Pasqyra e lendes
Hyrje Pamja ideologjike e problemit Marrėdhėniet midis vendeve ish-socialiste dhe vendeve tė Evropės Perėndimore e Amerikės Krijimi dhe pėrhapja e partive nacionaliste nė vendet e Evropės Ekzistenca e sferave dhe zonave tė influencės; ndikimi i tyre nė marrėdhėniet ndėrkombėtare. Ekzistenca e NATO-s, shpresė pėr paqe apo mjet totalitarizmi? Integralizmi musliman, totalitarizmi dhe marrėdhėniet e sotme ndėrkombėtare. Teoria e NJESHIT nė marrėdhėniet ndėrkombėtare Raporti midis tė drejtės dhe forcės nė marredhėniet ndėrshtetėrore. Pėrse Amerika ėshtė NJESHI i marredhėnieve tė sotme ndėrkombėtare? Kozmopolitizmi si burim i totalitarizmit A do te kenė shqiptarėt patriotizėm tė madh? |
Kozmopolitizmi
si burim i totalitarizmit
Totalitarizmi sipas Hanah Arendtit lind nga njė shoqėri e
depolitizuar, nė tė cilėn indiferenca ndaj punėve publike, atomizmi,
individualizmi, shpėrthimi i garave, mbesin pa kufij. Nė kėtė kuptim
filozofia politike e borgjezisė, ēdo herė ka qėnė totalitare.
(Cituar nga Klod Lėfor, Demokracia dhe totalitarizmi, faqe 174)
Nė kushtet e pas pėrmbysjes sė socializmit, nė mėnyrė tė natyrshme
do tė pėrpunohej dhe u pėrpunua dhe njė filozofi i jetės sė njerėzimit.
Kjo filozofi, duhej t'u pėrshtatej kushteve tė reja tė krijuara, nė
kontinentin evropian veēanėrisht. E pėrhapur me emrin kozmopolitizėm,
sidomos nė vitit '60-tė, nė kushtet e reja, ai duhej rinovuar dhe saktėsuar.
Pėr mė tepėr kjo filozofi aq sa duhej tė konsolidohej nė vendet klasike
kapitaliste, po aq duhej tė depėrtonte nė vėndet ish-socialiste, duke u
shndrruar dhe nė kėto vėnde filozofia sunduese e jetės sė miliona dhe
miliona njerėzve.
Cili ėshtė thelbi i kozmopolitizmit. Nė mėnyrė tė pėrmbledhur
kozmopolitizmi ėshtė varianti kapitalist i internacionalizmit proletar. Thelbi
i tij, ėshtė shkėputja e individit nga politika, nga vendi dhe traditat kombėtare
tė vendit qė i pėrket individi. Njeriu kozmopolit ėshtė i shkėputur nga
politika e vendit tė tij dhe partive tė ndryshme politike, i shkėputur nga
problemet qė ka vėndi i tij. Pėr njeriun kozmopolit, nocioni atdhe, liri kombėtare,
pavaresi, ideale kombėtare, nuk janė gjė tjetėr veēse nocione primitive dhe
tė kapėrcyer nga koha. Ai nuk ėshtė qytetar e kėtij apo atij shteti apo vėndi.
Nė tė kundėrtėn njeriu
kozmopolit ėshtė dhe e konsideron vehten e tij qytetar tė tė gjithė botės,
veēanėrisht qytetar tė atyre vėndeve ku ai ka mė shumė mundėsi tė
realizojė dėshirat e tij pėrsonale.
Sot kozmopolitizmi propagandohet si filozofi e jetės jo vetėm tė
sotme, por dhe tė ardhmes. Domosdoshmėria dhe nevoja e kėsaj filozofie, veē
tė tjerash, mbėshtetet dhe nė atė se nė kushtet e erės demokratike qė po
fryn nė Evropė dhe bote nuk ka mė gjėra tė fshehta dhe prapaskena, nė tė
kundėrtėn tė gjitha problemet, konfliktet bėhen dhe janė publike. Veēanėrisht
brenda kuadrit te planeve pėr bashkimin e evropės, kozmopolitizmi po merr pėrparėsi
si filozofia me e pėrshtatshme politike. Kjo filozofi ėshtė pranuar dhe
aktualisht zė vėndin kryesor nė tė gjitha ish-vendet socialiste.
A ėshtė e vėrtetė se kozmopolitizmi pėrfaqėson aspektin kryesor tė
epokės sė pas viteve 90-tė, a ėshtė e vėrtetė se ai pėrbėn thelbin
social tė mardhėnieve demokratike. Ky ėshtė njė problem i ndėrlikuar dhe
kompleks. Ashtu siē ėshtė e vėrtetė se kozmopolitizmi, ėshtė shtrirė sot
nė shumicėn e vėndeve tė botės, po ashtu ėshtė e vėrtetė se ekzistenca
e kozmopolitizmit nuk e pengon por i ndihmon aplikimit tė totalitarizmit nė
mardhėniet ndėrkombėtare. Ja njė argument. Lėfor thotė nė veprėn e tij
se "nė radhė tė dytė, totalitarizmi paraqitet si regjim ku punėt bėhen
publike" (Lėfor, Demokracia dhe totalitarizmi, faqe 167). Nuk ėshtė shumė
e vėshtirė ta verifikojmė kėtė pohim tė Lėforit nė marredhėniet e sotme
ndėrkombėtare. Pėr njeriun e thjeshtė, krijohet pėrshtypja se tanimė nuk
ka mė sekrete. Ndodhin ngjarjet nė Ruandė dhe televizori i trasmeton tė
gjitha. Ndodhin ngjarjet nė Bosnjė dhe pėrsėri televizori trasmeton tė
gjitha, rrembehen pengje nga luftėtarėt ēeēenė dhe tė gjitha gazetat dhe
stacionet telvizivė i bėjnė
jehonė, ashtu siē i bėnė jehonė ēdo takimi apo mbledhje tė politikanėve
tė ndryshėm tė Evropės apo botės.
Ky iluzion sipėrfaqėsor i njeriut kozmopolit
mbi natyrėn reale tė mardhėnieve ndėrkombėtare sot, nėqoftėse do
ta pranojmė apriori si tė vėrtetė pohimin e Lėforit, dhe nuk kemi arsye tė
mos e pranojmė, nė mėnyrė tė
pashmangshme, na ēon nė pohimin tjetėr se pikėrisht kėtu qėndron premisa e
totalitarizmit tė sotėm nė marredhėniet ndėrkombėtare. Kjo ėshtė e vėrtetė
veēanėrisht pėr vėrndet e vegjėl dhe tė pazhvilluar mirė ekonomikisht.
Klasat politike tė vendeve qė e kanė kozmopolitizmin filozofi tė jetės sė
qytetarėve tė tyre, janė ndeshur dhe vazhdojnė tė ndeshen me probleme tė
shumta veēanėrisht nė marredhėniet ndėrkombėtare. Sa herė qė ato duan tė
reagojnė ndaj mospajtimeve tė ndryshme nė marredhėniet me vendet e tjera, veēanėrisht
kur kanė tė drejtė, kėtė e kanė tė pamundur. Atyre u mungon forca
ekonomike, ushtarake, por njėkohėsisht u mungon dhe forca njerėzore.
Njeriu kozmopolit i vendit tė vet ėshtė shumė pak i interesuar pėr
problemet qė kanė tė bėjnė me sovranitetin dhe dinjtetin kombetar. Pėr kėtė
njeri kėto probleme janė tė pakuptueshme dhe arkaike. Nga kjo situatė atėhere
dhe klasat politike tė kėtyre vendeve janė tė detyruara tė pranojnė ēfarė
thonė tė mėdhenjtė dhe kur ata nuk kanė tė drejtė. Njeriu kozmopolit
reagon vetėm atėhere kur i preken deshirat dhe kėnaqėsitė e tij. Jashtė kėtyre,
atij asgjė nuk intereson.
Nga e gjitha kjo qė thamė mund tė nxjerrim njė konkluzion.
Kozmopolitizmi, aq sa ē'ėshtė filozofi e jetės sė njeriut nė marredhėniet
brenda njė sistemi ekonomik, po aq ėshtė njė premisė dhe kusht i pėrshtatshėm
pėr veprimin e totalitarizmit brenda njė vendi apo dhe nė marredhėniet ndėrkombėtare.
Ēėshtja shqiptare, kozmopolitizmi
dhe patriotizmi
Totalitarizmi nė marredhėniet e sotme ndėrkombėtare pamjen e tij mė
tė plotė dhe mė konkrete e ka shfaqur nė tė kaluarėn, vazhdon ta shfaqe
dhe sot, nėqoftėse atė do ta ballafaqojmė me ēėshtjen shqiptare dhe
problematikėn e saj. Pas ēėshtjes boshjake, ēėshtja shqiptare mund te jete
ilustrimi me i mire i ketyre relacioneve. Nėqoftėse nė probleme tė tjera me
tė cilat ndeshet sot bashkėsia ndėrkombėtare ai mbulohet pas lloj-lloj
pretekstesh, justifikimesh e teorish, nė ēėshtjen shqiptare mbulesa ėshtė
shumė e tejdukshme. Shumė pak gjėra kanė ndryshuar. Vetėm kozmopolitizmi i
vjen asaj nė ndihmė dhe tė krijon pėrshtypjen e njė rregullsie dhe harmonie
nė marredhėniet e popujve dhe vendeve evropiane .
Ky kozmopolitizėm sot pėrbėn ideologjinė dhe praktikėn sunduese nė
hapesiren e shtetit dhe kombit shqiptar. Qėllimi dhe funksioni i tij ėshtė qė
njerezit tė mos mundin tė shohin sesi nė njė kohė qė predikohet me tė
madhe liria e njė individi, dhunohet liria i njė kombi dhe populli tė tėrė.
Pėr tė krijuar njė tablo mė tė plotė dhe mė tė qartė mbi veprimin e
marredhėnieve totalitare mbi kombin shqiptar nga bashkėsia ndėrkombėtare,
mbi ndikimin e kozmopolitizimt qė kėtė pėrpiqet ta paraqesė si njė problem
tė tejkaluar historikisht dhe tė dėmshėm pėr t'u marrė me tė, lypset qė
analizėn e ēėshtjes shqiptare ta bėjmė mė tė plotė dhe mė konkrete.
Nė tė gjitha periudhat historike, por veēanėrisht nė periudhėn e
pas viteve '90-tė, qė paraqitet si periudhė cilėsisht e re, populli dhe
kombi shqiptar ėshtė ndeshur me katėr probleme
themelore: me problemin e patriotizmit, qė nė literaturėn ndėrkombėtare
quhet nacionalizėm; me problemin e lirisė sė individit; me problemin e
pluralizmit politik dhe me problemin e prosperitetit ekonomik. Duke i marre tė
shkėputur dhe nė mėnyrė mekanike, duhet thėnė se kombi shqiptar nuk ka
shumė arsye tė ankohet. Ai sot zotėron nga katėr, dy prej kėtyre elementėve.
Zotėron lirinė e individit, qė e ka shumė tė madhe, deri nė robėri tė
lirisė mbi individin. Por zotėron dhe pluralizmin politik, qė po kėshtu e ka
shumė tė plotė, sepse vetėm brenda periudhės 1990-1995, nė hapesirėn e
kombit shqiptar u krijuan dhe ushtrojnė aktivitetin e tyre mė shumė se 60
parti politike tė tė gjitha llojeve dhe tė tė gjitha ngjyrave. I vetmi
problem qė akoma nuk e zotėron populli shqiptar ėshtė problemi nacional.
Ndryshon puna po tė merren lidhur ngushtė me njeri-tjetrin dhe nė
funksion tė njeri-tjetrit elementėt e mėsipėrm. Atėhere pėrfundimi ėshtė
krejt i ndryshėm. Veēanėrisht bėhet i tillė ky pėrfundim nėqoftėse
shikojmė dhe analizojmė raportet midis kėtyre katėr elementėve. Pėr
kushtet specifike tė shqiptarėve problemet dhe raportet midis nacionalizmit,
prosperitetit ekonomik, pluralizmit dhe lirisė sė individit marrin njė rėndėsi
tė veēantė. Ato kanė specifikėn e tyre, e cila kėrkon tė merret parasysh,
qoftė nė shtrimin dhe analizėn objektive tė problemeve apo qoftė nė dhe
analizėn e ndikimit tė kozmopolitizmit si burim i totalitarizmit tė sotėm nė
marredhėniet ndėrkombėtare. Kjo ka tė bėjė me problematikėn komplekse dhe
shumė dimensionėshe, qė shtron integrimi dhe pėrfshirja e Shqipėrisė nė
filozofinė, psikologjinė dhe mėnyrėn e jetesės sė Evropės.
Pak histori bashkėkohore do tė na ndihmojė nė analizėn e problemit,
qė kemi marrė nė shqyrtim. Qysh nė fillimet e pluralizmit nė Shqipėri u
hodh njė parullė qė u bė fillimisht kredua e gjithė forcave qė kėrkonin
ndryshime politike, ekonomike dhe sociale nė vend. Por, per ēudi, rastėsisht
apo nė bazė tė njė vije tė caktuar politike, ajo e pati jetėn tė shkurtėr.
Me kalimin e viteve, kjo parullė u transformua dhe rinovua, nė njė formė
tjetėr, qė vazhdon tė pėrshkojė pas viteve '91 e nė vazhdim psikologjinė
dhe mentalitetin shqiptar. Nė mėnyrė tė rastėsishme ose jo, pikėrisht
parulla e fillimit tė pluralizmit dhe trasformimi i saj me kalimin e viteve,
shprehin nė thelbin e tyre atė qė endėrronin realisht shqiptarėt dhe atė qė
iu imponua atyre. Le ta analizojmė kėtė dukuri mė gjėrėsisht. Parulla
kryesore e demostratave tė studentėve tė dhjetorit 1990-tė, ishte: E duam
Shqipėrinė si e gjithė Evropa. Mė vonė, me kalimin e viteve, kjo parullė pėsoi
njė transformim dhe aktualisht ajo shprehet nė gjuhėn e propagandės, tė
politikės dhe praktikės shqiptare, nė njė formė tė tillė: Tė shkojmė
drejt Evropės. Mund te vihet re ndryshimi midis tyre. Nuk ėshtė thjesht njė
ndryshim i zakonshėm fjalėsh. Njėra shpreh njė dėshirė legjitime, qė ka
brenda idealet kombėtare. Tjetra nuk ka asnjė dėshirė, por shpreh vetėm lėvizjen,
ikjen, nga njė vend nė njė vend tjetėr. Problemi, siē do te perpiqemi ta
shtjellojme, qėndron ne nje ndryshim shumė mė te thellė. E para ishte njė
parullė patriotike, e dyta ėshtė njė parullė kozmopolite. Le ta shikojmė mė
konkretisht: Sė pari: Kur
thuhej se "E duam Shqipėrinė si gjithė Evropa", me kėtė nuk
mohohej fakti se Shqipėria ishte nė Evropė, por pohohej fakti se ajo duhej tė
kishte atė zhvillim ekonomiko-shoqėror e teknologjik dhe artistik, qė kishin
vendet e zhvilluara tė kontinentit. Sė dyti, dhe
kjo ėshtė mė e rėndėsishme, parulla " E duam Shqipėrinė si gjithė
Evropa" pėrmbante nė vetvete bėrthamėn dhe kėrkesėn e unifikimit kombėtar
tė popullit shqiptar. Ne gjuhen e studenteve te dhjetorit "si e gjithė
Evropa" do tė thoshte se, pėrderisa shtetet e Evropės ēėshtjen kombėtare
e kanė tė zgjidhur, atėhere kjo u takon dhe shqiptarėve, ndryshe ata nuk
mund tė jenė si Evropa. Sė treti: Me
parullėn e parė presupozohej dinjiteti kombėtar i shqiptarėve si komb dhe si
shtet. Shprehja "si gjithė Evropa" do tė thotė se, pėrderisa ēdo
shtet i Evropės e ka tė shenjtė dinjitetin dhe personalitetin e tij, ashtu
duhet ta kenė dhe shqiptarėt. Njėkohėsisht, ashtu si ēdo shtet i Evropės
interesohet pėr ruajtjen e dhe respektimin e dinjitetit tė tij, i takon, nė
bazė tė kėrkesave tė marredhėnieve ndėrkombėtare, ta respektojė dhe
dinjitetin e kombit shqiptar. Ndėrsa
transformimi qė pėsoi nė vitet 1991-1995 kjo parullė, me formulimin "Tė
shkojmė drejt Evropės", pėrmban nė vetvete shumė elementė qė shtetin
dhe kombin shqiptar e vėnė dhe e kanė vėnė nė njė pozitė tė vėshtirė
dhe fyese: ekonomike, kombėtare, kulturore. Pėrse e nxjerrim kėtė
konkluzion? Le ta zbėrthejmė pėrmbajtjen
e kėsaj parulle qė sot ėshtė kodi politik dhe moral i klasės politike
shqiptare. Ē'do tė thotė "Tė shkojmė drejt Evropės"? Sė pari: Kjo
parullė e fyen kombin dhe shtetin shqiptar, historinė dhe kulturėn e tij. Ajo
nėnkupton se shteti dhe kombi shqiptar deri nė vitin 1990 paskan qenė diku
gjektė, por jo nė Evropė, prandaj dhe po i luten Evropės t'i pranojė nė
gjirin e saj. Ajo nėnkupton se deri nė kėto vite historia dhe kultura e
popullit shqiptar paska qenė kulturė dhe histori aziatike, afrikane,
australiane, por jo pjesė e kulturės dhe historisė sė Evropės, bile nga mė
tė lashtat dhe tė vjetrat. Se dyti:
Parulla "Tė shkojmė nė Evropė" nėnkupton vetėm shkuarjen si
nocion, por nuk nėnkupton asnjė element sesi duhet shkuar: Me dinjitet kombėtar
apo si turmė, me histori dhe kulturė kombėtare tė respektuar apo tė nenēmuar,
nė kėmbė apo zvarrė dhe si objekt eksperimentimi pėr filma dhe romane
sensancionale. Sė treti: Kjo
parullė nuk e merr fare parasysh ēėshtjen kombėtare. Ajo as nuk e nėnkupton,
por as e mbikupton kėtė ēėshtje te madhe dhe ekzistenciale tė shqiptarėve.
Qėllimi kryesor i kėaj parulle ėshtė shkuarja nė Evropė, por pėr zbatimin
e saj nuk ka rėndėsi sesi: si komb i bashkuar apo si komb i copetuar, si
popull apo si banor dhe qytetar. Zbatimi i kėsaj parulle nuk kėrkon asnjė
detyrim kombėtar para ēdo shqiptari. Ajo vetėm sa u thotė atyre: "Ikni,
shkoni nė Evropė, se pėr kėtė luftuat" Sė katėrti:
Kjo parullė qė siē thamė ėshtė kodi moral i klasės politike shqiptare nuk
pranon tė shtrojė para Evropės specifikėn kryesore tė shqiptarėve nė
raport me shtetet dhe kombėt e tjera, specifikė pėr tė cilėn dhe vetė
Evropa nuk mban pak pėrgjegjėsi, pėr tė mos thėnė se ka pėrgjegjėsinė
kryesore. Kjo parullė nuk ėshtė gjė tjetėr veēse psherėtima e lypsarit, nė
njė kohė qė duhet tė ishte dinjiteti i shqiptarit. Cila ėshtė
kjo specifikė qė sot ėshtė e mbuluar nga filozofia e kozmopolitizmit dhe
jehona e propagandės "Tė shkojmė nė Evropė"? Nė ēėshtjen
kombėtare shqiptarėt janė bashkėkohės teorikė tė shteteve dhe kombeve tė
ndryshme tė Evropės, pa qenė bashkėkohės historikė tė tyre. Nė dukje ėshtė
njė konkluzion kontradiktor. Por vetėm nė dukje, pasi nė thelbin e tij ėshtė
sa tragjik aq dhe real. Sepse nė Evropė ata janė i vetmi komb qė akoma nuk e
kanė zgjidhur ēėshtjen kombėtare, qė akoma nuk janė unifikuar dhe
homogjenizuar si njesi-subjekt i se drejtes nderkomebtare. Ka natyrisht shumė
vende dhe shtete tė Evropės, qė kanė pakica kombėtare dhe minoritete nė
vendet e tjera. Veēanėrisht pėr Evropėn, dukuri tė tilla janė normale. Por
nuk ka asnjė vend qė tė ketė mė shumė se gjysmėn e kombit jashtė kufijve
administrative. Eshtė kjo arsyeja e pohimit se shqiptarėt janė bashkėkohės
teorikė tė Evropės, pa qenė bashkėkohės historikė tė saj. Nė ēėshtjen
nacionale, ata historikisht janė akoma nė shekullin e 19-tė, megjithese
teorikisht dhe faktikisht ndodhen nė fundin e shekullit tė 20-tė. Konstaton me tė
drejtė prof.Rexhep Qosja kur shkruan se: "Sot ēėshtja shqiptare godet
fort portat e politikės botėrore. Megjithatė ajo godet mė fort portat e ndėrgjegjes
evropiane, nė mėnyrė tė veēantė tė atyre shteteve qė nė mėnyrė tė
padrejtė kanė lejuar padrejtėsinė qė qėndron nė rrėnjėn e dramės
shqiptare." (Rexhep Qosja, Ēėshtja shqiptare, Historia dhe Politika,
botimi frėngjisht, faqe 10) . Ky problem pėrbėn sot kontradiktėn kryesore
midis shqiptarėve dhe bashkėsisė evropiane. Me ndryshimin e sistemit, si shumė
shtete tė tjere, veēanėrisht ish-socialiste, shqiptarėt duan, por dhe u kėrkohet
tė integrohen nė atė qė quhet "shtėpia e pėrbashkėt evropiane".
Bile, nė kėtė ēėshtje vitet 1991-1995 janė vitet e njė gare midis
shteteve ish-socialiste se kush do pranohet mė shpejt nė organizmat evropiane.
Pikėrisht kėtu fillon kontradikta.Nė kushtet aktuale integrimi dhe pėrfshirja
e tyre nė bashkėsinė evropiane, ashtu siē i kanė konceptuar dhe shprehur kėto
nocione shtetet e mėdha evropiane dhe botėrore, kanė dhe shtrojnė para tyre
si parakusht tė vetėm ēėshtjen kombėtare. Natyrisht qė bashkėsia
evropiane nuk lė vend pėr boshllėk. Ajo e zėvėndėson parakushtin e saj me
pranimin e lirive dhe tė drejtave njerėzore tė shqiptarėve atje ku janė,
atje ku jetojnė si qytetarė dhe si banorė. Para klasės politike shqiptare, nė
vitet 1990-1995, ky parakusht ėshtė shtruar e vazhdon tė shtrohet me forcė
dhe me shtėrngim. Por njėkohėsisht ky parakusht po vazhdon tė shtrohet dhe
para popullit shqiptar nė gjithė hapesirėn e tij. Shqiptarėt kanė vetėm tė
drejtėn me vete, ndėrsa shtetet e fuqishme evropiane dhe botėrore, kanė forcėn
me vete, kanė forcėn ekonomike, ushtarake, territorin, ashtu siē kanė dhe
padrejtėsinė etj. Por gjithmonė forca nuk e lejon padrejtėsinė tė duket,
ose nė rastin mė tė mirė lejon tė flitet pėr tė vetėm nė biseda orale
dhe shkrime tė ndryshme. Dhe vetėm kaq. Megjithatė nė qiellin e demokracisė
dhe diplomacisė aktuale evropiane dhe botėrore, kjo nuk del hapur. Nė tė
kundėrtėn, ajo del si rrjedhim dhe kėrkesė e asaj qė quhet filozofi
moderne, bashkėkohore, qė duhet tė karakterizojė diplomacinė, politikėn,
moralin dhe mentalitetin e shqiptarėve. Filozofia moderne evropiane, ka vite qė
ka mbuluar dhe zėnė vėndin kryesor nė propagandėn e shqiptarėve. Por nė tė
gjitha rastet, nuk ėshtė depėrtuar nė thelbin e saj. Propaganda ėshtė
mjaftuar t'i thurė elozhe dhe vetėm kaq.
Cila ėshtė pėrmbajtja e konceptit tė filozofisė
moderne qė u predikohet shqiptarėve
dhe qė ėshtė e pranueshme e pėr bashkėsinė evropiane nė ēėshtjen kombėtare?
Sė pari: Mosnjohja dhe mospranimi i tė drejtės sė shqiptarėve pėr
t'u bashkuar nė njė komb tė vetėm. Preteksti: duhet tė ruhet paqja nė
rajonin e Ballkanit dhe mė gjerė.
Sė dyti: Mosnjohja e tė drejtės sė shqiptarėve qė jetojnė nė
trojet e tyre nė ish-Jugosllavi, pėr tė krijuar njė republikė tė tyren.
Sė treti: Mosnjohja dhe mospranimi i tė drejtės sė shqiptarėve tė
Kosovės qė tė krijojnė dhe realizojnė tė drejtėn e tyre, republikėn e
Kosovės.
Sė katėrti: Realizimi dhe pranimi i ushtrimit tė tė drejtave dhe
lirive tė shqiptarėve atje ku janė dhe jetojnė.
Sė pesti: Realizimi i qarkullimit tė lirė tė shqiptarėve tė tė
gjitha trojeve nė ēdo vend dhe pikė tė globit tokėsor.
Sė gjashti: Mospranimi dhe mosnjohja e krenarisė kombėtare tė
shqiptarėve nė marredhėniet ndėrkombėtare
Sė shtati: Pranimi nga ana e Shqipėrisė i ndarjes ndėrkombėtare tė
punės, mbi bazėn e territorit dhe tė zhvillimit ekonomik.
Ēėshtjet e mėsipėrme pėrbėjnė thelbin e asaj qė sot quhet
filozofi politike e ēėshtjes kombėtare dhe sovranitetit kombėtar qė bashkėsia
ndėrkombėtare ua ka servirur shqiptarėve pėr ta bėrė tė vetėn, pėr ta pėrvetėsuar
dhe zbatuar nė praktikė. Por kjo pėrbėn njėkohėsisht dhe dilemėn kryesore
tė shqiptarėve. Tė pranojnė filozofinė politike qė u ofron Evropa, duke u
integruar plotėsisht nė tė, nė jetėn e saj, nė kodin dhe moralin e saj,
duke hequr dorė nga unifikimi dhe ēėshtja kombėtare. Apo tė mos e pranojnė
zgjidhjen e Evropės, duke e zėvėndėsuar kozmopolitizmin me nacionalizmin
shqiptar. Kjo zgjidhje do ta vonojė pėr disa kohė integrimin e tyre nė
institucionet evropiane, por njėkohėsisht do t'i detyrojė tė gjejnė rrugė
dhe forma qė synojnė unifikimin kombėtar.
Dritėro Agolli e jep shumė qartė thelbin e
filozofisė politike moderne evropiane, qė nuk ėshtė gjė tjetėr veēse
kozmopolitizmi i sotėm. Ja pohimi i tij: "Puna ėshtė se Evropa nuk do qė
ne shqiptarėt tė bashkohemi dhe tė bėhemi njė shtet i madh! Pėrse na
duartroket dhe na lavdėron Evropa? Na duartroket dhe na lavdėron jo se paskemi
ndėrtuar demokracinė, por na duartroket dhe na lavdėron pasi nuk e duam Shqipėrinė
e bashkuar dhe nuk kėrkojmė ndryshimin e kufijve. Evropa na thotė: "A
doni sytjene( sisėmbajtėse) dhe brekė grash, a doni sallam e koka kola, a
doni wiski dhe xhin? Ju jap, vetėm mos kėrkoni ndryshimin e kufijve. Evropa
thotė "bravo Shqipėria" Dhe Shqipėria hyn nė Evropė invalide me
gjysėm trup, me paterica dhe me librezėn e invaliditetit nė xhep. Kėtė
invalide me librezė invaliditeti, Evropa e pėrshėndet me brohori.
"progres dhe hata". Dorėn mund tja shtrish Evropės vetėm pėr djathė
dhe sallam, se po e shtrive pėr kufijtė, ajo ta pret" (Dritėro Agolli,
Intervistė nė revistėn Republika, dhjetor 1995, faqe 8).
Cila ėshtė situata
reale e kombit shqiptar pėrballė kėsaj alterantive. Klasa politike
shqiptare nė tėrė hapesirėn e kombit shqiptar, pavaresisht nga nuancat dhe
veēoritė e saj, dikush me hir dhe dikush me pahir, ka pranuar dhe ka bėrė tė
vetėn filozofinė politike evropiane, kozmopolitizmin. Ne ndihmė dhe mbėshtetje
tė saj ėshtė sot ushtria e analistėve, publicistėve, politologėve tė
shumtė nė gjithė hapsirėn e kombit shqiptar. Filozofia politike moderne
evropiane, kozmopolitizmi, sot pėrbėn hapur filozofinė politike zyrtare nė
Shqipėri, ndėrsa po kjo filozofi, e mbuluar me njė nacionalizėm oral
gjithashtu pėrbėn filozofinė zyrtare nė trojet shqiptare nė ish-Jugosllavi.
Pėr ndryshim tė kėsaj,
gjithė mbrojtėsit e tezės se
domosdoshmėrisė sė unifikimit dhe sovranitetit kombėtar, konsiderohen si
primitivė e tė prapambetur nė mendime, pasi tezat e tyre na qenkan te
barazvlefshme me filozofinė politike tė Rilindjes Kombėtare, qė ishte e mirė
pėr kohėn e saj, por qė nuk ta kupton kush nė Evropė, sepse i ka kaluar
koha. Mbrojtėsi kryesor i kėsaj teze nė gjithė hapesirėn e kombit shqiptar,
Rexhep Qosja, ėshtė njė njeri i padėshirueshėm pėr klasėn politike
shqiptare. Por ėshtė njėkohėsisht bėrthama e patriotizmit tė nesėrm
shqiptar dhe etaloni i patriotizmit tė sotėm real tė shqiptarėve. Le ta
sqarojmė dhe kėtė ēėshtje. Njė gjė ėshtė e vėrtetė, tė tjera
probleme dhe halle kanė shqiptarėt, tė tjera probleme ka Evropa. Eshtė e vėrtetė
se shqiptarėt kanė njė filozofi politike tė unifikimit kombėtar. Ajo zuri
fill me Rilindjen Kombėtare nė mesin e dytė tė shekullit tė 19-tė. Me
gjithė pėrpjekjet e vazhdueshme kjo filozofi politike nuk ėshtė realizuar
akoma. Fajin pėr kėtė nuk e kanė hartuesit e kėsaj filozofie, as thelbi dhe
kėrkesat e saj, por tė tjerėt,
qofshin politikanė shqiptarė apo qofshin fuqi evropiane. Pėr mė tepėr,
fuqitė evropiane janė ato qė nė kuadrin
e zonave tė influencave, coptuan trojet shqiptare. Pa u thelluar nė
analizė, mund tė themi fare shkurt se nėqoftėse kjo ndodhi atėhere kur as
shtetet e mėdha tė Evropės nuk ishin demokratizuar, sot, qė ato konsiderohen
si shembulli i demokracisė pėr tė gjithė,duhet ta zgjidhin padrejtėsinė qė
kanė bėrė vetė. Po tė pranojmė se ka vėrtetė demokraci nė marredhėniet
ndėrkombėtare, na duhet tė pohojmė se thelbi i saj ėshtė rregullimi dhe
korrigjimi i padrejtėsive. Megjithatė, kėtė do ta shikojmė mė poshtė. Le
tė analizojmė njė problem tjetėr. Ku qėndron
ndryshimi midis filozofisė politike tė Rilidjes Kombėtare shqiptare dhe
filozofisė politike moderne tė periudhės sė pas viteve 90-tė? Sė pari:
Filozofia politike e Rilindjes Kombėtare predikon unifikimin dhe konsolidimin
kombėtar, ndėrsa filozofia politike moderne predikon qarkullimin e lirė tė
shqiptarėve, duke jetuar nė shtete tė ndryshme si banorė tė kėtyre
shteteve. Unifikimi dhe konsolidimi kombėtar qė tė realizohet kėrkon shumė
punė, kėrkon bashkimin gjuhėsor, shpirtėror dhe politik tė shqiptarėve.
Pra, kėrkon mė tepėr privacione dhe sakrifica tė lirisė individuale. Ndėrsa
qarkullimi i lirė i njerėzve ėshtė mė i lehtė. Ai nuk presupozon asnjė
nga kushtet e mėsipėrme. Ai kėrkon vetėm zbatimin e ligjeve tė shteteve ku
jetojnė dhe banojnė shqiptarėt. Ai e lejon individin ta dojė vendin e tij aq
sa do vetė individi. Qarkullimi
i lirė nuk kėrkon privacione dhe sakrifica tek asnjė shqiptar.
Sė dyti: Filozofia politike e Rilindjes Kombėtare predikon shtetin e
pavarur, ndėrsa filozofia politike moderne predikon qytetarin e pavarur.
Sė treti: Filozofia politike e Rilindjes u jep pėrparėsi hapesirave
kombėtare, ndėrsa filozofia politike moderne u jep pėrparėsi hapesirave
demokratike, pa specifikuar se cila ėshtė pėrmbajtja e tyre. Thelbi i tezės
mbi territorin kombėtar dhe pėrparėsinė e tij ka nė thelb unifikimin dhe
konsolidimin kombėtar. Thelbi i tezės mbi hapesirat demokratike ėshtė
ruajtja e statukuosė se kombit shqiptar, duke i dhėnė pėrparėsi plotėsimit
tė dėshirave tė filistinit dhe kozmopolit. E para ka nė thelb atdhetarizmin,
e dyta ka nė thelb kozmopolitizmin.
Sė katėrti: Filozofia politike e Rilindjes Kombėtare nė ēėshtjen
kombėtare vlerėson shumė traditat kombėtare dhe romantizmin. Ndėrsa
filozofia politike moderne nuk i pranon kėto tradita, i konsideron ato
konservatore, tė dala mode, mbeturina dhe atavizma tė njė botė tė vjetėr.
Sė pesti: Filozofia politike e Rilindjes u jep rėndėsi idealeve nė
ēėshtjen kombėtare. Ndėrsa filozofia politike moderne u jep pėrparėsi
pragmatizmit individual, llogarive personale dhe pėrfitimit
individual. E para i drejtohet zemrės sė shqiptarit, e dyta i drejtohet
barkut tė shqiptarit. E para ka nė thelb pasionin
e logjikės, e dyta ka nė thelb logjikėn e pasionit. © Copyright |