II

'Beatus ille qui procul negotiis,
     ut prisca gens mortalium,
paterna rura bubus exercet suis
     solutus omni faenore
neque excitatur classico miles truci
     neque horret iratum mare
forumque vitat et superba civium
     potentiorum limina.
ergo aut adulta vitium propagine
     altas maritat populos
aut in reducta valle mugientium
     prospectat errantis greges
inutilisque falce ramos amputans
     feliciores inserit
aut pressa puris mella condit amphoris
     aut tondet infirmas ovis.
vel cum decorum mitibus pomis caput
     Autumnus agris extulit,
ut gaudet insitiva decerpens pira
     certantem et uvam purpurae,
qua muneretur te, Priape, et te, pater
     Silvane, tutor finium.
libet iacere modo sub antiqua ilice,
     modo in tenaci gramine:
labuntur altis interim ripis aquae,
     queruntur in Silvis aves
frondesque lymphis obstrepunt manantibus,
     somnos quod invitet levis.
at cum tonantis annus hibernus Iovis
     imbris nivisque conparat,
aut trudit acris hinc et hinc multa cane
     apros in obstantis plagas
aut amite levi rara tendit retia
     turdis edacibus dolos
pavidumque leporem et advenam laqueo gruem
     iucunda captat praemia.
quis non malarum quas amor curas habet
     haec inter obliviscitur?
quodsi pudica mulier in partem iuvet
     domum atque dulcis liberos,
Sabina qualis aut perusta Solibus
     pernicis uxor Apuli,
sacrum vetustis exstruat lignis focum
     lassi Sub adventum viri
claudensque textis cratibus laetum pecus
     distenta siccet ubera
et horna dulci vina promens dolio
     dapes inemptas adparet:
non me Lucrina iuverint conchylia
     magisve rhombus aut scari,
siquos Eois intonata fluctibus
     hiems ad hoc vertat mare,
non Afra avis descendat in ventrem meum,
     non attagen Ionicus
iucundior quam lecta de pinguissimis
     oliva ramis arborum
aut herba lapathi prata amantis et gravi
     malvae salubres corpori
vel agna festis caesa Terminalibus
     vel haedus ereptus lupo.
has inter epulas ut iuvat pastas ovis
     videre properantis domum,
videre fessos vomerem inversum boves
     collo trahentis languido
positosque vernas, ditis examen domus,
     circum renidentis Laris.'
haec ubi locutus faenerator Alfius,
     iam iam futurus rusticus,
omnem redegit idibus pecuniam,
     quaerit kalendis ponere.

III

Parentis olim siquis inpia manu
     senile guttur fregerit,
edit cicutis alium nocentius.
     o dura messorum ilia.
quid hoc veneni saevit in praecordiis?
     num viperinus his cruor
incoctus herbis me fefellit? an malas
     Canidia tractavit dapes?
ut Argonautas praeter omnis candidum
     Medea mirata est ducem,
ignota tauris inligaturum iuga
     perunxit hoc Iasonem,
hoc delibutis ulta donis paelicem
     serpente fugit alite.
nec tantus umquam Siderum insedit vapor
     siticulosae Apuliae
nec munus umeris efficacis Herculis
     inarsit aestuosius.
at siquid umquam tale concupiveris,
     iocose Maecenas, precor,
manum puella savio opponat tuo,
     extrema et in sponda cubet.

Lupis et agnis quanta Sortito obtigit,
     tecum mihi discordia est,
Hibericis peruste funibus latus
     et crura dura compede.
licet superbus ambules pecunia,
     fortuna non mutat genus.
videsne, sacram metiente te viam
     cum bis trium ulnarum toga,
ut ora vertat huc et huc euntium
     liberrima indignatio?
'sectus flagellis hic triumviralibus
     praeconis ad fastidium
arat Falerni mille fundi iugera
     et Appiam mannis terit
sedilibusque magnus in primis eques
     Othone contempto sedet.
quid attinet tot ora navium gravi
     rostrata duci pondere
contra latrones atque servilem manum
     hoc, hoc tribuno militum?'

'At o deorum quidquid in caelo regit
     terras et humanum genus,
quid iste fert tumultus aut quid omnium
     voltus in unum me truces?
per liberos te, si vocata partubus
     Lucina veris adfuit,
per hoc inane purpurae decus precor,
     per inprobaturum haec Iovem,
quid ut noverca me intueris aut uti
     petita ferro belua?'
ut haec trementi questus ore constitit
     insignibus raptis puer,
inpube corpus, quale posset inpia
     mollire Thracum pectora:
Canidia, brevibus illigata viperis
     crinis et incomptum caput,
iubet sepulcris caprificos erutas,
     iubet cupressos funebris
et uncta turpis ova ranae Sanguine
     plumamque nocturnae strigis
herbasque, quas Iolcos atque Hiberia
     mittit venenorum ferax,
et ossa ab ore rapta ieiunae canis
     flammis aduri Colchicis.
at expedita Sagana, per totam domum
     spargens Avernalis aquas,
horret capillis ut marinus asperis
     echinus aut Laurens aper.
abacta nulla Veia conscientia
     ligonibus duris humum
exhauriebat, ingemens laboribus,
     quo posset infossus puer
longo die bis terque mutatae dapis
     inemori spectaculo,
cum promineret ore, quantum exstant aqua
     suspensa mento corpora;
exsucta uti medulla et aridum iecur
     amoris esset poculum,
interminato cum semel fixae cibo
     intabuissent pupulae.
non defuisse masculae libidinis
     Ariminensem Foliam
et otiosa credidit Neapolis
     et omne vicinum oppidum,
quae sidera excantata voce Thessala
     lunamque caelo deripit.
hic inresectum saeva dente livido
     Canidia rodens pollicem
quid dixit aut quid tacuit? 'o rebus meis
     non infideles arbitrae,
Nox et Diana, quae silentium regis,
     arcana cum fiunt sacra,
nunc, nunc adeste, nunc in hostilis domos
     iram atque numen vertite.
formidulosis cum latent silvis ferae
     dulci sopore languidae,
senem, quod omnes rideant, adulterum
     latrent Suburanae canes
nardo perunctum, quale non perfectius
     meae laborarint manus.
quid accidit? cur dira barbarae minus
     venena Medeae valent,
quibus Superbam fugit ulta paelicem,
     magni Creontis filiam,
cum palla, tabo munus imbutum, novam
     incendio nuptam abstulit?
atqui nec herba nec latens in asperis
     radix fefellit me locis.
indormit unctis omnium cubilibus
     oblivione paelicum?
a, a, solutus ambulat veneficae
     scientioris carmine.
non usitatis, Vare, potionibus,
     o multa fleturum caput,
ad me recurres nec vocata mens tua
     Marsis redibit vocibus.
maius parabo, maius infundam tibi
     fastidienti poculum
priusque caelum Sidet inferius mari
     tellure porrecta super
quam non amore sic meo flagres uti
     bitumen atris ignibus.'
sub haec puer iam non, ut ante, mollibus
     lenire verbis inpias,
sed dubius unde rumperet silentium,
     misit Thyesteas preces:
'venena maga non fas nefasque, non valent
     convertere humanam vicem.
diris agam vos: dira detestatio
     nulla expiatur victima.
quin, ubi perire iussus exspiravero,
     nocturnus occurram Furor
petamque voltus umbra curvis unguibus,
     quae vis deorum est Manium,
et inquietis adsidens praecordiis
     pavore somnos auferam.
vos turba vicatim hinc et hinc saxis petens
     contundet obscaenas anus;
post insepulta membra different lupi
     et Esquilinae alites
neque hoc parentes, heu mihi superstites,
     effugerit spectaculum.'

Quid inmerentis hospites vexas, canis
     ignavos adversum lupos?
quin huc inanis, si potes, vertis minas
     et me remorsurum petis?
nam qualis aut Molossus aut fulvos Lacon,
     amica vis pastoribus,
agam per altas aure sublata nivis
     quaecumque praecedet fera;
tu, cum timenda voce complesti nemus,
     proiectum odoraris cibum.
cave, cave, namque in malos asperrimus
     parata tollo cornua,
qualis Lycambae spretus infido gener
     aut acer hostis Bupalo.
an si quis atro dente me petiverit,
     inultus ut flebo puer?

Quo, quo scelesti ruitis? aut cur dexteris
     aptantur enses conditi?
parumne campis atque Neptuno super
     fusum est Latini sanguinis,
non ut superbas invidae Karthaginis
     Romanus arces ureret,
intactus aut Britannus ut descenderet
     sacra catenatus via,
sed ut Secundum vota Parthorum sua
     Vrbs haec periret dextera?
neque hic lupis mos nec fuit leonibus
     umquam nisi in dispar feris.
furorne caecos an rapit vis acrior
     an culpa? responsum date.
tacent et albus ora pallor inficit
     mentesque perculsae Stupent.
sic est: acerba fata Romanos agunt
     scelusque fraternae necis,
ut inmerentis fluxit in terram Remi
     sacer nepotibus cruor.

Rogare longo putidam te saeculo,
     viris quid enervet meas,
cum sit tibi dens ater et rugis vetus
     frontem senectus exaret
hietque turpis inter aridas natis
     podex velut crudae bovis.
sed incitat me pectus et mammae putres
     equina quales ubera
venterque mollis et femur tumentibus
     exile suris additum.
esto beata, funus atque imagines
     ducant triumphales tuom
nec sit marita, quae rotundioribus
     onusta bacis ambulet.
quid? quod libelli Stoici inter Sericos
     iacere pulvillos amant,
inlitterati num minus nervi rigent
     minusve languet fascinum?
quod ut superbo povoces ab inguine,
     ore adlaborandum est tibi.

Quando repositum Caecubum ad festas dapes
     victore laetus Caesare
tecum sub alta---sic Iovi gratum---domo,
     beate Maecenas, bibam
sonante mixtum tibiis carmen lyra,
     hac Dorium, illis barbarum?
ut nuper, actus cum freto Neptunius
     dux fugit ustis navibus
minatus Vrbi vincla, quae detraxerat
     servis amicus perfidis.
Romanus eheu---posteri negabitis---
     emancipatus feminae
fert vallum et arma miles et spadonibus
     servire rugosis potest
interque signa turpe militaria
     sol adspicit conopium.
ad hunc frementis verterunt bis mille equos
     Galli canentes Caesarem
hostiliumque navium portu latent
     puppes sinistrorsum citae.
io Triumphe, tu moraris aureos
     currus et intactas boves?
io Triumphe, nec Iugurthino parem
     bello reportasti ducem
neque Africanum, cui super Karthaginem
     virtus Sepulcrum condidit.
terra marique victus hostis Punico
     lugubre mutavit sagum.
aut ille centum nobilem Cretam urbibus
     ventis iturus non suis
exercitatas aut petit Syrtis noto
     aut fertur incerto mari.
capaciores adfer huc, puer, Scyphos
     et Chia vina aut Lesbia
vel quod fluentem nauseam coerceat
     metire nobis Caecubum.
curam metumque Caesaris rerum iuvat
     dulci Lyaeo solvere.

Mala soluta navis exit alite
     ferens olentem Mevium.
ut horridis utrumque verberes latus,
     Auster, memento fluctibus;
niger rudentis Eurus inverso mari
     fractosque remos differat;
insurgat Aquilo, quantus altis montibus
     frangit trementis ilics;
nec sidus atra nocte amicum adpareat,
     qua tristis Orion cadit;
quietiore nec feratur aequore
     quam Graia victorum manus,
cum Pallas usto vertit iram ab Ilio
     in inpiam Aiacis ratem.
o quantus instat navitis sudor tuis
     tibique pallor luteus
et illa non virilis heiulatio
     preces et aversum ad Iovem,
Ionius udo cum remugiens sinus
     Noto carinam ruperit
opima quodsi praeda curvo litore
     porrecta mergos iuverit,
libidinosus immolabitur caper
     et agna Tempestatibus.

Petti, nihil me sicut antea iuvat
     scribere versiculos amore percussum gravi,
amore, qui me praeter omnis expetit
     mollibus in pueris aut in puellis urere.
hic tertius December, ex quo destiti
     Inachia furere, silvis honorem decutit.
heu me, per Vrbem (nam pudet tanti mali)
     fabula quanta fui, conviviorum et paenitet,
in quis amantem languor et silentium
     arguit et latere petitus imo spiritus.
'contrane lucrum nil valere candidum
     pauperis ingenium' querebar adplorans tibi,
simul calentis inverecundus deus
     fervidiore mero arcana promorat loco.
'quodsi meis inaestuet praecordiis
     libera bilis, ut haec ingrata ventis dividat
fomenta volnus nil malum levantia,
     desinet inparibus certare submotus pudor.'
ubi haec severus te palam laudaveram,
     iussus abire domum ferebar incerto pede
ad non amicos heu mihi postis et heu
     limina dura, quibus lumbos et infregi latus.
nunc gloriantis quamlibet mulierculam
     vincere mollitia amor Lycisci me tenet;
unde expedire non amicorum queant
     libera consilia nec contumeliae graves,
sed alius ardor aut puellae candidae
     aut teretis pueri longam renodantis comam.

Quid tibi vis, mulier nigris dignissima barris?
     munera quid mihi quidve tabellas
mittis nec firmo iuveni neque naris obesae?
     namque sagacius unus odoror,
polypus an gravis hirsutis cubet hircus in alis
     quam canis acer ubi lateat sus.
qui sudor vietis et quam malus undique membris
     crescit odor, cum pene Soluto
indomitam properat rabiem sedare, neque illi
     iam manet umida creta colorque
stercore fucatus crocodili iamque Subando
     tenta cubilia tectaque rumpit.
vel mea cum saevis agitat fastidia verbis:
     'Inachia langues minus ac me;
Inachiam ter nocte potes, mihi Semper ad unum
     mollis opus. pereat male quae te
Lesbia quaerenti taurum monstravit inertem.
     cum mihi Cous adesset Amyntas,
cuius in indomito constantior inguine nervos
     quam nova collibus arbor inhaeret.
muricibus Tyriis iteratae vellera lanae
     cui properabantur? tibi nempe,
ne foret aequalis inter conviva, magis quem
     diligeret mulier sua quam te.
o ego non felix, quam tu fugis, ut pavet acris
     agna lupos capreaeque leones!'

Horrida tempestas caelum contraxit et imbres
     nivesque deducunt Iovem; nunc mare, nunc siluae
Threicio Aquilone sonant. rapiamus, amici,
     Occasionem de die dumque virent genua
et decet, obducta solvatur fronte senectus.
     tu vina Torquato move consule pressa meo.
cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna
     reducet in sedem vice. nunc et Achaemenio
perfundi nardo iuvat et fide Cyllenea
     levare diris pectora Sollicitudinibus,
nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno:
     'invicte, mortalis dea nate puer Thetide,
te manet Assaraci tellus, quam frigida parvi
     findunt Scamandri flumina lubricus et Simois,
unde tibi reditum certo Subtemine Parcae
     rupere, nec mater domum caerula te revehet.
illic omne malum vino cantuque levato,
deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis.'

Mollis inertia cur tantam diffuderit imis
     oblivionem sensibus,
pocula Lethaeos ut si ducentia somnos
     arente fauce traxerim,
candide Maecenas, occidis Saepe rogando:
     deus, deus nam me vetat
inceptos, olim promissum carmen, iambos
     ad umbilicum adducere.
non aliter Samio dicunt arsisse Bathyllo
     Anacreonta Teium,
qui persaepe cava testudine flevit amorem
     non elaboratum ad pedem.
ureris ipse miser: quodsi non pulcrior ignis
     accendit obsessam Ilion,
gaude sorte tua; me libertina, nec uno
     contenta, Phryne macerat.

Nox erat et caelo fulgebat Luna sereno
     inter minora sidera,
cum tu, magnorum numen laesura deorum,
     in verba iurabas mea,
artius atque hedera procera adstringitur ilex
     lentis adhaerens bracchiis;
dum pecori lupus et nautis infestus Orion
     turbaret hibernum mare
intonsosque agitaret Apollinis aura capillos,
     fore hunc amorem mutuom,
o dolitura mea multum virtute Neaera:
     nam siquid in Flacco viri est,
non feret adsiduas potiori te dare noctes
     et quaeret iratus parem
nec semel offensi cedet constantia formae,
     si certus intrarit dolor.
et tu, quicumque es felicior atque meo nunc
     superbus incedis malo,
sis pecore et multa dives tellure licebit
     tibique Pactolus fluat
nec te Pythagorae fallant arcana renati
     formaque vincas Nirea,
heu heu, translatos alio maerebis amores,
     ast ego vicissim risero.

Altera iam teritur bellis civilibus aetas,
     suis et ipsa Roma viribus ruit.
quam neque finitimi valuerunt perdere Marsi
     minacis aut Etrusca Porsenae manus,
aemula nec virtus Capuae nec Spartacus acer
     novisque rebus infidelis Allobrox
nec fera caerulea domuit Germania pube
     parentibusque abominatus Hannibal:
inpia perdemus devoti sanguinis aetas
     ferisque rursus occupabitur solum:
barbarus heu cineres insistet victor et Vrbem
     eques sonante verberabit ungula,
quaeque carent ventis et solibus ossa Quirini,
     (nefas videre) dissipabit insolens.
forte quid expediat communiter aut melior pars,
     malis carere quaeritis laboribus;
nulla sit hac potior sententia: Phocaeorum
     velut profugit exsecrata civitas
agros atque lares patrios habitandaque fana
     apris reliquit et rapacibus lupis,
ire, pedes quocumque ferent, quocumque per undas
     Notus vocabit aut protervos Africus.
sic placet? an melius quis habet suadere? Secunda
     ratem occupare quid moramur alite?
sed iuremus in haec: 'simul imis saxa renarint
     vadis levata, ne redire sit nefas;
neu conversa domum pigeat dare lintea, quando
     Padus Matina laverit cacumina,
in mare seu celsus procurrerit Appenninus
     novaque monstra iunxerit libidine
mirus amor, iuvet ut tigris subsidere cervis,
     adulteretur et columba miluo,
credula nec ravos timeant armenta leones
     ametque salsa levis hircus aequora.'
haec et quae poterunt reditus abscindere dulcis
     eamus omnis exsecrata civitas
aut pars indocili melior grege; mollis et exspes
     inominata perpremat cubilia.
vos, quibus est virtus, muliebrem tollite luctum,
     Etrusca praeter et volate litora.
nos manet Oceanus circum vagus: arva beata
     petamus, arva divites et insulas,
reddit ubi cererem tellus inarata quotannis
     et inputata floret usque vinea,
germinat et numquam fallentis termes olivae
     suamque pulla ficus ornat arborem,
mella cava manant ex ilice, montibus altis
     levis crepante lympha desilit pede.
illic iniussae veniunt ad mulctra capellae
     refertque tenta grex amicus ubera
nec vespertinus circumgemit ursus ovile
     nec intumescit alta viperis humus;
pluraque felices mirabimur, ut neque largis
     aquosus Eurus arva radat imbribus,
pinguia nec siccis urantur semina glaebis,
     utrumque rege temperante caelitum.
non huc Argoo contendit remige pinus
     neque inpudica Colchis intulit pedem,
non huc Sidonii torserunt cornua nautae,
     laboriosa nec cohors Vlixei.
nulla nocent pecori contagia, nullius astri
     gregem aestuosa torret impotentia.
Iuppiter illa piae secrevit litora genti,
     ut inquinavit aere tempus aureum,
aere, dehinc ferro duravit saecula, quorum
     piis secunda vate me datur fuga.

'Iam iam efficaci do manus scientiae,
supplex et oro regna per Proserpinae,
per et Dianae non movenda numina,
per atque libros carminum valentium
refixa caelo devocare sidera,
Canidia: parce vocibus tandem sacris
citumque retro solve, solve turbinem.
movit nepotem Telephus Nereium,
in quem superbus ordinarat agmina
Mysorum et in quem tela acuta torserat.
unxere matres Iliae additum feris
alitibus atque canibus homicidam Hectorem,
postquam relictis moenibus rex procidit
heu pervicacis ad pedes Achillei.
saetosa duris exuere pellibus
laboriosi remiges Vlixei
volente Circa membra; tunc mens et sonus
relapsus atque notus in voltus honor.
dedi satis superque poenarum tibi,
amata nautis multum et institoribus.
fugit iuventas et verecundus color
reliquit ossa pelle amicta lurida,
tuis capillus albus et odoribus,
nullum a labore me reclinat otium;
urget diem nox et dies noctem neque est
levare tenta spiritu praecordia.
ergo negatum vincor ut credam miser,
Sabella pectus increpare carmina
caputque Marsa dissilire nenia.
quid amplius vis? o mare et terra, ardeo,
quantum neque atro delibutus Hercules
Nessi cruore nec Sicana fervida
virens in Aetna flamma; tu, donec cinis
iniuriosis aridus ventis ferar,
cales venenis officina Colchicis.
quae finis aut quod me manet stipendium?
effare; iussas cum fide poenas luam,
paratus expiare, seu poposceris
centum iuvencos sive mendaci lyra
voles sonare: ''tu pudica, tu proba
perambulabis astra sidus aureum.''
infamis Helenae Castor offensus vice
fraterque magni Castoris, victi prece,
adempta vati reddidere lumina:
et tu, potes nam, solve me dementia,
o nec paternis obsoleta sordibus
neque in sepulcris pauperum prudens anus
novendialis dissipare pulveres.
tibi hospitale pectus et purae manus
tuosque venter Pactumeius et tuo
cruore rubros obstetrix pannos lavit,
utcumque fortis exsilis puerpera.'
     'quid obseratis auribus fundis preces?
non saxa nudis surdiora navitis
Neptunus alto tundit hibernus salo.
inultus ut tu riseris Cotytia
volgata, sacrum liberi Cupidinis,
et Esquilini pontifex venefici
inpune ut Vrbem nomine inpleris meo?
quid proderat ditasse Paelignas anus
velociusve miscuisse toxicum?
sed tardiora fata te votis manent:
ingrata misero vita ducenda est in hoc,
novis ut usque suppetas laboribus.
optat quietem Pelopis infidi pater,
egens benignae Tantalus semper dapis,
optat Prometheus obligatus aliti,
optat supremo collocare Sisyphus
in monte saxum; sed vetant leges Iovis.
voles modo altis desilire turribus,
frustraque vincla gutturi innectes tuo
modo ense pectus Norico recludere
fastidiosa tristis aegrimonia.
vectabor umeris tunc ego inimicis eques
meaeque terra cedet insolentiae.
an quae movere cereas imagines,
ut ipse nosti curiosus, et polo
deripere lunam vocibus possim meis,
possim crematos excitare mortuos
desiderique temperare pocula,
plorem artis in te nil agentis exitus?'