|
[1]
Quamquam mihi semper frequens conspectus vester multoiucundissimus, hic
autem locus ad agendum amplissimus, ad dicendumornatissimus est visus,
Quirites, tamen hoc aditu laudis, qui semperoptimo cuique maxime patuit,
non mea me voluntas adhuc, sed vitaemeae rationes ab ineunte aetate susceptae
prohibuerunt. Nam cum antea peraetatem nondum huius auctoritatem loci attingere
auderem,statueremque nihil huc nisi perfectum ingenio, elaboratum industria
adferrioportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi.
[2]
Ita neque hic locus vacuus umquam fuit ab eis qui vestram causamdefenderent,
et meus labor, in privatorum periculis caste integreque versatus, ex vestro
iudicio fructum est amplissimum consecutus. Nam cum propter dilationem
comitiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile
intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis, et quid aliis praescriberetis.
Nunc cum et auctoritatis in metantum sit, quantum vos honoribus mandandis
esse voluistis, et ad agendum facultatis tantum, quantum homini vigilanti
ex forensi usu prope cotidiana dicendi exercitatio potuit adferre, certe
et si quid auctoritatis in me est, apud eos utar qui eam mihi dederunt,
et siquid in dicendo consequi possum, eis ostendam potissimum, qui ei quoquerei
fructum suo iudicio tribuendum esse duxerunt.
[3]
Atque illud inprimis mihi laetandum iure esse video, quod in hac insolita
mihi ex hocloco ratione dicendi causa talis oblata est, in qua oratio deesse
nemini possit. Dicendum est enim de Cn. Pompei singulari eximiaque virtute:
huius autem orationis difficilius est exitum quam principium invenire.
Ita mihi non tam copia quam modus in dicendo quaerendus est.
[4]
Atque, -- ut inde oratio mea proficiscatur, unde haec omnis causa ducitur,
-- bellum grave et periculosum vestris vectigalibus ac sociis a duobus
potentissimis regibus infertur, Mithridate et Tigrane, quorum alter relictus,
alter lacessitus, occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitrantur.
Equitibus Romanis, honestissimis viris, adferuntur ex Asia cotidie litterae,
quorum magnae res aguntur in vestris vectigalibus exercendis occupatae:
qui ad me, pro necessitudine quae mihi est cum illo ordine, causam rei
publicae periculaque rerum suarum detulerunt:
[5]
Bithyniae, quae nunc vestra provincia est, vicos exustos esse compluris;
regnum Ariobarzanis, quod finitimum estvestris vectigalibus, totum esse
in hostium potestate; L. Lucullum, magnisrebus gestis, ab eo bello discedere;
huic qui successerit non satis esse paratum ad tantum bellum administrandum;
unum ab omnibus sociis et civibus ad id bellum imperatorem deposci atque
expeti, eundem huncunum ab hostibus metui, praeterea neminem.
[6]
Causa quae sit videtis: nunc quid agendum sit considerate. Primum mihi
videtur de genere belli, deinde de magnitudine, tum de imperatore deligendo
esse dicendum. Genus est belli eius modi, quod maxime vestros animos excitare
atque inflammare ad persequendistudium debeat: in quo agitur populi Romani
gloria, quae vobis a maioribuscum magna in omnibus rebus tum summa in re
militari tradita est; agitur salus sociorum atque amicorum, pro qua multa
maiores vestri magna et gravia bella gesserunt; aguntur certissma populi
Romani vectigalia et maxima, quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia
bellirequiretis; aguntur bona multorum civium, quibus est a vobis et ipsorum
et rei publicae causa consulendum.
[7]
Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceterasgentis atque avidi
laudis fuistis, delenda est vobis ill maculaMithridatico bello superiore
concepta, quae penitus iam insedit ac nimisinveteravit in populi Romani
nomine, -- quod is, qui uno die, tota in Asia, totin civitatibus, uno nuntio
atque una significatione [litterarum] civis Romanos necandos trucidandosque
denotavit, non modo adhuc poenam nullam suo dignam scelere suscepit, sed
ab illo tempore annum iam tertium et vicesimum regnat, et ita regnat, ut
se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare velit, sed emergere ex
patrio regno atque investris vectigalibus, hoc est, in Asiae luce versari.
[8]
Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores, ut ab illo
insignia victoriae, non victoriam reportarent. Triumphavit L. Sulla,triumphavit
L. Murena de Mithridate, duo fortissimi viri et summi imperatores;sed ita
triumpharunt, ut ille pulsus superatusque regnaret. Verum tamen illis imperatoribus
laus est tribuenda quod egerunt, venia dandaquod reliquerunt, propterea
quod ab eo bello Sullam in Italiam res publica, Murenam Sulla revocavit.
[9]
Mithridates autem omne reliquum tempus non adoblivionem veteris belli,
sed ad comparationem novi contulit: qui [postea] cum maximas aedificasset
ornassetque classis exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset
comparasset, et se Bosporanis finitimis suis bellum inferre similaret,
usque in Hispaniam legatosac litteras misit ad eos duces quibuscum tum
bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis disiunctissimis maximeque diversis
uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, vos
ancipiticontentione districti de imperio dimicaretis.
[10]
Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianae atque Hispaniensis, quae
multo plus firmamentiac roboris habebat, Cn. Pompei divino consilio ac
singulari virtute depulsum est; in altera parte ita res a L. Lucullo summo
viro est administrata, ut initia illa rerum gestarum magna atque praeclaranon
felicitati eius, sed virtuti, haec autem extrema, quae nuperacciderunt,
non culpae, sed fortunae tribuenda esse videantur. Sed de Lucullodicam
alio loco, et ita dicam, Quirites, ut neque vera laus ei detracta oratione
mea neque falsa adficta esse videatur:
[11]
de vestri imperi dignitate atque gloria -- quoniam is est exorsus orationis
meae -- videte quem vobis animum suscipiendum putetis. Maiores nostri saepe
mercatoribus aut naviculariis nostris iniuriosius tractatis bella gesserunt:
vos, tot milibus civiumRomanorum uno nuntio atque uno tempore necatis,
quo tandem animo esse debetis? Legati quod erant appellati superbius, Corinthum
patres vestritotius Graeciae lumen exstinctum esse voluerunt: vos eum regem
inultum esse patiemini, qui legatum populi Romani consularem vinculis ac
verberibus atque omni supplicio excruciatum necavit? Illi libertatem imminutam
civium Romanorum non tulerunt: vos ereptam vitam neglegetis? ius legationis
verbo violatum illi persecuti sunt: vos legatum omni supplicio interfectum
relinquetis?
[12]
Videte ne, ut illis pulcherrimum fuit tantam vobis imperi gloriam tradere,
sic vobis turpissimum sit, id quod accepistis tueri et conservare non posse.
Quid? quod salus sociorum summum in periculum ac discrimen vocatur, quo
tandem animo ferre debetis? Regno est expulsus Ariobarzanes rex, socius
populi Romani atque amicus; imminent duo reges toti Asiae non solum vobis
inimicissimi, sed etiam vestris sociis atque amicis; civitates autem omnes
cuncta Asia atque Graecia vestrum auxilium exspectare propter periculi
magnitudinem coguntur; imperatorem avobis certum deposcere, cum praesertim
vos alium miseritis, neque audent, neque se id facere sine summo periculo
posse arbitrantur.
[13]
Videntet sentiunt hoc idem quod vos, -- unum virum esse, in quo summa sintomnia,
et eum propter esse, quo etiam carent aegrius; cuius adventus ipsoatque
nomine, tametsi ille ad maritimum bellum venerit, tamen impetushostium
repressos esse intellegunt ac retardatos. His vos, quoniam libereloqui
non licet, tacite rogant, ut se quoque, sicut ceterarum provinciarum socios,
dignos existimetis, quorum salutem tali viro commendetis;atque hoc etiam
magis, quod ceteros in provinciam eius modi homines cum imperio mittimus,
ut etiam si ab hoste defendant, tamen ipsorumadventus in urbis sociorum
non multum ab hostili expugnatione differant.Hunc audiebant antea, nunc
praesentem vident, tanta temperantia, tanta mansuetudine, tanta humanitate,
ut ei beatissimi esse videantur,apud quod ille diutissime commoratur.
[14]
Qua re si propter socios, nulla ipsi iniuria lacessiti, maiores nostri
cum Antiocho, cum Philippo, cum Aetolis, cum Poenisbella gesserunt, quanto
vos studio convenit iniuriis provocatos sociorum salutem una cum imperi
vestri dignitate defendere, praesertim cum de maximis vestris vectigalibus
agatur? Nam ceterarum provinciarum vectigalia, Quirites, tanta sunt, ut
eis ad ipsas provinciastutandas vix contenti esse possimus: Asia vero tam
opima est ac fertilis, utet ubertate agrorum et varietate fructuum et magnitudine
pastionis et multitudine earum rerum quae exportantur, facile omnibus terris
antecellat. Itaque haec vobis provincia, Quirites, si et belli utilitatem
et pacis dignitatem retinere voltis, non modo acalamitate, sed etiam a
metu calamitatis est defenda.
[15]
Nam in ceteris rebuscum venit calamitas, tum detrimentum accipitur; at
in vectigalibus nonsolum adventus mali, sed etiam metus ipse adfert calamitatem.
Nam cumhostium copiae non longe absunt, etiam si inruptio nulla facta est,
tamen pecuaria relinquitur, agri cultura deseritur, mercatorum navigatio
conquiescit. Ita neque ex portu neque ex decumis neque ex scriptura vectigal
conservari potest: qua re saepe totius anni fructus unorumore periculi
atque uno belli terrore amittitur.
[16]
Quo tandem igituranimo esse existimatis aut eos qui vectigalia nobis pensitant,
aut eos qui exercent atque exigunt, cum duo reges cum maximis copiis propter
adsint? cum una excursio equitatus perbrevi tempore totius anni vectigalauferre
possit? cum publicani familias maximas, quas in saltibus habent,quas in
agris, quas in portubus atque custodiis, magno periculo se habere arbitrentur?
Putatisne vos illis rebus frui posse, nisi eos quivobis fructui sunt conservaritis
non solum (ut ante dixi) calamitate, sed etiam calamitatis formidine liberatos?
[17]
Ac ne illud quidem vobis neglegendum est, quod mihi ego extremum proposueram,
cum essem de belli genere dicturus, quod ad multorum bona civium Romanorum
pertinet, quorum vobis pro vesta sapientia, Quirites, habenda est ratio
diligenter. Nam et publicani, homines honestissimi atque ornatissimi, suas
rationes et copias inillam provinciam contulerunt, quorum ipsorum per se
res et fortunae vobis curae esse debent. Etenim si vectigalia nervos esse
rei publicaesemper duximus, eum certe ordinem, qui exercet illa, firmamentum
ceterorum ordinum recte esse dicemus.
[18]
Deinde ex ceteris ordinibushomines gnavi atque industrii partim ipsi in
Asia negotiantur, quibus vos absentibus consulere debetis, partim eorum
in ea provincia pecunias magnas conlocatas habent. Est igitur humanitatis
vestrae magnumnumerum eorum civium calamitate prohibere, sapientiae videre
multorum civium calamitatem a re publica seiunctam esse non posse. Etenim
primumillud parvi refert, nos publica his amissis vectigalia postea victoria
recuperare. Neque enim isdem redimendi facultas erit propter calamitatem,
neque aliis voluntas propter timorem.
[19]
Deinde quodnos eadem Asia atque idem iste Mithridates initio belli Asiatici
docuit,id quidem certe calamitate docti memoria retinere debemus. Nam tum,
cumin Asia res magnas permulti, amiserant, scimus Romae, solutioneimpedita,
fidem concidisse. Non enim possunt una in civitate multi rem ac fortunas
amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem.A quo periculo
prohibete rem publicam, et mihi credite id quod ipsi videtis: haec fides
atque haec ratio pecuniarum, quae Romae, quae in foro versatur, implicata
est cum illis pecuniis Asiaticis et cohaeret. Ruere illa non possunt, ut
haec non eodem labefacta motu concidant.Qua re videte num dubitandum vobis
sit omni studio ad id bellumincumbere, in quo gloria nominis vestri, salus
sociorum, vectigalia maxima, fortunae plurimorum civium coniunctae cum
re publica defendantur.
[20]
Quoniam de genere belli dixi, nunc de magnitudine pauca dicam. Potest hoc
enim dici, belli genus esse ita necessarium utsit gerendum, non esse ita
magnum ut sit pertimescendum. In quo maxime elaborandum est, ne forte ea
vobis quae diligentissime providendasunt, contemnenda esse videantur. Atque
ut omnes intellegant meL. Lucullo tantum impertire laudis, quantum forti
viro et sapienti homini etmagno imperatori debeatur, dico eius adventu
maximas Mithridati copiasomnibus rebus ornatus atque instructas fuisse,
urbemque Asiae clarissimam nobisque amicissimam, Cyzicenorum, obsessam
esse ab ipso rege maxima multitudine et oppugnatam vehementissime, quam
L. Lucullus virtute, adsiduitate, consilio, summis obsidionis periculis
liberavit:
[21]
ab eodem imperatore classem magnam et ornatam, quae ducibus Sertorianisad
Italiam studio atque odio inflammata raperetur, superatam esse atque depressami
magnas hostium praeterea copias multis proeliis essedeletas, patefactumque
nostris legionibs esse Pontum, qui antea populo Romanoex omni aditu clausus
fuisset; Sinopen atque Amisum, quibus in oppidis erant domicilia regis,
omnibus rebus ornatus ac refertas, ceterasque urbis Ponti et Cappadociae
permultas, uno aditu adventuque essecaptas; regem, spoliatum regno patrio
atque avito, ad alios se reges atquead alias gentis supplicem contulisse;
atque haec omnia salvis populi Romani sociis atque integris vectigalibus
esse gesta. Satis opinorhaec esse laudis, atque ita, Quirites, ut hoc vos
intellegatis, a nullo istorum, qui huic obtrectant legi atque causae, L.
Lucullum similiterex hoc loco esse laudatum.
[22]
Requiretur fortasse nunc quem ad modum, cum haec itasint, reliquum possit
magnum esse bellum. Cognoscite, Quirites. Non enimhoc sine causa quaeri
videtur. Primum ex suo regno sic Mithridates profugit, ut ex eodem Ponto
Medea illa quondam profugisse dicitur,quam praedicant in fuga fratris sui
membra in eis locis, qua se parens persequeretur, dissipavisse, ut eorum
conlectio dispersa, maerorque patrius, celeritatem persequendi retardaret.
Sic Mithridatesfugiens maximam vim auri atque argenti pulcherrimarumque
rerum omnium, quas eta maioribus acceperat et ipse bello superiore ex tota
Asia direptas in suum regnum congesserat, in Ponto omnem reliquit. Haec
dum nostri conligunt omnia diligentius, rex ipse e manibus effugit. Ita
illumin persequendi studio maeror, hos laetitia tardavit.
[23]
Hunc inillo timore et fuga Tigranes rex Armenius excepit, diffidentemque
rebussuis confirmavit, et adflictum erexit, perditumque recreavit. Cuius
in regnum postea quam L. Lucullus cum exercitu venit, plures etiamgentes
contra imperatorem nostrum concitatae sunt. Erat enim metusiniectus eis
nationibus, quas numquam populus Romanus neque lacessendas bello neque
temptandas putavit: erat etiam alia gravis atque vehemensopinio, quae animos
gentium barbarum pervaserat, fani locupletissimi et religiosissimi diripiendi
causa in eas oras nostrum esse exercitum adductum. Ita nationes multae
atque magnae novo quodam terrore acmetu concitabantur. Noster autem exercitus,
tametsi urbem ex Tigraniregno ceperat, et proeliis usus erat secundis,
tamen nimia longinquitate locorum ac desiderio suorum commovebatur.
[24]
Hic iam plura non dicam. Fuit enim illud extremum ut ex eis locis a militibus
nostris reditus magis maturus quam processiolongior quaereretur. Mithridates
autem et suam manum iam confirmarat, [et eorum] qui se ex ipsius regno
conlegerant, et magnis adventiciis auxiliis multorum regum et nationum
iuvabatur. iam hoc fere sicfieri solere accepimus, ut regem adflictae fortunae
facile multorum opes adliciant ad misericordiam, maximeque eorum qui aut
reges sunt aut vivunt in regno, ut eis nomen regale magnum et sanctum esse
videatur.
[25]
Itaque tantum victus efficere potuit, quantum incolumis numquamest ausus
optare. Nam cum se in regnum suum recepisset, non fuit eo contentus, quod
ei praeter spem acciderat, -- ut illam, postea quam pulsus erat, terram
umquam attingeret, -- sed in exercitum nostrum clarum atque victorem impetum
fecit. Sinite hoc loco, Quirites,sicut poetae solent, qui res Romanas scribunt,
praeterire me nostram calamitatem, quae tanta fuit, ut eam ad auris [Luculli]
imperatorisnon ex proelio nuntius, sed ex sermone rumor adferret.
[26]
Hic in illo ipso malo gravissimaque belli offensione, L. Lucullus, qui
tamen aliqua ex parte eis incommodis mederi fortasse potuisset, vestro
iussu coactus, -- qui imperi diuturnitati modum statuendum vetere exemplo
putavistis, -- partem militum, qui iam stipendiis confecti erant, dimisit,
partem M'. Glabrioni tradidit. Multa praetereo consulto, sed ea vos coniectura
perspicite, quantum illud bellum factum putetis, quod coniungant reges
potentissimi, renovent agitatae nationes, suscipiant integrae gentes, novusimperator
noster accipiat, vetere exercitu pulso.
[27]
Satis mihi multa verba fecisse videor, qua re esset hoc bellum genere ipso
necessarium, magnitudine periculosum. Restat utde imperatore ad id bellum
delingendo ac tantis rebus praeficiendodicendum esse videatur. Utinam,
Quirites, virorum fortium atque innocentium copiam tantam haberetis, ut
haec vobis deliberatio difficilis esset, quemnam potissimum tantis rebus
ac tanto bello praeficiendum putaretis!Nunc vero -- cum sit unus Cn. Pompeius,
qui non modo eorum hominum quinunc sunt gloriam, sed etiam antiquitatis
memoriam virtute superarit --quae res est quae cuiusquam animum in hac
causa dubium facere possit?
[28]
Ego enim sic existimo, in summo imperatore quattuor has res inesse oportere,
-- scientiam rei militaris, virtutem, auctoritatem, felicitatem. Quis igitur
hoc homine scientior umquam aut fuit autesse debuit? qui e ludo atque e
pueritiae disciplinis bello maximo atque acerrimis hostibus ad patris exercitum
atque in militiae disciplinam profectus est; qui extrema pueritia miles
in exercitu fuit simmi imperatoris, ineunte adulescentia maximi ipse exercitus
imperator;qui saepius cum hoste conflixit quam quisquam cum inimice concertavit,plura
bello gessit quam ceteri legerunt, plures provincias confecit quamalii
concupiverunt; cuius adulescentia ad scientiam rei militaris nonalienis
praeceptis sed suis imperiis, non offensionibus belli sed victoriis,non
stipendiis sed triumphis est erudita. Quod denique genus esse belli potest,
in quo illum non exercuerit fortuna rei publicae? Civile, Africanum, Transalpinum,
Hispaniense [mixtum ex civitatibus atque ex bellicosissimis nationibus],
servile, navale bellum, varia etdiversa genera et bellorum et hostium,
non solum gesta ab hoc uno, sed etiam confecta, nullam rem esse declarant
in usu positam militari, quaehuius viri scientiam fugere possit.
[29]
iam vero virtuti Cn. Pompei quae potest oratio par inveniri? Quid est quod
quisquam aut illo dignum aut vobis novumaut cuiquam inauditum possit adferre?
Neque enim illae sunt solaevirtutes imperatoriae, quae volgo existimantur,
-- labor in negotiis,fortitudo in periculis, industria in agendo, celeritas
in conficiendo,consilium in providiendo: quae tanta sunt in hoc uno, quanta
in omnibusreliquis imperatoribus, quos aut vidimus aut audivimus, non fuerunt.
[30]
Testis est Italia, quam ille ipse victor L. Sulla huius virtute et subsidio
confessus est liberata. Testis est Sicilia, quam multis undiquecinctam
periculis non terrore belli, sed consili celeritate explicavit.Testis est
Africa, quae, magnis oppressa hostium copiis, eorum ipsorumsanguine redundavit.
Testis est Gallia, per quam legionibus nostris iter in Hispaniam Gallorum
internecione patefactum est. Testis estHispania, quae saepissime plurimos
hostis ab hoc superatos prostratosque conspexit. Testis est iterum et saepius
Italia, quae cum servilibello taetro periculosoque premeretur, ab hoc auxilium
absente expetivit:quod bellum exspectatione eius attentuatum atque imminutum
est, adventu sublatum ac sepultum.
[31]
Testes nunc vero iam omnes orae atque omnes exterae gentes ac nationes,
denique maria omnia cum universa, tum in singulis orisomnes sinus at portus.
Quis enim toto mari locus per hos annos aut tamfirmum habuit praesidium
ut tutus esset, aut tam fuit abditus ut lateret?Quis navigavit qui non
se aut mortis aut servitutis periculo committeret,cum aut hieme aut referto
praedonum mari navigaret? Hoc tantum belum,tam turpe, tam vetus, tam late
divisum atque dispersum, quis umquam arbitraretur aut ab omnibus imperatoribus
uno anno aut omnibus annisab uno imperatore confici posse?
[32]
Quam provinciam tenuistis a praedonibus liberam per hosce annos? quod vectigal
vobis tutum fuit? quem socium defendistis? cui praesidio classibus vestris
fuistis?quam multas existimatis insulas esse desertas? quam multas aut
meturelictas aut a praedonibus captas urbis esse sociorum? Sed quid ego
longinqua commemoro? Fuit hoc quondam, fuit proprium populi Romani, longe
a domo bellare, et propugnaculisimperi sociorum fortunas, non sua tecta
defendere. Sociis ego nostris mareper hos annos clausum fuisse dicam, cum
exercitus vestri numquam aBrundisio nisi hieme summa transmiserint? Qui
ad vos ab exteris nationibus venirent captos querar, cum legati populi
Romani redempti sint? Mercatoribus tutum mare non fuisse dicam, cum duodecim
secures in praedonum potestatem pervenerint?
[33]
Cnidum aut Colophonem aut Samum, nobilissimas urbis, innumerabilisque alias
captas esse commemorem,cum vestros portus, atque eos portus quibus vitam
ac spiritum ducitis,in praedonum fuisse potestatem sciatis? An vero ignoratis
portumCaietae celeberrimum ac plenissimum navium inspectante praetore apraedonibus
esse direptum? ex Miseno autem eius ipsius liberos, qui cumpraedonibus
antea ibi bellum gesserat, a praedonibus esse sublatos? Nam quidego Ostiense
incommodum atque illam labem atque ignominiam rei publicae querar, cum,
prope inspectantibus vobis, classis ea, cui consulpopuli Romani praepositus
esset, a praedonibus capta atque oppressa est? Pro di immortales! tantamne
unius hominis incredibilis ac divina virtus tam brevi tempore lucem adferre
rei publicae potuit, ut vos,qui modo anti ostium Tiberinum classem hostium
videbatis, ei nunc nullam intra Oceani ostium praedonum navem esse audiatis?
[34]
Atque haecqua celeritate gesta sint quamquam videtis, tamen a me in dicendo
praetereunda non sunt. Quis enim umquam aut obeundi negoti aut consequendi
quaestus studio tam brevi tempore tot loca adire, tantos cursus conficere
potuit, quam celeriter Cn. Pompeio duce tanti belli impetus navigavit?
Qui nondum tempestivo ad navigandum mariSiciliam adiit, Africam exploravit;
inde Sardiniam cum classe venit, atquehaec tria frumentaria subsidia rei
publicae firmissimis praesidiis classibusque munivit;
[35]
inde cum se in Italiam recepisset,duabus Hispanis et Gallia [transalpina]
praesidiis ac navibus confirmata, missis item in oram Illyrici maris et
in Achaiam omnemque Graeciam navibus, Italiae duo maria maximis classibus
firmissimisquepraesidiis adornavit; ipse autem ut Brundisio profectus est,
undequinquagesimodie totam ad imperium populi Romani Ciliciam adiunxit;
omnes, qui ubique praedones fuerunt, partim capti interfectique sunt, partim
uniushuius se imperio ac potestati dediderunt. Idem Cretensibus, cum ad
eumusque in Pamphyliam legatos deprecatoresque misissent, spem deditionis
non ademit, obsidesque imperavit. Ita tantum bellum, tam diuturunum,tam
longe lateque dispersum, quo bello omnes gentes ac nationespremebantur,
Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte vere susceptit, media aestate
confecit.
[36]
Est haec divina atque incredibilis virtus imperatoris. Quid ceterae, quas
paulo ante commemorare coeperam, quantae atquequam multae sunt? Non enim
bellandi virtus solum in summo ac perfecto imperatore quaerenda est, sed
multae sunt artes eximiae huius administrae comitesque virtutis. Ac primum,
quanta innocentiadebent esse imperatores? quanta deinde in omnibus rebus
temperantia?quanta fide? quanta facilitate? quanto ingenio? quanta humanitate?
Quae breviter qualia sint in Cn. Pompeio consideremus: summa enim omniasunt,
Quirites, sed ea magis ex aliorum contentione quam ipsa per sese cognosci
atque intellegi possunt.
[37]
Quem enim imperatorempossumus ullo in numero putare, cuius in exercitu
centuriatus veneant atque venierint? Quid hunc hominem magnum aut amplum
de re publicacogitare, qui pecuniam, ex aerario depromptam ad bellum administrandum,
aut propter cupiditatem provinciae magistratibus diviserit, aut propter
avaritiam Romae in quaestu reliquerit? Vestra admurmuratio facit, Quirites,
ut agnoscere videamini qui haec fecerint: ego autem nomino neminem; qua
re irasci mihi nemo poterit, nisi qui ante de sevoluerit confiteri. Itaque
propter hanc avaritiam imperatorum quantas calamitates, quocumque ventum
est, nostri exercitus ferant quis ignorat?
[38]
Itinera quae per hosce annos in Italia per agros atque oppidacivium Romanorum
nostri imperatores fecerint recordamini: tum facilius statuetis quid apud
exteras nationes fieri existimetis. Utrumpluris arbitramini per hosce annos
militum vestrorum armis hostium urbis,an hibernis sociorum civitates esse
deletas? Neque enim potestexercitum is continere imperator, qui se ipse
non continet, neque severus essein iudicando, qui alios in se severos esse
iudices non volt.
[39]
Hic miramur hunc hominem tantum excellere ceteris, cuius legiones sic in
Asiam pervenerint, ut non modo manus tanti exercitus, sed nevestigium quidem
cuiquam pacato nocuisse dicatur? iam vero quem ad modummilites hibernent
cotidie sermones ac litterae perferuntur: non modo utsumptum faciat in
militem nemini vis adfertur, sed ne cupienti quidemcuiquam permittitur.
Hiemis enim, non avaritiae perfugium maiores nostri in sociorum atque amicorum
tectis esse voluerunt.
[40]
Age vero: ceteris in rebus quali sit temperantia considerate. Unde illam
tantam celeritatem et tam incredibilemcursum inventum putatis? Non enim
illum eximia vis remigum aut arsinaudita quaedam gubernandi aut venti aliqui
novi tam celeriter in ultimasterras pertulerunt; sed eae res quae ceteros
remorari solent, nonretardarunt: non avaritia ab instituto cursu ad praedam
aliquam devocavit, nonlibido ad voluptatem, non amoenitas ad delectationem,
non nobilitas urbisad cognitionem, non denique labor ipse ad quietem; postremo
signa et tabulas ceteraque ornamenta Graecorum oppidorum, quae ceteritellenda
esse arbitrantur, ea sibi ille ne visenda quidem existimavit.
[41]
Itaque omnes nunc in eis locis Cn. Pompeium sicut aliquem non ex hac urbe
missum, sed de caelo delapsum intuentur. Nunc deniqueincipiunt credere
fuisse homines Romanos hac quondam continentia, quod iam nationibus exteris
incredibile ac falso memoriae proditum videbatur. Nunc imperi vestri splendor
illis gentibus lucem adferre coepit.Nunc intellegunt non sine causa maiores
suos, tum cum ea temperantia magistratus habebamus, servire populo Romano
quam imperare aliis maluisse. iam vero ita faciles aditus ad eum privatorum,
italiberae querimonia de aliorum iniuriis esse dicuntur, ut is, qui dignitate
principibus excellit, facilitate infimis par esse videatur.
[42]
iam quantum consilio, quantum dicendi gravitate et copia valeat, -- inquo
ipso inest quaedam dignitas imperatoria, -- vos, Quirites, hoc ipsoex loco
saepe cognovistis. Fidem vero eius quantam inter sociosexistimari putatis,
quam hostes omnes omnium generum sanctissimam iudicarint? Humanitate iam
tanta est, ut difficile dictu sit utrum hostes magis virtutem eius pugnantes
timuerint, an mansuetudinem victi dilexerint. Et quisquam dubitabit quin
huic hoc tantum bellum transmittendumsit, qui ad omnia nostrae memoriae
bella conficienda divino quodamconsilio natus esse videatur?
[43]
Et quoniam auctoritas quoque in bellis administrandis multum atque in imperio
militari valet, certe nemini dubium est quinea re idem ille imperator plurimum
possit. Vehementer autem pertineread bella administranda quid hostes, quid
socii de imperatoribus nostris existiment quis ignorat, cum sciamus homines
in tantis rebus, ut aut contemnant aut metuant aut oderint aut ament, opinione
non minus etfama quam aliqua ratione certa commoveri? Quod igitur nomen
umquam inorbe terrarum clarius fuit? cuius res gestae pares? de quo homine
vos, -- id quod maxime facit auctoritatem, -- tanta et tam praeclara iudicia
fecistis?
[44]
An vero ullam usquam esse oram tam desertam putatis,quo non illius diei
fama pervaserit, cum universus populus Romanus,referto foro completisque
omnibus templis ex quibus hic locus conspicipotest, unum sibi ad commune
omnium gentium bellum Cn. Pompeium imperatorem deposcit? Itaque -- ut plura
non dicam, neque aliorum exemplis confirmem quantum [huius] auctoritas
valeat in bello -- ab eodem Cn. Pompeio omnium rerum egregiarum exempla
sumantur: qui quo die avobis maritimo bello praepositus est imperator,
tanta repente vilitasannonae ex summa inopia et caritate rei frumentariae
consecuta est uniushominis spe ac nomine, quantum vix in summa ubertate
agrorum diuturna pax efficere potuisset.
[45]
iam accepta in Ponto calamitate ex eoproelio, de quo vos paulo ante invitus
admonui, -- cum socii pertimuissent, hostium opes animique crevissent,
satis firmum praesidium provincianon haberet, -- amisissetis Asiam, Quirites,
nisi ad ipsum discrimeneius temporis divinitus Cn. Pompeium ad eas regiones
fortuna populiRomani attulisset. Huius adventus et Mithridatem insolita
inflammatumvictoria continuit, et Tigranem magnis copiis minitantem Asiae
retardavit.Et quisquam dubitabit quid virtute perfecturus sit, qui tantumauctoritate
perfecerit? aut quam facile imperio atque exercitu socios etvectigalia
conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit?
[46]
Age vero, illa res quantam declarat eiusdem hominisapud hostis populi Romani
autoritatem, quod ex locis tam longinquistamque diversis tam brevi tempore
omnes huic se uni dediderunt? quod acommuni Cretensium legati, cum in eorum
insula noster imperator exercitusque esset, ad Cn. Pompeium in ultimas
prope terras venerunt, eique seomnis Cretensium civitates dedere velle
dixerunt? Quid? idem iste Mithridates nonne ad eundem Cn. Pompeium legatum
usque in Hispaniam misit? eum quem Pompeius legatum semper iudicavit, ei
quibus erat [semper] molestum ad eum potissimum esse missum, speculatorem
quam legatum iudicari maluerunt. Potestis igitur iam constituere,Quirites,
hanc auctoritatem, multis postea rebus gestis magnisque vestrisiudiciis
amplificatam, quantum apud illos reges, quantum apud exterasnationes valituram
esse existimetis.
[47]
Reliquum est ut de felicitate (quam praestare de se ipso nemo potest, meminisse
et commemorare de altero possumus, sicut aequumest homines de potestate
deorum) timide et pauca dicamus. Ego enim sic existimo: Maximo, Marcello,
Scipioni, Mario, et ceteris magnis imperatoribus non solum propter virtutem,
sed etiam propter fortunam saepius imperia mandata atque exercitus esse
commissos. Fuit enim profecto quibusdam summis viris quaedam ad amplitudinem
et ad gloriamet ad res magnas bene gerendas divinitus adiuncta fortuna.
De huiusautem hominis felicitate, de quo nunc agimus, hac utar moderationedicendi,
non ut in illius potestate fortunam positam esse dicam, sed ut praeterita
meminisse, reliqua sperare videamur, ne aut invisa dis immortalibus oratio
nostra aut ingrata esse videatur.
[48]
Itaquenon sum praedicaturus quantas ille res domi militiae, terra marique,
quantaque felicitate gesserit; ut eius semper voluntatibus non modo cives
adsenserint, socii obtemperarint, hostes obedierint, sed etiam venti tempestatesque
obsecundarint: hoc brevissime dicam, neminemumquam tam impudentem fuisse,
qui ab dis immortalibus tot et tantas restacitus auderet optare, quot et
quantas di immortales ad Cn. Pompeium detulerunt. Quod ut illi proprium
ac perpetuum sit, Quirites, cum communis solutis atque imperi tum ipsius
hominis causa, sicutifacitis, velle et optare debetis.
[49]
Qua re, -- cum et bellum sit ita necessarium ut neglegi non possit, ita
magnum ut accuratissime sit administrandum; et cum ei imperatorem praeficere
possitis, in quo sit eximia belli scientia, singularis virtus, clarissima
auctoritas, egregia fortuna, --dubitatis Quirites, quin hoc tantum boni,
quod vobis ab dis immortalibusoblatum et datum est, in rem publicam conservandam
atque amplificandam conferatis?
[50]
Quod si Romae Cn. Pompeius privatus esset hoc tempore, tamen ad tantum
bellum is erat deligendus atque mittendus: nunc cumad ceteras summas utilitates
haec quoque opportunitas adiungatur, ut ineis ipsis locis adsit, ut habeat
exercitum, ut ab eis qui habentaccipere statim possit, quid exspectamus?
aut cur non dicibus disimmortalibus eidem, cui cetera summa cum salute
rei publicae commissa sunt, hoc quoque bellum regium committamus?
[51]
At enim vir clarissimus, amantissimus rei publicae, vestris beneficiis
amplissimis adfectus, Q. Catulus, itemque summisornamentis honoris, fortunae,
virtutis, ingeni praeditus, Q. Hortensius, ab hac ratione dissentiunt.
Quorum ego auctoritatem apud vos multis locis plurimum valuisse et valere
oportere confiteor; sed in hac causa, tametsi cognoscitis auctoritates
contrarias virorum fortissimorum et clarissimorum, tamen omissis auctoritatibus
ipsa re ac rationeexquirere possumus veritatem, atque hoc facilius, quod
ea omnia quae a meadhuc dicta sunt, eidem isti vera esse concedunt, --
et necessarium bellum esse et magnum, et in uno Cn. Pompeio summa esse
omnia.
[52]
Quidigitur ait Hortensius? Si uni omnia tribuenda sint, dignissimum essePompeium,
sed ad unum tamen omnia deferri non oportere. Obsolevit iam ista oratio,
re multo magis quam verbis refutata. Nam tu idem, Q.Hortensi, multa pro
tua summa copia ac singulari facultate dicendi et insenatu contra virum
fortem, A. Gabinium, graviter ornateque dixisti, cum isde uno imperatore
contra praedones constituendo legem promulgasset, etex hoc ipso loco permuta
item contra eam legem verba fecisti.
[53]
Quid? tum (per deos immortalis!) si plus apud populum Romanum auctoritas
tua quam ipsius populi Romani salus et vera causavaluisset, hodie hanc
gloriam atque hoc orbis terrae imperium teneremus? Antibi tum imperium
hoc esse videbatur, cum populi Romani legati quaestores praetoresque capiebantur?
cum ex omnibus provinciis commeatu etprivato et publico prohibebamur? cum
ita clausa nobis erant maria omnia, ut neque privatam rem transmarinam
neque publicam iam obire possemus?
[54]
Quae civitas antea umquam fuit, -- non dico Atheniensium, quae satis late
quondam mare tenuisse dicitur; non Karthaginiensium, qui permultum classe
ac maritimis rebus valuerunt; non Rhodiorum, quorum usque ad nostram memoriam
disciplina navaliset gloria remansit, -- sed quae civitas umquam antea
tam tenuis, quaetam parva insula fuit, quae non portus suos et agros et
aliquam partem regionis atque orae maritimae per se ipsa defenderet? At
(hercule) aliquot annos continuos ante legem Gabiniam ille populus Romanus,cuius
usque ad nostram memoriam nomen invictum in navalibus pugnis permanserit,
magna ac multo maxima parte non modo utilitatis, sed dignitatis atque imperi
caruit.
[55]
Nos, quorum maiores Antiochumregem classe Persenque superarunt, omnibus
navalibus pugnisKarthaginiensis, homines in maritimis rebus exercitatissimos
paratissimosque,vicerunt, ei nullo in loco iam praedonibus pares esse poteramus:
nos, quiantea non modo Italiam tutam habebamus, sed omnis socios in ultimis
oris auctoritate nostri imperi salvos praestare poteramus, -- tum cuminsula
Delos, tam procul a nobis in Aegaeo mari posita, quo omnes undiquecum mercibus
atque oneribus commeabant, referta divitiis, parva, sinemuro, nihil timebat,
-- eidem non modo provinciis atque oris Italiaemaritimis ac portubus nostris,
sed etiam Appia iam via carebamus; et eis temporibus non pudebat magistratus
populi Romani in hunc ipsum locum escendere, cum eum nobis maiores nostri
exuviis nauticis et classium spoliis ornatum reliquissent.
[56]
Bono te animo tum, Q. Hortensi, populus Romanus et ceteros qui erant in
eadem sententia, dicere existimavit ea quae sentiebatis: sed tamen in salute
communi idem populus Romanus dolorisuo maluit quam auctoritati vestrae
obtemperare. Itaque una lex, unusvir, unus annus non modo nos illa miseria
ac turpitudine liberavit, sedetiam effecit, ut aliquando vere videremur
omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare.
[57]
Quo mihi etiam indignius videtur obtrectatum esse adhuc, -- Gabinio dicam
anne Pompeio, an utrique,id quod est verius? -- ne legaretur A. Gabinius
Cn. Pompeio expetentiac postulanti. Utrum ille, qui postulat ad tantum
bellum legatum quem velit, idoneus non est qui impetret, cum ceteri ad
expilandos socios diripiendasque provincias quos voluerunt legatos eduxerint;
an ipse, cuius lege salus ac dignitas populo Romano atque omnibus gentibus
constituta est, expers esse debet gloriae eius imperatoris atqueeius exercitus,
qui consilio ipsius ac periculo est constitutus?
[58]
AnC. Falcidius, Q. Metellus, Q. Caelius Latiniensis, Cn. Lentulus, quosomnis
honoris causa nomino, cum tribuni plebi fuissent, anno proximolegati ese
potuerunt: in uno Gabinio sunt tam diligentes, qui in hoc bello, quod lege
Gabinia geritur, in hoc imperatore atque exercitu, quemper vos ipse constituit,
etiam praecipuo iure esse deberet? De quolegando consules spero ad senatum
relaturos. Qui si dubitabunt aurgravabuntur, ego me profiteor relaturum.
Neque me impediet cuiusquam inimicum edictum, quo minus vobis fretus vestrum
ius beneficiumque defendam; neque praeter intercessionem quicquam audiam,
de qua (ut arbitror)isti ipsi, qui minantur, etiam atque etiam quid liceat
considerabunt.Mea quidem sentenia, Quirites, unus A. Gabinius belli maritimi
rerumque gestarum Cn. Ponpeio socius ascribitur, propterea quod alter uniillud
bellum suscipiendum vestris suffragiis detulit, alter delatum susceptumque
confecit.
[59]
Reliquum est ut de Q. Catuli auctoritate et sententia dicendum esse videatur.
Qui cum ex vobis quaereret, si in uno Cn. Pompeio omnia poneretis, si quid
eo factum esset, in quo spemessetis habituri, -- cepit magnum suae virtutis
fructum ac dignitatis, cumomnes una prope voce in [eo] ipso vos spem habituros
esse dixistis.Etenim talis est vir, ut nulla res tanta sit ac tam difficilis,
quam illenon et consilio regere et integritate tueri et virtute conficere
possit. Sed in hoc ipso ab eo vehementissime dissentio; quod, quo minuscerta
est hominum ac minus diuturna vita, hoc magis res publica, dum perdeos
immortalis licet, frui debet summi viri vita atque virtute.
[60]
'At enim ne quid novi fiat contra exempla atque instituta maiorum.' Non
dicam hoc loco maiores nostros semper in pace consuetudini, in bello utilitati
paruisse; semper ad novos casus temporum novoromconsiliorum rationes adcommodasse:
non dicam duo bella maxima, Punicum atque Hispaniense, ab uno imperatore
esse confecta, duasque urbis potentissimas, quae huic imperio maxime minitabantur,
Karthaginematque Numantiam, ab eodem Scipione esse deletas: non commemorabo
nuper ita vobis patribusque vestris esse visum, ut in uno C. Mario spes
imperi poneretur, ut idem cum iugurtha, idem cum Cimbris, idem cum Teutonis
bellum administraret.
[61]
In ipso Cn. Pompeio, in quo noviconstitui nihil volt Q. Catulus, quam multa
sint nova summa Q. Catulivoluntate constituta recordamini. Quid tam novum
quam adulescentulum privatum exercitum difficili rei publicae temporare
conficere? Confecit. Huic praeesse? Praefuit. Rem optime ductu suo gerere?
Gessit. Quid tam praeter consuetudinem quam homini peradulescenti, cuius
aetas a senatorio gradu longe abesset, imperium atqueexercitum dari, Siciliam
permitti, atque Africam bellumque in ea provincia administrandum? Fuit
in his provinciis singulari innocentia,gravitate, virtute: bellum in Africa
maximum confecit, victorem exercitum deportavit. Quid vero tam inauditum
quam equitem Romanum triumphare? At eam quoque rem populus Romanus non
modo vidit, sed omnium etiam studio visendam et concelebrandam putavit.
[62]
Quid tam inusitatumquam ut, cum duo consules clarissimi fortissimique essent,
eques Romanusad bellum maximum formidolosissimumque pro consule mitteretur?
Missus est. Quo quidem tempore, cum esset non nemo in senatu qui diceret
'non oportere mitti hominem privatum pro consule,' L. Philippus dixisse
dicitur ''non se illum sua sententia pro consule, sed pro consulibus mittere.''
Tanta in eo rei publicae bene gerendae spesconstituebatur, ut duorum consulum
munus unius adulescentis virtuti committeretur.Quid tam singulare quam
ut ex senatus consuto legibus solutus consul ante fieret, quam ullum alium
magistratum per leges capere licuisset?quid tam incredibile quam ut iterum
eques Romanus ex senatus consulto triumpharet? Quae in omnibus hominibus
nova post hominum memoriam constituta sunt, ea tam multa non sunt quam
haec, quae in hoc unohomine videmus.
[63]
Atque haec tot exempla, tanta ac tam nova, profectasunt in eundem hominem
a Q. Catuli atque a ceterorum eiusdem dignitatis amplissimorum hominum
auctoritate. Qua re videant ne sit periniquum et non ferundum, illorum
auctoritatem de Cn. Pompei dignitate a vobis comprobatam semperesse, vestrum
ab illis de eodem homine iudicium populique Romaniauctoritatem improbari;
praesertim cum iam suo iure populus Romanus in hoc homine suam auctoritatem
vel contra omnis qui dissentiunt possit defendere, propterea quod, isdem
istis reclamantibus, vos unum illum ex omnibus delegistis quem bello praedonum
praeponeretis.
[64]
Hoc si vostemere fecistis, et rei publicae parum consuluistis, recte isti
studiavestra suis consiliis regere conantur. Sin autem vos plus tum in
republica vidistis, vos eis repugnantibus per vosmet ipsos dignitatem huic
imperio, salutem orbi terrarum attulistis, aliquando isti principeset sibi
et ceteris populi Romani universi auctoritati parendum esse fateantur.
Atque in hoc bello Asiatico et regio non solum militaris illa virtus, quae
est in Cn. Pompeio singularis, sed aliae quoquevirtutes animi magnae et
multae requiruntur. Difficile est in Asia, Cilicia, Syria regnisque interiorum
nationum ita versari nostrum imperatorem,ut nihil nisi de hoste ac de laude
cogitet. Deinde etiam si qui sunt pudore ac temperantia moderatiores, tamen
eos esse talis propter multitudinem cupidiorum hominum nemo arbitratur.
[65]
Difficileest dictu, Quirites, quanto in odio simus apud exteras nationes
propter eorum, quos ad eas per hos annos cum imperio misimus, libidines
et iniurias. Quod enim fanum putatis in illis terris nostrismagistratibus
religiosum, quam civitatem sanctam, quam domum satis clausam acmunitam
fuisse? Urbes iam locupletes et copiosae requiruntur, quibus causa belli
propter diripiendi cupiditatem inferatur.
[66]
Libenter haeccoram cum Q. Catulo et Q. Hortensio, summis et clarissimis
viris, disputarem. Noverunt enim sociorum volnera, vident eorum calamitates,querimonias
audiunt. Pro sociis vos contra hostis exercitum mittere putatis, an hostium
simulatione contra socios atque amicos? Quae civitas est in Asia quae non
modo imperatoris aut legati, sed unius tribuni militum animos ac spiritus
capere possit? Qua re, etiam si quem habetis qui conlatis signis exercitus
regios superare posse videatur, tamen nisi erit idem, qui se a pecuniis
sociorum, qui ab eorum coniugibus ac liberis, qui abornamentis fanorum
atque oppidorum, qui ab auro gazaque regia manus, oculos,animum cohibere
possit, non erit idoneus qui ad bellum Asiaticum regiumque mittatur.
[67]
Ecquam putatis civitatem pacatam fuisse quaelocuples sit? ecquam esse locupletem
quae istis pacata esse videatur? Ora maritima, Quirites, Cn. Pompeium non
solum propter rei militaris gloriam, sed etiam propter animi continentiam
requisivit. Videbatenim praetores locupletari quot annis pecunia publica
praeter paucos;neque eos quicquam aliud adsequi, classium nomine, nisi
ut detrimentis accipiendis maiore adfici turpitudine videremur. Nunc quacupiditate
homines in provincias, quibus iacturis et quibus condicionibus proficiscantur,
ignorant videlicet isti, qui ad unum deferenda omnia esse non arbitrantur?
Quasi vero Cn. Pompeium non cum suisvirtutibus tum etiam alienis vitiis
magnum esse videamus.
[68] Qua re nolite dubitare quin huic uni credatis omnia, qui inter tot annos unusinventus sit, quem socii in urbis suas cum exercitu venisse gaudeant. Quod si auctoritatibus hanc causam, Quirites, confirmandam putatis, est vobis auctor vir bellorum omnium maximarumque rerum peritissimus,P. Servilius, cuius tantae res gestae terra marique exstiterunt, ut cumde bello deliberetis, auctor vobis gravior nemo esse debeat; est C.Curio, summis vestris beneficiis maximisque rebus gestis, summo ingenio et prudentia praeditus; est Cn. Lentulus, in quo omnes pro amplissimis vestris honoribus summum consilium, summam gravitatem essecognovistis; est C. Cassius, integritate, virtute, constantia singulari. Que re videte ut horum auctoritatibus illorum orationi qui dissentiunt, respondere posse videamur.
[69]
Que cum ita sint, C. Manlili, primum istam tuam etlegem et voluntatem et
sententiam laudo vehementissimeque comprobo: deindete hortor, ut auctore
populo Romano maneas in sententia, neve cuiusquamvim aut minas pertimescas.
Primum in te satis esse animiperseverantiaeque arbitror: deinde cum tantam
multitudinem cum tanto studio adesse videamus, quantam iterum nunc in eodem
homine praeficiendo videmus,quid est quod aut de re aut de perficiendi
facultate dubitemus? Egoautem quicquid est in me studi, consili, laboris,
ingeni, quicquid hoc beneficio populi Romani atque hac potestate praetoria,
quicquid auctoritate, fide, constantia possum, id omne ad hanc reconficiendam
tibi et populo Romano polliceor ac defero:
[70]
testorque omnis deos,et eos maxime qui huic loco temploque praesident,
qui omnium mentiseorum qui ad rem publicam adeunt maxime perspiciunt, me
hoc neque rogatu facere cuiusquam, neque quo Cn. Pompei gratiam mihi per
hanc causam conciliari putem, neque quo mihi ex cuiusquam amplitudine autpraesidia
periculis aut adiumenta honoribus quaeram; propterea quod pericula facile,
ut hominem praestare oportet, innocentia tecti repellemus, honorem autem
neque ab uno neque ex hoc loco, sed eadem illa nostra laboriosissima ratione
vitae, si vestra voluntas feret, consequemur.
[71]
Quam ob rem quicquid in hac causa mihi susceptum est, Quirites,id ego omne
me rei publicae causa suscepisse confirmo; tantumque abestut aliquam mihi
bonam gratiam quaesisse videar, ut multas me etiam simultates partim obscuras,
partim apertas intellegam mihi non necessarias, vobis non inutilis suscepisse.
Sed ego me hoc honore praeditum, tantis vestris beneficiis adfectum statui,
Quirites,vestram voluntatem et rei publicae dignitatem et salutem provinciarum
atque sociorum meis omnibus commodis et rationibus praeferre oportere.