Plodno zemljiste i blizina reka bogatih ribom uslovili su da je u oblasti Panceva od najstarijih vremena bilo ljudskih naselja. U susednom selu Starcevu otkriveno je veliko preistorijsko naselje, po kome je nazvana kultura srednjeg neolita u Podunavlju - starcevacke kultura. Otkrivene su zemunice i otpadne jame, koje su sadrzavale bogat arheoloski materijal; keramicke posude, kameno i kostano orudje. Kao i kultne predmete (ritualne vaze, zrtvenici, antropomorfne figurine). Neolitiskih nalaza ima i na samom podrucju Panceva. U Vojlovici je nedavno otkriveno nekoliko nekropola iz gvozdenog doba. I za kasnija vremenska razdoblja otkriveno je vise arheoloskih nalaza. U istorijsko doba, Pancevo je postojalo i u vreme vladavine Dacana, a potom Rimljana, Sarmata i Jaziga. U samom Pancevu (kao i u okolini) nadjeni su ostavi rimskih naselja, ostavi kanalizacije i grobovi. U VI veku ovu oblast naselili su Sloveni i Avari (otkriveni su i ostaci slovenskog naselja), a krajem IX veka dolaze Madjari, koji se nastanjuju u Panonskoj niziji.

PANUKA, PANUCEA, BANSIF I PANCAL

Tokom vremena Pancevo je cesto menjalo ime; u IX veku zvalo se Panuka, u X poznato je pod imenom Panucea i Panoca. Ipak, sasvim pouzdan pomen Panceva dugujemo tek arapskom geografu Idrisiju (XII vek) koji ga naziva Bansif (arapski ne poznaje glas p) i kazuje da je trgovacko mesto. Sledeca vest je tek iz 1430. godina kada se, u jednoj povelji, pominje "selo Pancal kod Torniste". Nesto kasnije kroz Pancevo (Pansej) ce proci francuski plemic Bertrandon de la Brokijer.
Vec od kraja XIV veka Pancevo je bilo izlozeno napadima Turaka, koji su ga konacno zaposeli odmah po osvajanju Beogradu (1521). Oslanjajuci se na najstariji zvanicni popis osmanske administracije (iz 1554), Pancevo je sediste nahije (kasnije ce, zakratko, biti i sediste sandzaka) i ima status varosi. U njemu zivi 244 domacinstava, cije staresine uglavnom nose slovenska imena (narodna i kalendarska), ima i imena koja bi svedocila o prisustvu katolika, kao i onih cije poreklo ne moze pouzdano da se odgonetne.
Buduci da se nalazilo     na putu koji je povezivao Temisvar sa Beogradom, odredjen broj stanovnika Panceva imao je obavezu da se stara o skeli (nalazila se blize Beogradu), a zauzvrat uzivao je odredjene poreske olaksice. Uz zemljoradnju, stanovnistvo se bavilo i stocarstvom, a razne takse kao i postojanje posebnog zakona (kanunname) za Pancevo ukazuje na ziv trgovacki promet, kako lokalni tako i tranzitini. Uz nedeljni pazar, ovde je odrzavan i vasar (u kasnijem vremenu bice ih cak tri godisnje). Pored kopnenih, u velikoj meri koristeni su i vodeni tokovi (tada se plovilo Tamisem do Sebesa i Lugosa u Rumuniji) za izvoz robe (stoka, koze, so, zitarice, vino i drugo) sa severa na jug i obratno. Tamisem su plovili, uz druge, i tzv. brasnajka brodovi, koji su nosili do 13.000 kg zitarica.

STRATEGIJSKI ZNACAJ

Uz trgovacki, Pancevo je u vreme Turaka imalo i strategijski znacaj jer se iz njega lako mogao kontrolisati i braniti put preko Dunava (otuda tu cesto prolazi i drzavna granica).
Ne zna se kada su Turci ovde izgradili poljsko utvrdjenje - palanku. Svetski putnik Evlija Celebija (1660) kazuje da je od drveta, cetvorougaonog oblika, s opsegom oko stotinu koraka i lezi na uscu Tamisa u Dunav. Posadu palanke cinili su dizdar (kastelan) i pedeset vojnika. Od zgrada tu su se nalazili: dzamija, han i mala carsija, a kuce za stanovanje vecinom su bile pokrivene trskom i rogozinom. Pancevo je tada imalo status kasabe i bilo je sediste kadije, sto znaci da je ovde pretezno zivelo muslimansko stanovnistvo. Zasluzni istrazivac istorije ovog grada, Srecko (Feliks) Mileker, tvrdi da je "Pancevo turskog vremena lezalo (...) od prilike u srednjoj varosi pored Tamisa i prostiralo se prema severu preko ulice Brace Jovanovic, istocno preko ulice Cara Dusana i juzno prilicno preko ulice dr Kasapinovica". Mesto je obezbedjivalo dobar sanac i jedna vrsta cetvorougaonog utvrdjenja.
U vreme Beckog rata Pancevo je paljeno i razarano, a 1716. oslobodjeno je od Turaka i princ Evgenije Savojski, u okviru priprema za osvajanje Beograda, pristupio je odmah njegovom utvrdjivanju. Turci ce, medjutim, jos u dva navrata (1737. i 1788) paliti Pancevo (a u potonjem vremenu stradace i od pozara, zemljotresa i elementarnih nepogoda), tako da se od nekadasnjeg utvrdjivanja nije sacuvalo nista.

PIVARA I REVOLUCIJA

Ubrzo po oslobodjenju, u grad se doseljavaju Srbi iz Temisvara koji su osnovali sadasnju Gornju varos, a iz Franacke pristigli Nemci - Donju. Od 1766. obe opstine su imale vojnu upravu. Od tada je u Pancevu bilo sediste staba 12. Nemacko-banatske regimente. Na zahteve gradjana doslo je, 1794. godine, do spajanja obe opstine u jednu, kada su dobile svoj magistrat sa gradonacelnikom na celu. Godine 1786. Pancevo ima oko hiljadu domova, lepe i solidno gradjene vojnicke zgrade, pravoslavnu i katalicku crkvu. Uz jaku trgovinu sa Turcima i ziv saobracaj, u gradu ima mnogo zanatlija, koje ce ubrzo dobiti svoje esnafsko udruzenje. Pored pivare (podignuta je 1722. godine, najpre se spominje kao kameralna, kasnije Vajfertova), u drugoj polovini 18. veka u Pancevu je postojala stanica za otkup caura svilene bube, kao i fabrika za odmotavanje caura. Pocetkom 19. veka osniva se fabrika likera, podize i druga pivara, parni mlin, fabrika stearinskih sveca.
Veliku zaslugu za uredjenje i regulaciju Panceva imao je general Mihovil Mihaljevic koji je tu, kao brigadir, sluzbovao od 1815. do 1831. godine. Njegovim zauzimanjem nastala je i Narodna basta, a zasadjeni su i drvoredi u varosi i kraj puteva.
Burne 1848. i Pancevo je bilo zahvaceno talasom revolucije. Tu je bilo sediste Okruznog narodnog odbora koji je izvrsavao naredjenje i odluke Glavnog izvrsnog odbora u Sr. karalovcima i starao se o odrzavanju reda i sigurnosti u mestu. Osim toga, "tu su pravljeni lafeti i kovani karteci". Iako su se posledice bune dugo osecale, grad je, ipak, stalno rastao; kaldrmisu se ulice i glavni trg, podizu fabrike, osnivaju novcani zavodi.
Kada je ukinuta Vojna granica, Pancevo prestaje biti vojni komunitet i postaje slobodan kraljevski grad u Ugarskoj s odredjenim pravima, a od 1886. je samostalni municipij.

SRPSKA SPARTA

Srbi u Pancevu vodili su, sve do 1918. godine, borbu za ravnopravnost srpskog sa nemackim jezikom, zatim (od 1867) borbu protiv madjarizacije i za svoj nacionalni opstanak i ravnopravnost (otuda Pancevu naziv "srpska sparta").
Teritorijalno, Pancevo se sirilo prema Tamisu, a vece teritorijalno prostiranje dozivelo je u 19. veku kao posledicu povecanog doseljavanja Srba granicara i kolonizacije Nemaca i Madjara.
Novembra 1918. u Pancevo je usla srpska vojska.
Danas je Pancevo vazno kulturno-prosvetno srediste jugozapadnog Banata, visestruko funkcionalno vezano je za Beograd, ima veoma razvijenu industriju koja, narocito hemijska, ozbiljno ugrozava zdravlje stanovnistva i ukupno prirodno okruzenje, ukljucujuci i kulturnu bastinu.
Po svojoj istorijsko-umetnickoj vrednosti, u Pancevu treba pomenuti Uspensku crkvu (cije je ikone izradio Konstantin Danil), Preobrazensku crkvu (ikonosatas slikao Uros Predic), manastir Vojlovicu i Franjevacki manastir sa bibliotekom bogatom starim knjigama (najstarije poticu iz 17. veka).

STANOVNISTVO PANCEVA

1767 - 464 srpske i 173 nemacke porodice, uz malo Madjara, Rumuna i Jevreja.
1819 - 9.099 stanovnika (pravoslavnih 6.376, katolika 2.649 i ostalih 74 - evangelika, mojsijevaca)
1855 - 12.845 (Srba 7.576, Hrvata 114, Slovenaca 57, Nemaca 3.318, Rumuna 639 i ostalih 80)
1921 - 19.392; od kojih Srba 9.422, Madjara 887, Nemaca 7.237, Jevreja 600; pravoslavnih 9.874, katolika 6.350, evangelika 2.500
1961 - 40.570
1981 - 71.009

NAJSTARIJI, PRVI

1722 - prva pivara na Balkanu
1793 - prva apoteka
1803 - polaganje kamena temeljca gradjanske bolnice
1827 - osnivanje sirotinjskog fonda
1838 - Pancevacko srpsko crkveno pevacko drustvo
1844 - prvi parobrod u Pancevu otpoceo je redovan loklani saobracaj
1848 - prva srpska stamparija
1840 - "Serbska biblioteka"
1851 - prva dvorazredna niza realna skola
1860 - prva telegrafska stanica
1868 - izisao prvi broj prvih pancevackih nemackih novina "Pancevacki Nedeljni List"
1869 - nedeljni list "Pancevac"
1869 - Drustvo za rasprostiranje korisnih knjiga u narodu
1870 - prva srpska stamparija u Banatu
1871 - prvi srpskohrvatski prevod Manifesta komunisticke partije
1874 - otvaranje srpske vise devojacke skole
1883 - izisao je prvi broj madjarskog lista "Krajina"
1894 - prva zeleznicka pruga do Beckereka, a 1896. do Vrsca - telefonska stanica