus et residebat in maiestate sua ex opposito in solio regali contra sedilia pape, et impleta est scriptura, que dicit: Sol et luna steterunt in habitaculo suo etc.

Cumque imperator ibidem moram traheret, cupiens ipse magnificare et exaltare ecclesiam suam Pragensem, impetravit a domino papa, ut venerabilis pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, et omnes sui successores fungerentur officio legacionis in sua provincia Pragensi, nec non in Ratisponensi, Pobenbergensi et Misnensi diocesibus perpetuis temporibus. Et in signum huiusmodi legacionis transmisit dominus papa prefato domino Iohanni, archiepiscopo Pragensi, crucem argenteam deauratam et pileum latum nigrum ac cappam de panno bruneto, ut illis insigniis in terminis sue legacionis ipse et successores sui uterentur. Quibus insigniis dominus archiepiscopus Pragensis receptis scripsit sic amodo in litteris suis: sedis apostolice legatus. Et visitavit cum illis insigniis tanquam legatus provinciam suam et supradictas civitates et dioceses legacionis sue et obediverunt eidem in omnibus illi omnes, nec fuit, cui hoc factum displiceret.

Eodem anno coronatus est dominus imperator corona regni Arelatensis, quod Romano subest imperio, in civitate Arelatensi cum maxima solempnitate. Postquam ergo imperator disposuisset cum domino papa negocia sua et sacri imperii pro omni sua voluntate, recepta ab eo licencia recessit abinde cum omni iocunditate atque gaudio. Venit in Aganum causa devocionis visitandi limina sanctorum martirum Thebeorum, ubi tunc temporis requiescebat preciosissimus thesaurus, videlicet corpus sancti Zigismundi, regis Burgundie, quod impetravit sibi dari et attulit secum Pragam, et susceptum est processionaliter in ecclesia Pragensi in die beati Augustini. Quod quidem corpus sancti Zigismundi magnis ibidem claruit miraculis, que fide dignorum sufficienti testimonio nobis relata et coram nobis probata inferius describuntur. Et de hiis miraculis sancti Zigismundi habetur specialis tractatus vel libellus in sacristia Pragensi.

Anno Domini MCCCLXVI de mense Februarii duo cives de civitate Iaromir pro eo, quod per quendam presbiterum ad presenciam officialis Pragensis citabantur, ipsum presbiterum interfecerunt. Quos cives, licet magnam offerrent pro vita sua pecuniam, iussit dominus imperator capitibus truncari.

Eodem anno et tempore quidam alius wladico prope Nouam domum diabolo instigante plebano suo proprio pro eo, quod sentenciam officialis contra ipsum exequeretur, eruit oculos ambos. Cumque factum huiusmodi pervenisset ad noticiam imperatoris, mandavit eidem in civitate Pragensi in conspectu tocius populi eruere ambos oculos, qui tercia die post hoc pre nimio dolore mortuus est. Et licet pro salute eius, quia notus erat, multi principes et nobiles multimodas preces funderent ad dominum imperatorem et eciam pecunias offerrent et leso presbitero satisfacere promitterent, dominus tamen imperator, iustus iudex, nec precibus nec precio vinci potuit, sed iusticiam faciendo benediccionem a Deo promeruit et successoribus exemplum, ut iusticiam faciant, reliquit.

Eodem anno feria quinta ante Iudica dominus imperator filiam suam seniorem, quam ex domina Blancza genuit, Katherinam, relictam olim Rudolfi, ducis Austrie, copulavit Ottoni, marchioni Brandenburgensi. Item eodem die filiam suam secundam, Elizabeth virginem, quam genuit ex domina Anna Swidnicensi, copulavit Alberto, duci Austrie seniori.

Eodem anno die III mesis Iunii circa horam vesperorum fuit tantum disturbium aĂ«ris et fulgura et coruscaciones ac tonitrua, quod nullus narrare sufficit, et precipue super civitatem Pragensem, et plures homines in campis fulmine percussi mortui sunt, et domos funditus demolivit huiusmodi tempestas in diversis locis.

Eodem anno in vigilia sancti Wenceslai consumata est capella eiusdem sancti Wenceslai de novo et miro opere in ecclesia Pragensi.

Eodem anno in die sancti Michaelis quidam frater Nicolaus caritor de domo sancti Iacobi fratrum Minorum civitatis Pragensis, qui longo tempore passus fuit rupturam in interioribus suis, sperans de misericordia Dei et sancti martiris sui Wenceslai, accessit fiducialiter ad sepulchrum eiusdem et postquam aliquamdiu oracionem pro recuperanda sanitate fudisset, illico protinus sanitatis beneficium per suffragium sancti martiris Wen[ce]slai obtinuit et glorificabat dominum et sanctum martirem Wenceslaum coram omni populo.

Eodem anno die sequenti post festum XI milia virginum ab hora matutina usque ab horam primam vise sunt quasi stelle de celo cadere continuo, et in tanta multitudine, quod nemo narrare sufficit.

Eodem anno et tempore dominus imperator in Nurenberch constitutus constituit vicarium generalem sacri imperii per Alamaniam Wenceslaum, Brabancie ac Lucemburgensem ducem, fratrem suum, et reversus Boemiam edificavit et exstruxit piscinam sub castro Bezdez mire magnitudinis quasi stagnum. Hiis eciam temporibus apparuit in Boemia quoddam genus piscium, prius hic nunquam visum, qui in vulgo appellantur parmi alias barbelli, et in magna copia, ita ut omnes aque in Boemia de illis habundarent.

Eodem tempore dominus Karolus imperator fundavit monasterium novum in castro suo Moywin, versus Zitawiam et locavit in eo monachos, qui Celestini appellantur, quibus de sustentacione et vite necessariis sufficienter providit.

Eodem tempore quidam maligni homines intrantes nocturno tempore monasterium in Skalicz abbatem eiusdem loci iugulaverunt, virum bonum et devotum.

Eodem anno nobiles viri domini Petrus, Iodocus, Vlricus et Iohannes, filii quondam domini Petri de Rozenberg, accedente ad hoc favore domini imperatoris et domini archiepiscopi et capituli Pragensis de parochiali ecclesia in bonis suis in Witignaw alias Trzebonye fecerunt monasterium canonicorum regularium et sufficienter dotaverunt etc.

Anno Domini MCCCLXVII. Ipse est annus, de quo multa mala sunt profetata et in magna parte completa.

Eodem anno circa festum beate Agnetis in secunda hora noctis fuit eclipsis lune tocius et duravit per tres horas.

Eodem anno in mense Marcio facta est inundacio aquarum in Boemia ita magna, quod fere mediam partem civitatis Pragensis occupavit aqua, que extendit meatum suum usque ad ecclesiam sancti Nicolai in foro pullorum et ecclesiam sancti Egidii, in quibus plateis ante fores ecclesiarum pisces capiebantur. Istud diluvium multa mala fecit et pluribus irrecuperabilia dampna intulit. In curia domini archiepiscopi cellaria omnia usque ad summum implevit, et in ponte Pragensi ante curiam ducis Saxonie equi adaquabantur. Pontem quoque Pragensem ligneum in pluribus locis, sed novum in uno tantum pilerio, rupit, domus quoque et strues lignorum abduxit sine numero. Sed et multi homines in navigio Pragensi et alibi in diversis locis submersi sunt.

Eodem anno in Marcio et Aprili, statim post diluvium hoc, venit quedam subita pestilencia super omnem hominem, et rarus fuit in villis et civitatibus, qui non infirmaretur; sed Deo propicio tribus vel IIII diebus tantum duravit et pauci ex eadem mortui sunt. Sed communiter omnes homines infirmabantur.

Eodem anno de mense Magio facta est mutacio dextere Excelsi non modica. Nam dominus Vrbanus papa quintus mutavit locum et contra voluntatem omnium pene cardinalium curiam suam transtulit de Awinione in Wyterbium et ibidem mansit usque ad Octobrem. Deinde cum ibidem adversus ipsum et suos cardinales atque eorum familiares suscitatus et factus fuisset rumor magnus et plures occisi et finaliter vindicta facta esset de malefactoribus huiusmodi, dominus papa in die sancti Galli intravit urbem Romanam et cum ingenti gaudio ab omnibus suscipitur et in sede sancti Petri collocatur.

Eodem anno facta est maxima effusio saguinis humani in diversis mundi partibus. Nam papa mittens gentes suas in auxilium regine Sicilie debellavit magnam societatem, multos captivando et plures interficiendo; item inter regem Hispanie et regem Nawarrie, item inter episcopum Basiliensem et civitates Reni, item inter comitem de Eygen et civitates quasdam Reni et Sweuie, item inter episcopum Pathauie et cives suos maxima sunt bella et prelia commissa. Item inter episcopum Hildesinensem et archiepiscopum Maidburgensem commissum est bellum maximum, in quo fuerunt episcopi alii et duces, et minor devicit maiorem ac multo forciorem, quia exercitus Maidburgensis fugit. In Boemia vero multi latrones ac fures hoc anno interierunt. Iste eciam annus satis sterilis fuit et blada male provenerunt.

Eodem anno de mense Octobri filius domini imperatoris, Wenceslaus IIII, Boemie rex X, etatis sue anno septimo, regni vero sui anno quinto, intravit terram Lusacie, recipiens omagia et iuramenta fidelitatis a baronibus et civibus terre illius, quam pater suus pro regno Boemie comparavit. Quem associavit in eundo et redeundo venerabilis pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, apostolice sedis legatus primus, legacionis sue in eisdem partibus peragens officium, quia terra illa de diocesi Misnensi existit.

Eodem anno die penultima mensis Novembris, videlicet dominica post festum sancte Katherine, in Noua civitate Pragensi venerabilis pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, in presencia domini imperatoris consecravit monasterium sancte Katherine in Noua civitate Pragensi, quod dominus imperator, ut predicitur, fundavit et edificavit.

Eodem anno in die sancti Andree apostoli venerabilis pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, dedicavit et consecravit capellam, in qua requiescit corpus sancti Wenceslai, in ecclesia Pragensi, in honore sancti Iohannis ewangeliste et sancti Wenceslai presente eodem domino imperatore. Sed dedicacionem ipsius capelle celebrandam transtulit in diem terciam post festum Nativitatis beate Virginis propter rubricam antiquam.

Eodem anno in mense Decembre dominus imperator volens, ut Antiqua et Noua civitates Pragenses propter bonum pacis et concordie unite essent, et uno eodemque iure gaudeant, et omnes equalia onera sufferrent, fecit rumpere valvas seu portas, turres ac muros Antique civitatis et fossata adimplere. Et factum est ita, ut mandavit et voluit dominus imperator.

Eodem anno venerabilis pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, reformavit aulam magnam inferius, et aliam superius de pulchro et exquisito opere, et multa fecit necessaria comoda et edificia in curia archiepiscopali in Minore civitate Pragensi. Et turrem [sic] magnam in Rudnicz per dominum Arnestum, suum predecessorem, inceptam ipse consumavit.

Eodem anno de mense Decembri corpus venerabilis et devote matrone Przibislawe, sororis germane sancti Wenceslai, que post mortem eiusdem fratris sui in castitate et abstinencia maxima, bonis operibus repleta vixit Deo serviendo, in Christi confessione migravit ad Dominum; item corpus fidelis atque devoti militis sancti Wenceslai dicti Podywen, qui solus omnium bonorum operum domini sui, sancti Wenceslai, quamdiu in terris deguit, conscius et laborum particeps fuit, quique vitam suam glorioso martirio finivit, sepulta sunt prope capellam sancti Wenceslai ab extra in ecclesia Pragensi circa murum, in loco ad hoc specialiter preparato.

Eodem anno et tempore completum et perfectum est opus pulchrum, videlicet hostium magnum et porticus penes capellam sancti Wenceslai in ecclesia Pragensi de opere sculpto et sumptuoso nimis, et sacristia nova desuper.

Hiis temporibus more symearum, que quidquid ab hominibus fieri conspiciunt, facere et imitari conantur, usurpaverunt sibi pravam et dampnosam aliarum terrarum consuetudinem, et in habitu vestimentorum recesserunt a vestigiis suorum predecessorum, facientes sibi breves et curtas, ymmo verius turpes vestes, ut plerumque femoralia ac posteriora viderentur, et strictas, ut vix anhelitum possent habere. Circum precordia de bombace magnam spissitudinem, ut mamillas mulierum habere viderentur. Circa ventrem ita constricti erant, ut canes venatici, qui veltres dicuntur, esse viderentur. Circa posteriora ita se pluribus ligaminibus constringebant, ut vix lento gressu incedere possent. Capuciolis eciam parvissimis, quorum de una ulna panni quatuor fiebant, utebantur, cum pretextis latis vel litteris magnis circum colla more canum campestrium, qui hac cautela a luporum morsibus preservantur. Simili modo calceos rostratos et cum longissimis nasibus deferebant, ut male possent incedere vel ambulare. Et contaminata est terra Boemie in hiis adinvencionibus et malis consuetudinibus aliis ac supersticionibus plurimis, plusquam loqui expedit. Et transierunt unus quisque in affectum cordis sui et laudabantur iniqui in desideriis animarum suarum, et superbia eorum ascendebat semper.

Accidit itaque, ut de mense proxime preterito huius anni quidam nobiles regni Boemie congregatis aliquibus gentibus suis properarent Saxoniam contra dominum de Wedrow, et instante prelio uterque exercitus descendit de equis, et inceperunt preliari pedestres more illius patrie, et propter strictas vestes et rostratos calceos. Boemi devicti sunt ab inimicis et capti ac immaniter trucidati. Sibi imputent, qui ad bellum properantes artas ac strictas vestes et rostratos calceos domi non reliquerunt.

Anno Domini MCCCLXVIII de mense Ianuarii plebanus ecclesie in Pilgrems, oppido domini archiepiscopi, corizando et coream ducendo, subito mortuus est. Videte clerici! quam diligit Deus corizantes, et huius exemplo mores vestros corrigite.

Eodem anno respexit Deus patriam Boemie, que cum sit lata et unicum superstitem habeat heredem, donavit nobis et alium. Nam die XV mensis Februarii natus est domino imperatori nostro ex domina Elizabeth imperatrice, sua coniuge, filius tercius in ordine, cui nomen Zigismundus impositum est in baptismo. Et iuste hoc nomine appellatus est, quia eius parentes ambo, cum beatum Zigismundum in ecclesia Pragensi quiescentem speciali veneracione colerent, hunc filium a Deo meritis et intercessione sancti martiris predicti sine dubitacione qualibet impetraverunt. Cuius tumbam imperator cum auro et argento mirifice decoravit, et in die baptizacionis pueri predicti mille florenos pro reditibus ad altare eius emendis, et capitulo Pragensi X marcas in porciones distribuendas obtulit.

Eodem anno misit dominus papa Vrbanus quintus suos solempnes ambasiatores et nunccios ad dominum nostrum imperatorem, petens omni diligencia, ut cum terre Romane ecclesie in Tuscia et Lombardia per iniquas societates et precipue per Barnabonem de Mediolano contra Deum et iusticiam occupentur et indebito perturbentur, eidem et sancte Romane ecclesie dignetur venire in auxilium. Cuius peticionibus crebris dominus imperator, cum sit advocatus et defensor sancte Romane ecclesie, benigne annuens, congregata maxima gencium suarum et Alamannorum multitudine, in auxilium dicto domino pape contra prefatas pestiferas gentes proficiscitur, et in die Palmarum, que fuit secunda dies mensis Aprilis, de civitate Pragensi, armis bellicis indutus iter arripuit, relinquens in regno Boemie et terris ad ipsum spectantibus pro capitaneo et gubernatore venerabilem patrem, dominum Iohannem, archiepiscopum Pragensem, qui temporalia et spiritualia feliciter gubernabat. Barones vero et nobiles regni Boemie sequentes dominum imperatorem multa dampna fecerunt in bonis ecclesiarum et monasteriorum. Unde Deo permittente multi ex eis in Ytalia redeundo in via mortui sunt. Ascendit enim clamor viduarum et pauperum usque ad celum, et Dominus exaudit eas et vindicat.

Et nota digne memorie commendandum: Cum enim nobilis vir dominus Petrus de Michelzperch cum exercitu suo sequeretur dominum imperatorem versus Ytaliam, iste baro iuvenis transeundo intulit maxima dampna in bonis ecclesie Pragensis et aliis pauperibus hominibus, quorum ululatus atque fletus ascendit usque ad celum, et Dominus, iustus iudex, non est delectatus in illis. Unde post recessum suum domina coniunx eius pro ipsius salute et felici reversione fecit votum venire ad limina sanctorum patronorum ecclesie Pragensis, quod et adimplevit. Cumque girasset totam ecclesiam Pragensem, volens demum intrare capellam sancti Wenceslai et ibi fundere ad Dominum preces pro salute sui viri, et ecce! ipsa capella adeo fortiter clausa est, quod capellarius ipsam cum clavibus suis nullatenus potuit aperire. Advocatur dominus Wratyborius decanus et alii canonici atque ministri ecclesie Pragensis, sed et nullus quacunque arte potuit aperire. Mittunt pro fabro, sed nec ille proficit, nisi totum hostium ferreum effringat. Differtur negocium aperiendi et effrangendi ad tempus. Et ecce! post recessum domine prefate hostium capelle solito more absque difficultate qualibet aperitur. Mirantur omnes de isto facto miraculo, quod erat presagium futuri mali eventus. Nam ipse dominus Petrus de Michelzperch quasi eodem tempore, quo hec acta sunt in Praga, moritur in Ytalia et mortuus defertur in Boemiam.

Talem Deus omnipotens propter merita sanctorum martirum suorum, patronorum ecclesie Pragensis, malefactorum eiusdem ecclesie reddidit retribucionem, ut pena eorum, qui in dicto exercitu mala morte mortui sunt, aliis tunc viventibus et futuri temporis hominibus transiret in exemplum. Hiis et aliis gloriosis miraculis sancti Wenceslai consideratis reverendus pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, apostolice sedis legatus, concessit omnibus vere penitentibus, confessis et contritis, qui ad honorem ipsius sancti cancionem infra scriptam. ab olim cantari consuetam cantaverint, XL dierum indulgenciam perpetuis temporibus duraturam. Cuius quidem cancionis tenor in vulgari sequitur in hec verba:

Swaty Waczlawe,

wewoda (sic) Czeske zemye,

kneze nasschie,

pross za ny Boha,

swateho Ducha, Kyrieleyson.

Nebeske gest dworstwo krasne,

blaze tomu, ktoz tam poygde,

zywot wieczny,

ohen iassny,

swateho Ducha, Kyrieleyson.

Pomoczy twe zadamy,

smyluy sie nad namy,

vtyess smutne,

otwed wse zle,

swaty Waczlawe, Kyrieleyson.

Et debet ter cantari. etc.

Eodem tempore dominus imperator, cum adhuc moram faceret in Boemia, advertit sapienter et invenit, quod circa formam iuramenti in iure terre Boemie, que quidem forma longa nimium et periculosa erat, multe committebantur malicie atque fraudes. Volens igitur ipse obviare huiusmodi maliciis et fraudes malorum destruere, de communi consilio et consensu baronum, nobilium, wladykonum regni Boemie huiusmodi formam iuramenti abbreviavit et sic abbreviatam statuit in iudicio terre perpetuis temporibus observandam. Et est forma hec: De quibus me talis inculpat, de hiis sum innocens. Sic me Deus adiuvet, et omnes sancti Dei. Prior vero forma et antiqua iuramenti formabatur secundum formam querele proposite, et ita longa erat, quod paucissimi, poterant pertransire. Unde necesse fuit huiusmodi fraudibus obviare.

Eodem anno die dominico infra octavam beati Procopii, que fuit dies IX mensis Iulii, reverendus pater, dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis et apostolice sedis legatus, consecravit hostium maius ecclesie Pragensis. Item ipso die consecravit capellam cesaream in fronte novi chori ecclesie Pragensis in honore sancte et individue Trinitatis, cuius anniversarium diem dedicacionis observandum annue decrevit in festo sancte Trinitatis.

Eodem anno in mense Aprili apparuit multis diebus cometa versus plagam occidentalem, quam secuta est in vere maxima siccitas, et blada estivalia satis male provenerunt.

Eodem anno die XXVIII mensis Iulii obiit Bolko, dux Slezie, dominus Swidnicensis, absque liberis, per cuius mortem, cum non esset propinquior heres ad ducatum suum obtinendum, idem ducatus et omnes terre sue devolute sunt iure successionis hereditario ad illustrem principem Wenceslaum quartum, regem Boemie, et dominus imperator auctorizavit ac decretum interposuit, quod huiusmodi terre ad coronam regni Boemie debent perpetuis temporibus pertinere.

Eodem anno in festo Assumpcionis beate Virginis incepit annus gracie sive indulgenciarum in ecclesia Pragensi. Dominus enim noster imperator cultum divinum et honorem ecclesie sue Pragensis augens, dum alias ad civitatem Treuerensem applicuisset, obtinuit in monasterio sancte Helene regine terciam partem pepli beate Virginis, quod ipsa sancta Helena de partibus Ierosolimitanis illuc attulerat, et impetravit a domino papa, quod singulis annis, de septennio in septennio, huiusmodi pars pepli populo ostenderetur, et qui die, quo huiusmodi peplum ostenditur, ecclesiam ob devocionem ingressi fuerint, habeant de indulgenciis a sede apostolica tres annos et tres karenas. Et hec indulgencia durabit perpetuis temporibus, semper de septimo anno in septimum annum, ut in bulla papali plenius continetur. Unde factus est ad ecclesiam Pragensem maximus concursus populorum per totum hunc annum, eciam de alienis partibus.

Eodem anno imperator, postquam fecisset pacem inter ecclesiam Romanam ex una, et Mediolanenses et quosdam tyrannos alios parte ex alia, dimisso exercitu transtulit se ad partes Tuscie, ubi postquam aliquamdiu moram fecit, direxit viam suam versus urbem Romanam, ubi a clero et populo magnifice suscipitur. Quem dominus papa in brevi subsequitur. Audiens autem imperator adventum domini pape ad urbem, eidem cum clero et populo exiit obviam atque cum magna solempnitate ipsum suscipit. Et non immemor factorum suorum predecessorum katholicorum Romanorum, imperator eorum in hac parte sequens vestigia, descendens de equo duxit dominum papam per frenum equi pedester usque ad gradus ecclesie sancti Petri. Magna humilitas tanti principis, sed non immerito, quia spe eterne retribucionis fecisse dinoscitur. Ait enim veritas in ewangelio: Quanto maior es, humilia te in omnibus. Et cum esset christianissimus, voluit vicarium Ihesu Christi honorare. Hic tu, qui vidisti et nosti, materiam dilata etc.

Post hoc in die Omnium sanctorum dominus papa faciens propria in persona officium in ecclesia sancti Petri domino imperatore presente et in maiestate sua ibi refulgente, ipse dominus papa coronavit dominam Elizabeth, conthoralem domini imperatoris, in Romanorum imperatricem cum omni solempnitate atque gaudio. Et mansit ibidem Rome dominus imperator cum domino papa in eodem palacio apud ecclesiam sancti Petri a die coronacionis usque ad festum Nativitatis Christi, tractantes et disponentes negocia ecclesie et sacri imperii. Abinde applicuit imperator ad civitatem Senys, in qua multas adversitates per ipsorum tradicionem sustinuit. Deinde venit ad civitatem Lucanam, in qua cum imperatrice longam moram traxit.

Anno Domini MCCCLXIX hiemps aspera et longa valde. Vina eciam, que provenerant im Boemie partibus, excedebant in bonitate vina Australia, ex eo, quia in Boemia fuerat nimia siccitas, in Austria autem nimia humiditas fuit.

Eodem anno circa principium mensis Marcii reconditum est caput reverendi patris, domini Andree, episcopi Pragensis XVIII, in ecclesia Pragensi in muro capelle sancti Wenceslai supra altare sancte Crucis, ubi pictura et crux aurea apparent. Iste, ut supra scribitur in suo loco, Andreas episcopus, propter libertatem ecclesie Pragensis, quam defendebat, in exilium relegatus in civitate, que Cassamaro appellatur, moritur. Cuius caput successor suus Nicolaus, episcopus. Pragensis XXIII, Pragam postea attulit. Ob memoriam tanti viri et eiusdem anime diem anniversarii singulis annis peragendum instituit et reditus dedit. Multi probi et antiqui viri credunt et appellant hunc virum Andream episcopum hominem sanctum et referunt, quia olim claruit miraculis.

Eodem anno in festo Ostensionis reliquiarum tantus fuit concursus hominum de alienis partibus, ut illa placza magna in Nova civitate prope Zderazium videretur undique repleta hominibus. Talem populum in unum congregatum nullus unquam vidit hominum, ut communiter referebatur ab omnibus.

Eodem anno domino nostro imperatore residente cum sua curia in civitate Luca in Tuscia, destinavit ipse imperator gentes suas in auxilium domini pape, que gentes congresse cum societate apud civitatem Reatynam debellaverunt atque prostraverunt ipsam societatem, ita ut maior eorum pars caderet in gladio, residui quoque captivati postea trucidati sunt. Factum est autem huiusmodi prelium et victoria de hiis iniquis et malis hominibus in die sancti Viti, gloriosi patroni nostri Boemie, eius, ut indubie credimus, ope atque auxilio. Unde et dominus papa congratulando domino imperatori de tanta victoria, scripsit eidem manu propria epistolam etc.

Eodem anno octo diebus ante festum Assumpcionis beate Virginis et in ipso festo iam exspirante anno gracie seu indulgenciarum tantus fuit concursus hominum ad ecclesiam Pragensem, qualem nulla meminit etas.

Eodem anno die XX mensis Augusti domina Elizabeth, Romanorum imperatrix, hoc anno, ut supra dicitur, Rome per manus domini pape coronata, Pragam venit et cum omni solempnitate a clero et populo in civitate et ecclesia Pragensi suscipitur. Imperator vero, quia pestilencia erat in Boemia, postquam reversus est de Lombardia, moratus est per autumpnum in partibus Polonie. Et quia quidam duces Slezie vendicabant sibi ius successionis in ducatu Swidnicensi, rex vero Polonie computabat magna debita, in quibus sibi dux Swidnicensis remanserat obligatus, unde imperator volens redimere vexacionem, imposita berna generali in Boemia persolvit debita et redemit ius successionis tam a propria filia, ducissa Austrie, quam ab aliis ducibus Slezie, et datis hinc inde litteris iuraverunt barones et civitates ducatus eiusdem Wenceslao, regi Boemie quarto, filio imperatoris, ad coronam regni Boemie perpetuo et inseparabiliter spectare. Item eodem tempore emit imperator in terra advocatorum versus Misnam et Turingiam plura castra fortissima pro regno Boemie, et dilatatum est regnum et ampliatum ad omnes partes vehementer.

Eodem anno die V mensis Novembris recondita sunt duorum presulum ecclesie Pragensis ossa in capella sanctorum Symonis et Iude in eadem ecclesia Pragensi, videlicet Cozme et Iohannis primi, quia fractis muris antique ecclesie oportebat necessario illa in alium locum transferri et collocari.

Eodem anno in festo Concepcionis beate Virginis Marie mortuus est egregius predicator frater Conradus, canonicus regularis, rector ecclesie sancte Marie ante Letam curiam in civitate Pragensi, et ibidem in cimiterio sepultus. Hic cum esset nacione de Austria, vir magne litterature et maioris eloquencie, veniens Boemiam vidensque homines nimie voluptati deditos et in multis, ut supra meminimus, excedere metas suas, predicacione sancta sua correxit mores hominum patrie nostre, ita ut multi obmissis vanitatibus seculi, sedula mente Deo servirent. Inter multa alia bona, que hic vir fecit, unum magnum et memoria dignum fecit, ut mulieres civitatis Pragensis, que ante hec tempora magna et multum superba pepla nec non vestes superbissimis modis exquisitas deferebant, illa et illas deponerent et satis humili habitu omnibus diebus huius predicatoris et doctoris eximii uterentur. Hic eciam predicabat intrepide contra usurarios et alios male fidei possessores et specialiter contra religiosas personas utriusque sexus, que per symoniacam pravitatem fuerant ad ordines recepte. Unde cum multe huiusmodi persone hac sancta predicacione compuncte dispensacionem a sede apostolica peterent et ulterius suos pueros alii ad ordines cum pacto tradere detractarent, insurrexerunt omnes fratres ordinum mendicancium contra hunc et plurima convicia eidem intulerunt. At ille, cum esset vir perfecte caritatis, omnia equo animo sustinuit pro Domino et in bona confessione migravit ad Christum. Requiescat in pace. Amen.

Eodem tempore advertens imperator, quia castrum Pragense, in quo habebat magnum thesaurum et multiplices sanctorum reliquias, non erat firmatum et precipue a parte meridionali, unde fecit fieri grande fossatum inter ipsum castrum et Minorem civitatem Pragensem et valde necessarium.

Eodem anno, ut supra meminimus, permittente Deo propter peccata populi fuit maxima pestilencia in Boemia, et precipue in plaga illa versus Austriam, et duravit per annum integrum. Et cum appropinquaret Pragam et ibidem incepisset eciam invalescere, indicte sunt processiones et ieiunia, et placatus est dominus Deus paciens et multum misericors, et cessavit continuo pestilencia, quia humiliati sunt homines more Niniuitarum. Nota, quomodo contra iram et indignacionem Dei valet humiliacio et penitencia etc.

Anno Domini millesimo trecentesimo septuagesimo postquam dominus imperator, princeps pacis, in partibus Ytalie longam traxisset moram, procurans pacem et tranquillitatem ecclesie Romane et sacri imperii, post multos labores et tribulaciones, quas ibidem passus est, reveniens Boemiam ad dulce natale solum in die Epiphanie Christi intravit castrum et ecclesiam Pragensem cum omni humilitate ac devocione et susceptus est a clero et a populo cum magna leticia et iocunditate.

Eodem tempore dominus imperator multum affectus ad studium generale et studentes in Praga, comparavit pro C marcis centum et XIIII volumina librorum sacre theologie et iuris canonici ac aliarum arcium liberalium, qui libri fuerant venerande memorie domini Wilhelmi, decani Wissegradensis, hoc anno defuncti, quos idem in Auinione et in aliis diversis mundi partibus comportaverat. Et illos libros donavit dominus imperator pro collegio studencium in Praga. Et dilatatum est ipsum studium et divulgatum in omnibus partibus et terris adiacentibus eo, quod imperator diligeret eos et specialibus favoribus eosdem prosequeretur. Ut autem eo fervencius studerent studentes studii Pragensis, quo se sentirent in proximo ad beneficia promoturos, fecit et suis confirmavit litteris imperator, ut ad prelaturas et prebendas ecclesie seu capelle regalis Omnium Sanctorum in castro Pragensi per successores suos, reges Boemie, perpetuis temporibus non presentarentur alii, quam magistri de collegio studencium studii Pragensis. Et illi duntaxat et non alii ad huiusmodi beneficia instituuntur ex concessione regia et confirmantur. Et dominus papa Vrbanus quintus hanc ordinacionem cesaris suis specialibus privilegiis confirmavit et observandum sanccivit perpetuis temporibus secuturis.

Eodem anno dominus noster imperator emit in terra Lusacie oppidum quoddam situm super flumen Odra et prope civitatem Frankenfurd, quod quidem oppidum vocatur lingua eorum Furstenberch, ubi super ripa dicti fluminis construxit castrum firmum nimis et ipsum oppidum munivit et trans flumen pontem construxit. De hoc facto conturbati sunt principes et potentes illarum parcium valde. Ut autem labor huiusmodi ibidem proficeret, dominus imperator moram illic traxit fere per totum tempus veris.

Eodem anno sabbato sancti Viti martiris, die videlicet XXII mensis Iunii, natus est filius domino nostro imperatori ex coniuge sua, domina Elizabeth, et hoc in castro Pragensi hora diei quasi in vesperis, cui nomen impositum est in baptismo Iohannes propter festum beati Iohannis Baptiste, quod sequebatur, vel propter virtutes et memoriam avi sui, olim domini Iohannis, regis Boemorum.

Eodem anno die VII mensis Iulii in presencia domini nostri imperatoris et domini nostri Wenceslai, regis Boemie, filii sui, venerabilis pater dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis et apostolice sedis legatus, fecit consecrari capellam suam novam, per ipsum de novo nuper miro et pulchro ac venusto opere in curia sua archiepiscopali in Minori civitate Pragensi in superiori aula sive sala factam in honore armorum Christi. Cui consecracioni interfuerunt multi alii episcopi atque principes seculares, quibus magnificum ipsa die preparatum est convivium ibidem. Et in brevi post hoc dominus imperator transivit ad partes Reni, ubi copulavit filiam Alberti, ducis Bauarie et comitis Holandie, filio suo, domino nostro Wenceslao, regi Boemie.

Eodem anno circa festum Assumpcionis beate Virginis facta est maxima inundacio aquarum in Boemia, ita quod flumen Wltawa excedens metas suas occupavit partem magnam Antique civitatis Pragensis et fecit multa dampna hominibus in campis et in villis prope alveum suum situatis et precipue in civitate Pragensi; fuit enim annus iste totus pluviosus.

Eodem anno dominus noster imperator, quoniam ad ipsum confluebant principes et proceres ac nobiles de omnibus partibus mundi, volens ostendere magnificenciam glorie regni sui Boemie, fecit cooperiri duas turres regales in castro Pragensi, unam ad orientem, aliam ad occidentem cum plumbo et auro desuper, ita ut eedem turres lucerent et resplenderent tempore sereno ad longam valde distanciam.

Eodem eciam tempore fecit ipse dominus imperator fieri et depingi [picturam] supra porticum ecclesie Pragensis de opere vitreo more greco, de opere pulchro et multum sumptuoso.

Eodem anno die dominico in crastino sancti Laurencii martiris serenissimus princeps Wenceslaus IIII, Boemie rex, vocatus ad curiam imperialem per patrem suum dominum imperatorem in Nurenberch, adiit eandem civitatem cum gencium suarum multitudine, et in suo introitu more suorum avorum, olim principum ac regum Boemie, fecit fieri ignem copiosum in duobus locis, ut cunctis pateret adventus regis Boemie. Habent namque ab antiquo principes et reges Boemie, ut vocati ad curiam imperialem in flamma et igne veniant, propterea etenim deferebant antiquitus aquilam nigram in flamma ignis et campo albo, que adhuc hodie sunt arma terre Boemie. Causa forte huiusmodi indulti fuit, ne princeps vel rex Boemie ex levi quacunque causa ad curiam summi principis vocaretur. Dederunt autem obviam ipso die regi Boemie omnes principes Alamanie et nobiles atque cives, qui ibi aderant, et exceperunt ipsum cum ingenti solempnitate et gaudio immenso. Quibus omnibus ipse post hoc fecit die tercia convivium magnum nimis, et resonavit fama sua plurimum in partibus illis et locis vicinis.

Eodem anno ad festivitatem sancti Wenceslai paucissimi convenerant homines; karitas enim et devocio refriguerant, et homines dati deliciis Deum et sanctos eius, ut sic dicam, minus venerabantur. Unde permissione divina maxima pestilencia fuit in omnibus partibus et finibus Boemie.

Eodem tempore dominus Vrbanus papa quintus videns, quia Rome et in partibus illis ecclesia Romana propter duriciam et maliciam populi illarum terrarum nihil proficeret, sed magis sibi et suis pericula imminerent, curiam suam et se ipsum cum toto collegio et prospere absque omni impedimento reversus est in Auinionem.

Eodem anno die dominico infra octavam sancti Martini, que fuit XVII dies mensis Novembris, serenissima domina Iohanna, filia Alberti, ducis Bauarie et comitis terre Holandie, ex parte autem matris filia filie Ludwici, ducis Slezie et domini Legnicensis, previa dispensacione legitima sedis apostolice, quia erat consaguinea domini nostri imperatoris, copulata pridem in Nurenberga domino nostro Wenczeslao, regi Boemie, nunc cum maxima solempnitate coronata est in reginam Boemie in ecclesia Pragensi per venerabilem in Christo patrem dominum Iohannem, archiepiscopum Pragensem, apostolice sedis legatum, astante ibidem domino nostro imperatore et filio suo, domino Wenczeslao, nostro rege, in sua maiestate, et factum est convivium maximum per continuos octo dies in castro et civitate Pragensi.

Eodem anno reverendissimus in Christo pater dominus Iohannes, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus, apostolice sedis legatus, considerans pia devotaque mente, quia clerici pauperes ecclesie Pragensis, et eciam aliarum parcium sue diocesis, in suis infirmitatibus non habebant, ubi possent reclinari, sed cogebantur sic infirmi transire ad hospitalia communia laicorum, qui tamen clericis oppido solent esse infesti, fundavit hospitale pro huiusmodi pauperibus infirmis clericis in Hraczano ante castrum Pragense de sumptuoso et firmo opere, et illud dotavit lectisterniis, clenodiis, censibus et aliis necessitatibus sufficienter.

Eodem anno feria V ante festum Nativitatis Christi, que fuit dies XIX mensis Decembris, dominus Vrbanus papa quintus in civitate Auinionensi clausit diem extremum, et die penultima mensis eiusdem electus est concorditer in Romanum pontificem ibidem dominus Petrus Bellifortis cardinalis. Cui nomen est impositum Gregorius XI, amicus specialis domini nostri imperatoris.

Anno Domini MCCC septuagesimo primo hiemps satis calida et temperata.

Eodem anno dominus imperator celebravit Pascha in castro Pragensi cum serenissima domina Elizabeth imperatrice, sua coniuge. Que quidem domina imperatrix adeo fortis erat in manibus, ut circa idem tempus in presencia multorum principum et baronum atque nobilium sibi afferri mandaret unum babatum novum, fabricatum pro magno spadone, et hoc ipsum babatum ipsa domina propriis suis manibus confregit, quod quidem babatum alii fortissimi viri circumstantes adhibitis omnibus viribus suis movere quidem non potuerunt. Omnes viros eciam fortissimos hec domina suis viribus, quantum ad fraccionem ferrimentorum quorumcunque, vincebat. Nec semel tantum hoc tempore, quo ego hec scribens vidi, illa faciebat, verum eciam aliis temporibus preteritis et postea pluribus vicibus hec et hiis maiora propriis viribus faciebat, ita ut nullus fortissimorum virorum in hiis ei se assimilare audebat. Cultellos eciam spissos et valde grossos militum et cocorum confringebat manibus ceu unam rapulam. Insuper et loricas seu panczeria militum et curiensium domini imperatoris laniabat a summo usque deorsum. De cuius fortitudine omnes amirabantur dicentes, quod a tempore Lubussie forcior non fuisset mulier in Boemia. Et quamvis, ut dictum est, fortissima esset viribus corporis, non tamen de hoc gloriabatur neque elevabatur in corde suo, sed vires suas Altissimo ascribens non semper eas exercebat, nisi quando mandabat dominus imperator.

Precetera clementissimus imperator attendens prudenter dictum prophete dicentis: Si feceritis iudicium inter virum et proximum eius, advene et pupillo et vidue non feceritis calumpniam, habitabo vobiscum etc.; et alibi: Beati, qui faciunt iudicium et iusticiam in omni tempore etc., ipse princeps in septimana passionis Christi, et postea in septimana paschali et sequentibus temporibus presedit personaliter iudicio in anteriori porta curie regalis in castro Pragensi, audiens et difiniens causas pauperum, orphanorum et viduarum, et faciens iudicium et iusticiam absque more dispendio unicuique conquerenti, magnum et memorabile in hoc relinquens exemplum suis heredibus et successoribus, regibus Boemie, ut et ipsi in hoc eius sequentes exempla causas pauperum suorum non semper delegare, sed magis frequencius studeant per se ipsos audire et iuris tramite diffinire. Sepe etenim iudices in causis pauperum delegati propter amorem, odium vel eciam timorem potentum, quos ipse cause concernunt, non presumunt, vel saltem differunt causas huiusmodi diffinire. Expedit itaque, ut princeps terre non per alios, sed per se ipsum exemplo huius gloriosi imperatoris causas pauperum, quanto frequencius potest, audiat et diffiniat, prout voluerit a Deo omnipotente et in presenti et in futuro mercedem pro bonis actibus obtinere.

Eodem anno dominica, qua canitur Cantate, que fuit dies quarta mensis Magii, reverendus in Christo pater, dominus Iohannes, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus, apostolice sedis legatus, dedicavit et consecravit ecclesiam collegiatam sancti Egidii in Maiori civitate Pragensi. Quam quidem ecclesiam edificare inchoaverat beate recordacionis dominus Iohannes quartus, episcopus Pragensis cui consecracioni interfuit dominus noster imperator.

Eodem anno die X mensis Maii, que fuit sabbatum post dominicam Cantate Deo permittente propter peccata populi civitas Slana, dum in ipsa ad diem forensem maxima multitudo congregata fuisset, igne familiari succensa totaliter cremata est, in qua interierunt ultra duo milia hominum. Subito enim irrepsit ignis afflante vehementi vento, et incensa in multis locis tota civitate currus, qui cum bladis ad forum venerant, occuparunt placzam, plateas et portas civitatis adeo, ut pauci evadere potuissent; et perierunt morte miserabili tam homines quam iumenta. In multis eciam locis aliis eo tempore ignis fecit magna dampna, quia tempus fuit totum siccum et venti validi, et homines tanquam irracionabiles absque cautela.

Eodem anno et tempore dominus imperator, dum esset in castro suo Carlstein, incidit in maximam infirmitatem, ita ut medici de eius convalescencia omnino desperarent. Videns autem domina imperatrix, sua coniunx, ipsum constitutum in mortis articulo et nullum sibi prodesse solamen medicorum, fidenti corde confugit ad auxilium beati martiris Sigismundi. Votum vovit transire pedes de Karlstein Pragam ad sepulchrum sancti Sigismundi et offerre ibi pro salute domini sui octo scutellas puri auri, aliter XXIII marcas auri et V lot. continentes in valore sedecim centena et quinquaginta florenos auri puri, pro capite sancti Zigismundi. Quo expleto voto et oblato auro pro fiendo capite sancti Zigismundi, per graciam Dei et sancti Zigismundi merita restitutus est dominus imperator pristine sanitati.

Eodem anno die octava mensis Iunii reverendus pater dominus Iohannes, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus, consecravit altare maius in monasterio sancti Georgii in castro Pragensi in honore sancti Georgii et sancte Ludmile martiris. Item post hec die XV mensis eiusdem consecravit capellam novam in magna turri in castro suo Rudnicz in honore beate Marie Virginis et sanctorum patronorum ecclesie Pragensis: Viti, Wenceslai, Adalberti atque Zigismundi.

Eodem anno perfecta est pictura solempnis, quam dominus imperator fecit fieri in porticu ecclesie Pragensis de opere maysaico more Grecorum, que quanto plus per pluviam abluitur, tanto mundior et clarior efficitur.

Eodem anno die XXII mensis Iunii reverendus pater, dominus Iohannes, archiepiscopus Maguntinus, quem dominus imperator pridem ad eandem promovit ecclesiam, fecit omagium domino imperatori cum panderiis in medio civitatis Pragensis. Ubi vero magnam Dei erga nos et terram Boemie [vidimus] clemenciam, ut qui paulo ante tanquam metropolita consueverat coronare et inungere reges Boemie, item retroactis temporibus archiepiscopi Maguntini confirmabant elecciones episcoporum ecclesie Pragensis et eosdem consecrabant ac eciam in possessionem iure metropolico mittebant, nunc vero divina gracia favente de iussu domini pape et domini imperatoris venerabilis in Christo pater dominus Iohannes, archiepiscopus sancte Pragensis ecclesie, post omagium factum in Praga, ut prefertur, transiit personaliter Magunciam et archiepiscopum ipsius ecclesie mittit in corporalem possessionem spiritualium et temporalium. Deo gracias.

Ubi eciam diligenter advertendum et dignum memorie commendandum, quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. ita quod dominus Deus pro hiis, qui illum ex toto corde suo et ex tota anima sua et ex omnibus viribus suis diligunt, pugnat eciam invisibiliter, dum eorum adversarios absque pugna et saguinis effusione tollit de medio. Licet enim dominus papa Vrbanus quintus a principio sue promocionis maximus fuisset amicus domini imperatoris, tamen quia dominus imperator non potuit vel pocius propter nimiam saguinis effusionem noluit exterminare Barnabonem de Mediolano, contra quem ipse dominus Vrbanus, licet in aliis factis suis fuerit iustus, imo eciam post mortem in miraculis gloriosus, concepit similiter indignacionem non modicam contra dominum imperatorem ante obitum suum forte annis duobus. Cui faventes in hoc Kazimirus, rex Polonie, et de . . Nassaw, archiepiscopus Maguntinus, facti sunt domino nostro imperatori capitales inimici. Deus autem, qui sperantes in se non derelinquit, prefatos dominum papam Vrbanum, virum utique iustum et sanctum, et Kazimirum, regem Polonie, nec non et dominum . . de Nassaw, archiepiscopum Maguntinum, de presenti anno, ante Natale Christi omnes tres infra unius anni quartale vocavit de hoc mundo. In cuius locum, ut predicitur, dominus imperator promovit ad ecclesiam Maguntinam hunc dominum Iohannem, de quo sermonem incepimus, nacione de Lucemburga, suum consaguineum, qui pridem fuerat episcopus ecclesie Argentinensis.

Eodem anno de mense Iulio et Augusto dominus noster imperator movit exercitum contra generum suum Ottonem, marchionem Brandeburgensem, qui fecerat ligam et conspiracionem cum rege Hungarie Lodewico contra dominum nostrum imperatorem. Et transeuntes ad expedicionem huiusmodi fecerunt inaudita et insolita dampna pauperibus hominibus. Nunquam enim extranei vel alienigene, si terram intrassent, tanta dampna pauperibus intulissent. Ecclesias eciam Christi, ad quas pauperes cum rebus suis confugerant, hostiliter expugnabant et quas expugnare non poterant, incendebant, et quidquid poterant, diripiebant. Mulieres et viduas pauperculas vestibus suis exspoliabant; rusticos pauperes pro pecuniis martirizabant; in curiis ecclesiarum et monasteriorum blada extritulantes, una cum curribus et equis ac pecoribus ad propria remittebant. Sicque divagantes per terram et villas depactantes, inestimabilia et irrecuperabilia dampna pauperibus hominibus intulerunt. Unde infiniti coacti sunt mendicare panem, qui pridem competentem habuerunt necessitatem. Insuper cum omnis homo teneatur compati proximo suo, hic non fuit aliquis, qui pauperes Christi vindicaret vel malefactores ecclesiarum prohiberet. Sed quod quisque male respicit, sibi ut proprium vendicabat. Quid dicam? Laudo gentem propriam; in hoc non laudo, quia quemadmodum patres olim eorum, sic et nunc isti conversi sunt in arcum pravum, tantas immanitates in pauperibus Christi committendo. Ascendit igitur clamor pauperum hominum propter violencias et iniurias sibi illatas usque ad aures Omnipotentis et descendit eius indignacio super regnum Boemie, et immisit Dominus pestilenciam gravissimam in omnibus terris et provinciis Boemie, et mortua sunt infinita milia hominum, et sicuti non fuit, qui se absconderet a supradictis latronibus, sic commune fuit morbo pestilenciali mori ipsis raptoribus, et Deus solus vindicavit causas pauperum suorum.

Anno Domini MCCCLXX secundo respexit Deus affliccionem populi sui et redempcionem atque pacem misit hiis, qui pridem per gwerras graviter fuerant afflicti et cruciati. Namque de mense Marcii domino imperatore existente in Wratislawia misit Ludwicus, rex Vngarie, solempnes ambasiatores ad dominum imperatorem petens, ut filia ipsius regis Vngarie nomine Maria copularetur filio domini imperatoris Sigismundo. Et facta est pax inter dominum nostrum imperatorem ex una et regem Vngarie et duces Bauarie parte ex altera, et letati sunt universi.

Eodem anno sabbato ante dominicam Iudica, que fuit XIII dies Marcii, hora quasi terciarum dominus Deus dedit prolem masculini sexus domino nostro imperatori. Nam coniunx sua preclarissima, domina Elizabeth imperatrix, genuit filium elegantis forme, cui nomen impositum est Karolus in baptismo.

Eodem anno dominus imperator, reversus de partibus Slezie, celebravit Pascha in castro Pragensi, ubi in die Palmarum in presencia dicti domini imperatoris consecravit palmas venerabilis pater dominus Iohannes, patriarcha Alexandrinus, missus per dominum papam ad cesarem in quibusdam arduis negociis ecclesie Romane. Et hic idem patriarcha fecit in ecclesia Pragensi officium in die Parascheven sequenti et in sabbato sancto benedixit fontem ac propriis manibus baptizavit filium domini imperatoris nuper genitum, cui, ut predicitur, nomen imposuit in baptismo Karolus. Ipse eciam patriarcha fecit in die Pasche officium summe misse in ecclesia Pragensi cum sermone latino ad clerum, cui astitit dominus imperator in maiestate cesarea, ibidem imperialibus insigniis decoratus, et penes dominum imperatorem filius suus Wenceslaus, rex Boemie, similiter in sua regali maiestate; item preclarus princeps Wenceslaus, dux Saxonie, archimarschalcus imperii, ministrantes cesaree maiestati in officiis suis; item ex alio latere astiterunt cesari venerandus pater dominus Iohannes, archiepiscopus Maguntinus, electores sacri imperii; ac venerabiles patres, domini Pragensis, nec non Strigoniensis archiepiscopi atque Metensis, Augustensis, Parisiensis et Nemburgensis episcopi et alii principes seculares plurimi, inter quos fuerunt ambasiatores regis Vngarie, Strigoniensis archiepiscopus prefatus, dux quoque Opulie, comes palatinus Vngarie.

Eodem anno feria secunda post Pascha reverendus in Christo pater, dominus Iohannes, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus, apostolice sedis legatus, consecravit monasterium Sclauorum ordinis sancti Benedicti in Nova civitate Pragensi per prefatum dominum imperatorem fundatum, de miro quoque opere consumatum atque magnifice dotatum. Cui dedicacioni interfuerunt ipse dominus imperator et principes supra nominati.

Eodem anno de mense Iunii accidit unum notabile, et digne memorie commendandum. Cum enim quasi omnes iuvenes nobiles vanitati dediti communiter deferrent calceos rostratos seu cum longis nasis, Deus omnipotens, cui superbia hominum displicet, volens ostendere sibi et hanc vanitatem non placere, permisit, ut fulmen de celo veniens subito rostra huiusmodi calceorum sive nasus in pedibus cuiusdam nobilis Alberti de Slawetyn iunioris, purchravii in castro Cosczal prope Luthomericz, et sue coniugis simul et semel in eodem castro uno ictu amputaret in amborum pedibus et nihil noceret personis eisdem, nisi quod perterrite amplius in castro eodem permanere non presumpserunt. Sed maxima hominum pertinacia, licet hoc grande miraculum omnibus hominibus evidenter pateret, nullus tamen ab huiusmodi vanitate cessavit, sed contra Deum cervices elevantes deferebant amplius curtas vestes et calceos rostratos.

Eodem anno et tempore domino imperatore existente in Maguncia quidam sui curienses, lusores taxillorum, in ludo huiusmodi fecerunt insolenciam contra aliquos de civitate, qui in iram provocati subito congregatis panderiis irruerunt in istos et fugientes ad hospicium domine imperatricis persecuti sunt hostiliter et unum ex nostris, qui ad lectum domine imperatricis confugerat, ibidem in lecto interfecerunt. Alios eciam plures vulneraverunt et pervenerunt usque ante hospicium domini imperatoris cum tumultu huiusmodi. Tandem venientes maiores civitatis compescuerunt cum difficultate plebeios et vindictam postmodum magnam in suos fecerunt. Et dominus imperator similiter repulit lusores huiusmodi de curia sua, et cives graciam domini imperatoris et domine imperatricis cum difficultate maxima vix impetraverunt. Abinde procedens dominus imperator Aquisgrani liberavit de captivitate fratrem suum Wenceslaum, ducem Brabancie ac Lucemburgensem, qui anno proximo preterito fuerat per ducem Iuliacensem bello captus. Deinde dominus imperator reversus Pragam fecit decorari capellam sancti Wenceslai in ecclesia Pragensi cum picturis, auro, gemmis et lapidibus preciosis ad honorem Dei et sancti Wenceslai martiris, sui protectoris et adiutoris.

Eodem anno domino imperatore existente in partibus Reni cecidit sibi unus dens molaris tempore dormicionis sue absque omni dolore, et alius dens in eius locum succrevit ipso domino imperatore existente in LVII anno sue etatis. Res hec nova et satis inaudita, ut in tali etate dentes recrescant, et tamen veritatem scribo, quia sic vidi.

Eodem anno et mense dominus imperator ductus consilio quorundam presbiterorum secularium, qui pro illo tempore verbum Dei predicando in civitate Pragensi multa bona faciebant, et de quorum operibus bonis et conversacione laudabili post mortem eorum dicetur, fecit destrui lupanar antiquum in civitate Pragensi, qui locus Venecie dicebatur. Et eiectis inde mulierculis, fecit fieri oratorium in honore beatarum Marie Magdalene, Affre et Marie Egipciace etc.

Anno Domini MCCCLXXIII dominus imperator celebravit Pascha in Pragensi ecclesia et castro.

Eodem auno dominus imperator, quia Otto, marchio Brandeburgensis, gener suus, non tenebat promissa sua, [quod], quia heredibus carebat, [terra eius] devolveretur ad pueros domini imperatoris, sed expresse veniens contra pacta et placita fecit iurare civitates illius terre Friderico, duci Bauarie, suo patruo, et dominum imperatorem et filios suos, quibus tamen prius civitates iuraverant, omnino exclusit; unde imperator congregato exercitu intravit terram Brandeburgensem in manu forti nimis. Et cum aquisivisset castella quedam et civitates, videns idem marchio se fraudari spe, quam habuit in auxilio regis Vngarie, resignavit terram Brandeburgensem in manu domini imperatoris et filiorum suorum perpetuis temporibus renunccians omni iuri, quod sibi aut suis posteris seu patruis, ducibus Bauarie, competere posset in futurum. Et veniens Pragam per tradicionem panderii terre Brandeburgensis cessit libere filiis domini imperatoris de eodem marchionatu. Ubi dominus imperator investivit filios suos, videlicet Wenceslaum regem, Sigismundum et Johannem, fratres eiusdem regis adhuc in infancia constitutos, nec non eis non exstantibus dominum Iohannem, marchionem Morauie, et filios suos Iodocum, Iohannem dictum Sobeslaw, et Procopium, per tradicionem vexilli ipsius terre de eodem marchionatu Brandeburgensi, prefato Ottone consenciente et rogante. Cui Ottoni dedit imperator Sulczpach castrum cum civitate, item Hersweld, item Herspruch, item Lauff civitates, nec non Flos et Stauf castra in Bauaria, et multas addidit pecunias, quarum numerum rescire fuit difficile. Et sic terra Brandeburgensis inestimabilis bonitatis atque precii remansit filiis domini imperatoris supradictis, aut eis sine liberis decedentibus filiis domini marchionis Morauie hereditario iure possidenda.

Eodem anno et tempore, quo imperator moram cum suis gentibus faceret in Brandeburg, captantes horam opportunam duces Bauarie intraverunt subito et furtive Boemiam penes Tustam, cremaverunt suburbium ipsius civitatis cum XIII villis et ipso die de Boemia recesserunt. Non scribo dampnum, sed confusionem terre illatam, et negligenciam eorum, qui male suas metas custodierunt.

Eodem anno in vigilia Iacobi mortuus est Karolus, filius imperatoris, etatis sue anno secundo.

Eodem anno circa festum Nativitatis beate Virginis mortua est filia domini imperatoris nomine Elizabeth, quam habuit Albertus, dux Austrie, absque prole.

Eodem anno in festo sancti Michaelis nata est domino imperatori filia nomine Margaretha.

Eodem anno de mense Decembri iubente domino imperatore translata sunt corpora antiquorum principum et regum Boemie de antiquis sepulchris suis et posita ac tumulata in novo choro ecclesie Pragensis. Primo in capella sancte Trinitatis, que dicitur capella cesarea, ad manum dextram introitus ipsius capelle tumulata sunt corpora Brzecyslai, ducis Boemie, filii Odalrici, cum coniuge sua Iuditha, quam rapuerat de monasterio, ut in cronica legitur. Item ad manum sinistram iacet Spitigneus, eiusdem Brzecyslai primogenitus, qui fuit dilatator ecclesie Pragensis. Item in capella sancti Anthonii ad manum dextram introitus iacet Brzecyslaus iunior, primogenitus olim Wratislai primi regis, quem Brzecislaum interfecerunt Wirssowicenses, redeuntem de venacione in Sbeczna. In sinistra vero parte eiusdem capelle iacet Borzywogius, filius Wratislai regis, qui Borzywogius dedit Letam curiam cum suis libertatibus ecclesie et capitulo Pragensi. Item in capella sancte Dorothee, que appellatur ducis Saxonie, in introitu iacet Przemisl, tercius rex Boemie, ad manum dextram; in sinistra vero parte iacet Przemisl, alias Ottacarus, rex Boemie V, qui fuit dux Austrie, Styrie et Karinthie, et qui postea in bello a Rudolfo, rege Romanorum, fuit interfectus. Item in capella sanctorum Symonis et Iude ad sinistram manum iacet Gutha, regina Boemie, coniunx Wenceslai secundi, regis Boemie sexti, que fuit filia Rudolfi, regis Romanorum. Item in eadem capella ad manum dextram in uno sepulchro iacent duo, videlicet ad partem orientis Rudolfus, electus in regem Boemie, filius Alberti, regis Romanorum, qui duxerat in uxorem Elizabeth reginam dictam de Grecz, relictam regis Wenceslai secundi, que regina construxit et dotavit altare illud pro anima eiusdem Rudolfi, qui cognominabatur Kassche. Item in eodem sepulchro ad occidentalem plagam iacet Rudolfus, dux Austrie et Sweuie, frater dicte regine Guthe. Et nota, quod in quolibet sepulchro predicto habetur lamina plumbea sculpta cum nominibus principum predictorum.

Ipso anno dominus imperator celebravit festum Nativitatis Domini in Praga, sed quia in pedibus paciebatur, evangelium: Exiit edictum etc. in apparatu imperiali, ut moris est, ipso die legere non potuit.

Anno Domini MCCCLXXIIII in mense Februario dominus imperator transtulit se cum tota curia sua ad marchiam Brandeburgensem, ubi faciens pacem, moram traxit usque ad mensem Augustum. Postmodum Pragam rediens cum honore, ut dignum fuit, susceptus est.

Eodem anno venerabilis pater dominus Iohannes, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus, die XVI mensis Iulii consecravit ecclesiam fratrum minorum sancti Iacobi in Maiori civitate Pragensi.

Eodem anno ego Benessius etc. de mandato eiusdem domini archiepiscopi et capituli Pragensis transtuli corpora infrascriptorum dominorum episcoporum Pragensis ecclesie de locis suis, in quibus singuli singulariter iacuerant satis negligenter et humiliter, et recondidi illa corporta in novo choro ecclesie Pragensis in loco, qui est inter sepulchrum sancti Viti et capellam imperialem sancte Trinitatis includendo singula corpora in singulis alveis lapideis, impositis ibidem intus laminis plumbeis cum sculptis nominibus ipsorum ad perpetuam rei memoriam; que sepulchra episcoporum cooperui cum marmoreis lapidibus. Et quia olym, dum rumperetur ecclesia Pragensis antiqua, multa episcoporum corpora sunt obruta et deperdita in cripta sancti Gaudencii, illa, recuperare non potui, sed tantum illa, que iacuerunt in ecclesia per diversos angulos satis indecenter, illa collegi et sepelivi hoc modo: videlicet in linea superiori;. que est contigua sancti Viti, incipiendo a plaga meridionali, iacent secundum ordinem: Primo Seuerus, Gebeardus, Cozmas, Meinhardus, Iohannes primus, Daniel et Fridricus. Item in secunda linea, que est contigua capelle sancte Trinitatis iacent: primo Valentinus, Iohannes secundus, Bernhardus, Nicolaus, Iohannes tercius, Thobias et Gregorius. Hii XIIII episcopi iacent simul in loco predicto. In alio loco iacet dominus Iohannes, episcopus XXVII, videlicet in capella sancti Siluestri. Item capud Andree episcopi reconditum est in muro capelle sancti Wenceslai super altare sancte Crucis. Item dominus Peregrinus iacet ad sanctum Clementem. Item dominus Henricus alias Brzecislaus, episcopus Pragensis et dux Boemie, iacet in Dogczano. Item dominus Arnestus, primus archiepiscopus Pragensis, iacet in Glacz. Et sic erunt XVIIII episcopi, quorum corpora inveniri potuerunt. Reliquorum autem, videlicet X corpora invenire non potui. Et fateor, quod licet singulis nomina inscripserim in laminis plumbeis ab intus et ab extra in laminis ereis, tamen certitudinem invenire non potui de ipsorum nominibus omnibus, nisi de hiis, qui sequuntur, videlicet: Menhardus, Iohannes primus,, Valentinus, Bernhardus, Nicolaus, Iohannes tercius, Thobias et Gregorius. Aliorum nomina scripsi secundum opinionem et relacionem aliorum. Sed spero, quod nomina ipsorum verius et melius scripta sunt iu libro vite, ubi requiescant in pace una cum IX episcoporum corporibus, que non potui invenire: Et propterea et hec corpora sunt translata, ne simul cum illis successu temporis per oblivionem, dum rumperetur antiqua fabrica, per negligenciam perderentur.

Eodem anno die XVI mensis Iulii, venerabilis pater, dominus Iohannes, archiepiscopus Pragensis, apostolice sedis legatus, dedicavit monasterium fratrum Minorum ad sanctum Iacobum in Praga.

Eodem anno, idem venerandus pater, in die Elizabeth dedicavit hospitale novum in Hraczano sub honore et tytulo sanctorum Anthonii et Elizabeth, quod quidem hospitale ipse dominus archiepiscopus pro pauperibus presbiteris et clericis infirmis Pragensis ecclesie et sue diocesis ibi colligendis fundavit et dotavit magnifice.